Tóm tắt luận án Rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn bản kí cho học sinh phổ thông

 1 
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO 
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 
---------- 
LÊ HỒNG MAI 
RÈN LUYỆN KĨ NĂNG ĐỌC HIỂU VĂN BẢN KÍ 
CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG 
 Chuyên ngành: Lí luận và PPDH bộ môn Văn - Tiếng Việt 
 Mã số: 62.14.01.11 
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC 
HÀ NỘI - 2016 
 2 
CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƢỢC HOÀN THÀNH TẠI 
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 
Người hướng dẫn khoa học: 
GS.TS Nguyễn Thanh Hùng - Trƣờng ĐHSP Hà Nội 
Phản biện 1: PGS.TS. Nguyễn Trí – Bộ Giáo dục và Đào tạo 
Phản biện 2: TS. Lê Hữu Tỉnh – Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam 
Phản biện 3:PGS.TS. Bùi Minh Đức – Trƣờng ĐHSP Hà Nội 2 
Có thể tìm hiểu luận án tại: 
1. Trung tâm Thông tin và Thư viện - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, 
136 Xuân Thuỷ - Cầu Giấy – Hà Hội 
2. Thư viện Quốc gia Việt Nam – 31 Tràng Thi – Hoàn Kiếm – Hà Nội 
 3 
MỞ ĐẦU 
1. Lí do chọn đề tài 
1.1. Rèn luyện kĩ năng là một trong những mục tiêu của đổi mới 
giáo dục và đào tạo 
Gần đây, thuật ngữ "kĩ năng" đã trở nên rất quen thuộc với các khái 
niệm như là kĩ năng sống, kĩ năng mềm, kĩ năng chuyên môn, kĩ năng giao 
tiếp, trong hoạt động học tập là kĩ năng học tập, kĩ năng đọc, kĩ năng 
viết, kĩ năng giải toán, kĩ năng làm văn, kĩ năng làm việc nhóm,... Bởi vì 
yếu tố “kĩ năng” có vai trò rất quan trọng đối với hiệu quả của hoạt động. 
1.2. Rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn bản là vấn đề then chốt của đổi 
mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn ở trường phổ thông 
Trong dạy học môn Ngữ văn cần chú ý hình thành cho HS các kĩ năng 
cần thiết và phù hợp để HS có thể tự học, tự đọc hiểu các loại văn bản trong 
và ngoài chương trình học. Thực tế cho thấy HS hiện nay còn thiếu kĩ năng 
học tập, nhất là kĩ năng học tập môn Ngữ văn - môn học khó định lượng về 
hiệu quả, chất lượng về kiến thức, kĩ năng, thái độ bởi vì là môn học mang 
bản chất nghệ thuật trong nội dung khoa học và mang đặc điểm cá nhân 
người học cả về trí tuệ, tâm hồn. 
1.3. Dạy đọc hiểu văn bản đúng đặc trưng thể loại là quan điểm 
khoa học cơ bản của dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông, góp phần 
phát triển năng lực tự học cho học sinh 
Một trong những định hướng đúng đắn của lí luận phương pháp dạy 
học Ngữ văn là dạy học theo đặc trưng thể loại. Trong hệ thống văn bản 
được sử dụng làm ngữ liệu của hoạt động đọc hiểu trong CT và SGK, có 
mặt đầy đủ các loại hình văn học là tự sự, trữ tình, kịch và kí. Mỗi loại 
hình văn bản có những đặc trưng riêng về nhận thức thế giới, và phương 
hướng phản ánh những cảm nhận về chúng đòi hỏi phương pháp, biện 
pháp tiếp cận riêng, phù hợp. Bởi vậy, kĩ năng ĐHVB đúng đặc trưng loại 
thể là một nội dung cần quan tâm của phương pháp dạy học ĐHVB ở 
trường phổ thông, để giúp HS biết đọc, yêu thích việc đọc và biết vận 
dụng để đọc hiểu các văn bản tương đương. 
1.4. Rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn bản kí góp phần đào tạo kĩ 
năng đọc hiểu văn bản thông tin và văn bản nghệ thuật cho học sinh 
phổ thông 
Với đặc trưng riêng biệt của loại hình văn học kí, rèn luyện kĩ năng 
đọc hiểu văn kí đồng thời dạy rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn bản thông 
tin và văn bản nghệ thuật. 
Xã hội hiện đại với dung lượng tri thức khổng lồ, hàng ngày vẫn 
được tăng lên theo cấp số nhân càng đòi hỏi nâng cao năng lực tự học, tự 
 4 
đọc, tự thu nhận chuyển hoá tri thức của mỗi người. Cung cấp tri thức nền 
tảng, tri thức công cụ và tri thức phương pháp để HS có khả năng tự đọc, 
tự học và độc lập sáng tạo là mục đích của dạy học Văn ở bậc phổ thông. 
Chúng tôi lựa chọn nghiên cứu vấn đề “Rèn luyện kĩ năng đọc hiểu 
văn bản kí cho học sinh phổ thông” với mục đích tìm ra một số giải pháp 
hiệu quả cho hoạt động dạy học văn bản kí để hình thành và rèn luyện cho 
HS hệ thống kĩ năng cần thiết giúp HS biết đọc, yêu thích đọc và biết cách 
ĐHVB thuộc lại hình văn học kí nói riêng và các loại văn bản nói chung. 
2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 
2.1. Đối tượng nghiên cứu 
Đối tượng nghiên cứu của luận án là đặc trưng loại hình văn bản kí, 
hệ thống kĩ năng đọc hiểu văn bản kí và các phương pháp, biện pháp dạy 
học hướng đến mục tiêu hình thành và rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn bản 
kí cho HS phổ thông. 
2.2. Phạm vi nghiên cứu 
Luận án nghiên cứu tính chất cơ bản của hệ thống kĩ năng học tập và 
tìm hiểu kĩ năng đọc hiểu văn bản,từ đó xác định hệ thống kĩ năng ĐHVB. 
Với mục đích cũng như giới hạn nghiên cứu của đề tài, luận án tập trung 
nghiên cứu nhóm kĩ năng ĐHVB phù hợp với loại hình văn bản kí để đề 
xuất các giải pháp tổ chức dạy học phù hợp hướng đến mục tiêu hình 
thành và rèn luyện kĩ năng ĐHVB kí cho HS phổ thông. 
3. Mục đích nghiên cứu 
3.1. Xác định đặc trưng loại hình văn bản kí 
3.2. Xác định hệ thống kĩ năng đọc hiểu cơ bản cần và có thể hình 
thành, rèn luyện cho HS qua dạy học đọc hiểu văn bản kí. 
3.3. Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp tổ chức hoạt động dạy học 
ĐHVB kí hướng tới mục tiêu hình thành và rèn luyện kĩ năng ĐHVB kí 
cho HS PT, góp phần vào việc phát triển năng lực đọc hiểu, năng lực tự 
học cho HS. 
4. Nhiệm vụ nghiên cứu 
4.1. Xác định cơ sở khoa học (bao gồm nội dung lí luận và thực tiễn) 
của việc hình thành và rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn bản kí cho HS phổ 
thông. 
4.2. Xác định hệ thống kĩ năng đọc hiểu văn bản kí, từ đó xây dựng 
các chiến lược dạy học và thiết kế bài tập thực hành hình thành, rèn luyện 
kĩ năng đọc hiểu văn bản kí cho HS. 
4.3. Vận dụng các giải pháp đã đề xuất vào việc thiết kế giáo án thực 
nghiệm và tổ chức dạy học thực nghiệm... 
5. Phƣơng pháp nghiên cứu 
 5 
Trong quá trình thực hiện đề tài, nghiên cứu sinh phối hợp sử dụng 
các nhóm phương pháp sau: Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận; 
Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 
6. Giả thuyết khoa học 
Kĩ năng đọc hiểu văn bản kí có vai trò rất quan trọng trong việc phát 
triển năng lực tự học cho HS trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay. Kĩ 
năng đọc hiểu văn bản kí có liên quan và tác động trực tiếp đến chất lượng 
dạy học môn Ngữ văn. Vì vậy, nếu luận án nghiên cứu, đề xuất được các 
chiến lược dạy học và hệ thống bài tập đọc hiểu phù hợp với đặc trưng 
loại hình văn bản kí sẽ góp phần nâng cao hiệu quả dạy học Ngữ văn với 
mục tiêu hình thành và rèn luyện kĩ năng ĐHVB kí nói riêng và kĩ năng 
ĐHVB nói chung cho HSPT. 
7. Những đóng góp mới của luận án 
7.1. Về lí luận: 
- Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề liên quan đến kĩ năng học tập, kĩ 
năng ĐHVB, luận án đề xuất hệ thống kĩ năng đọc hiểu văn bản kí cần 
hình thành và rèn luyện cho HS phổ thông. 
- Từ hệ thống kĩ năng đọc hiểu văn bản kí phù hợp đặc trưng thể loại, 
luận án đề xuất các chiến lược đọc hiểu tương ứng và một số dạng bài tập 
phù hợp để thực hiện mục tiêu rèn luyện kĩ năng ĐHVB kí cho HS. 
7.2. Về thực tiễn: 
- Luận án vận dụng các chiến lược dạy học đọc hiểu cụ thể và sử dụng 
các dạng bài tập cơ bản vào các hoạt động dạy học để hình thành, rèn luyện 
kĩ năng đọc hiểu văn bản kí cho HS, giúp HS rèn luyện ĐHVB, vận dụng kĩ 
năng vào việc đọc hiểu và tạo lập các văn bản cùng loại. 
- Luận án thiết kế một số giáo án thực nghiệm theo tinh thần đổi mới, 
vận dụng các chiến lược và bài tập đọc hiểu đã đề xuất. Thông qua thực 
nghiệm sư phạm bước đầu cho thấy tính khả thi, hiệu quả của các giải 
pháp đã đề xuất. 
8. Cấu trúc của luận án 
Luận án được cấu trúc thành 5 phần: phần mở đầu, phần nội dung, 
phần kết luận, phần phụ lục và thư mục tài liệu tham khảo. Nội dung 
chính của luận án được triển khai bốn chương như sau: 
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu 
Chƣơng 2: Cơ sở khoa học của nghiên cứu đề tài việc rèn luyện kĩ 
năng đọc hiểu văn bản kí cho học sinh phổ thông 
Chƣơng 3: Hệ thống kĩ năng đọc hiểu văn bản kí và giải pháp rèn 
luyện kĩ năng đọc hiểu văn bản kí cho học sinh phổ thông 
Chƣơng 4: Thực nghiệm sƣ phạm 
 6 
NỘI DUNG 
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 
1.1. Nghiên cứu về phƣơng pháp và kĩ năng đọc nói chung 
Hoạt động đọc sách nói chung và đọc văn bản văn học nói riêng đã được 
quan tâm từ rất lâu trong lịch sử nghiên cứu khoa học. Các công trình nghiên 
cứu tập trung làm sáng tỏ các phương diện cơ bản nhất của hoạt động đọc: từ 
phương thức, mục đích, tác dụng đến bản chất của hoạt động đọc. 
Phương pháp và kĩ năng đọc sách là vấn đề được đặc biệt quan tâm 
trong các công trình nghiên cứu về đọc được dịch sang tiếng Việt và trở 
nên quen thuộc với các nhà nghiên cứu Việt Nam: 
Cuốn sách Phương pháp đọc sách của A.Primacôpxki (1976) đã tổng 
hợp một số kinh nghiệm đọc sách của các nhà văn, danh nhân, các nhà tư 
tưởng như C. Mác, F.Enghen, VI.Lênin,.... Các kinh nghiệm về phương 
pháp đọc sách, kĩ năng, kĩ xảo đọc sách, yêu cầu đối với việc đọc sách, 
của các danh nhân đã được trình bày khá cụ thể, thiết thực, giúp người đọc 
hiểu rõ hơn bản chất hoạt động đọc sách và nâng cao kĩ năng đọc sách. 
Phương pháp và kĩ năng đọc sách hiệu quả được nhìn nhận từ hành 
trình đọc sách, nâng cao tốc độ đọc, tạo khả năng tập trung tăng cường 
khả năng đọc hiểu, tăng khả năng ghi nhớ đến một số thao tác cơ bản 
nhằm giúp nâng cao kĩ năng, phát triển năng lực đọc cho người đọc được 
quan tâm đề cập trong công trình Đọc sách siêu tốc của Christian Gruning 
(doThaihabooks và NXB Từ điển Bách khoa hợp tác xuất bản) đã đưa ra 
những hướng dẫn cụ thể để nâng cao hiệu quả của hoạt động đọc như: 
thực hiện quy trình đọc, tập trung, luyện đọc nhanh. 
Ở Việt Nam, hoạt động đọc sách được nhiều nhà nghiên cứu quan 
tâm. Ngày nay, khi thị trường sách đang vô cùng đa dạng và phong phú, 
vấn đề đọc sách được đặc biệt chú ý. Nhiều công trình nghiên cứu, nhiều 
bài viết, nhiều chuyên luận bàn về đọc, cách đọc và văn hoá đọc được 
công bố cho thấy vấn đề đọc sách luôn là vấn đề đang được quan tâm bởi 
sách là kho báu của nhân loại, ý nghĩa của sách vô cùng quan trọng đối 
với sự phát triển của mỗi người. 
 7 
1.2. Nghiên cứu về đọc hiểu văn bản và dạy đọc hiểu văn bản 
Chia đọc hiểu thành ba cấp độ, tác giả cuốn Teaching content reading 
and writing (tạm dịch là Nội dung dạy đọc và viết) quan niệm: 1- hiểu 
nghĩa đen là cấp độ đòi hỏi người đọc hiểu biết về ý tưởng thể hiện trực 
tiếp trong văn bản; 2- cấp độ hiểu nghệ thuật diễn đạt, người đọc hiểu mối 
quan hệ giữa các yếu tố mà văn bản không thể hiện một cách trực tiếp; 3- 
hiểu ứng dụng, người đọc hiểu được các quan hệ mới giữa các thông tin 
trong văn bản và các thông tin trong sự hiểu biết từ trước [122; tr.118) 
Quan niệm về đọc hiểu còn được trình bày trong công trình Tăng tốc 
độ đọc hiểu của Tonny Buzan (đã được dịch sang tiếng Việt), theo đó, đọc 
hiểu được coi là một thao tác của đọc sách hiệu quả. 
Nghiên cứu về vấn đề đọc hiểu văn bản trong nhà trường và phương 
pháp dạy đọc hiểu văn bản là nội dung của một số công trình của các nhà 
nghiên cứu phương pháp dạy học ở nước ngoài. 
Vấn đề đọc hiểu nhận được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Các 
tác giả đã có các công trình công bố kết quả nghiên cứu về đọc hiểu ở Việt 
Nam là các nhà nghiên cứu Nguyễn Thanh Hùng, Trần Đình Sử, Đỗ Ngọc 
Thống, Hoàng Hòa Bình, Nguyễn Thị Hạnh, Lê Phương Nga, Nguyễn Thái 
Hoà, Phạm Thị Thu Hương, Nguyễn Trọng Hoàn,... 
Những vấn đề về đọc hiểu của tác giả Nguyễn Thanh Hùng đã được lựa 
chọn và tổng hợp trong công trình “Kĩ năng đọc Văn” do NXB ĐHSP xuất 
bản năm 2011. Đây là công trình có giá trị về mặt khoa học, trình bày tương 
đối đầy đủ các nội dung cơ bản về vấn đề đọc hiểu văn bản, từ quan niệm 
“Đọc hiểu là vấn đề cơ bản của nội dung và phương pháp dạy học tác phẩm 
văn chương” đến “Cách thức dạy học đọc hiểu tác phẩm văn chương theo 
loại thể ở trung học”. Tác giả đã trình bày súc tích, rõ ràng các nội dung liên 
quan đến vấn đề đọc hiểu như lí luận về đọc hiểu, khái niệm đọc hiểu, các 
bình diện của đọc hiểu, nội dung và cách thức đọc hiểu, kĩ năng đọc hiểu. 
Trong chuyên luận này, các vấn đề cơ bản của đọc hiểu đã được trình bày 
ngắn gọn, rõ ràng. Tác giả đã xác định bốn kĩ năng đọc hiểu cơ bản là: kĩ 
năng đọc chính xác, kĩ năng đọc phân tích, kĩ năng đọc sáng tạo và kĩ năng 
đọc tích luỹ. Tuy nhiên, tác giả chưa đề xuất các hoạt động dạy học cụ thể để 
 8 
thực hiện mục tiêu rèn luyện hệ thống KNĐH cơ bản này. 
Nghiên cứu về ĐHVB trong dạy học Ngữ văn, công trình “Đọc hiểu 
và chiến thuật đọc hiểu văn bản trong nhà trường phổ thông” của tác giả 
Phạm Thị Thu Hương (NXB ĐHSP, 2012) là một công trình tham khảo có 
giá trị cho người nghiên cứu, cho GV, SV và những người quan tâm đến 
vấn đề ĐHVB trong dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông. Tác giả đã 
trình bày các nội dung của vấn đề đọc hiểu từ quan niệm đến “kiến tạo ý 
nghĩa trong đọc hiểu văn bản”, “độc giả tích cực trong quá trình đọc hiểu 
văn bản”. 
1.3. Nghiên cứu về việc rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn bản trong 
dạy học Ngữ văn 
Kĩ năng học tập có tính chuyên biệt và quan trọng nhất của bộ môn 
Ngữ văn trong nhà trường phổ thông là kĩ năng ĐHVB. Bởi vậy, kĩ năng 
đọc hiểu văn bản là một vấn đề được nhiều nhà khoa học nghiên cứu về 
dạy học Văn trong nhà trường quan tâm nghiên cứu. 
Trong cuốn College Reading Skills, Blake. K.viết: "Đọc là hiểu 
những thông điệp trong những tài liệu viết hoặc in. Để đạt được việc 
hiểu này, chúng ta phát hiện những ý tưởng của tác giả bằng cách thực 
hiện hai điều cùng một lúc. Chúng ta nhớ những gì chúng ta biết về thông 
điệp đó và chúng ta sử dụng những kĩ năng đọc hiểu giúp chúng ta tìm ra 
được những gì chúng ta muốn biết". (Dẫn theo http//: www.eHow.com) 
Vấn đề kĩ năng đọc sách rất được thế giới quan tâm. Trên http//: 
www.eHow.com có một số bài viết bàn về vấn đề đọc hiểu và kĩ năng đọc 
hiểu, như: How to Improve Reading Comprehension Skills (Làm thế nào 
để nâng cao kĩ năng đọc hiểu của W.D.Adkins, Ten Steps to Advancing 
College Reading Skills (Mười bước để nâng cao kĩ năng đọc hiểu) của 
Laura Latzko... hướng dẫn các thao tác cụ thể trong hoạt động đọc sách 
của sinh viên và HS. 
Trong công trình “Kĩ năng đọc hiểu Văn”, tác giả Nguyễn Thanh 
Hùng sau khi đưa ra các quan niệm về đọc hiểu đã bàn đến vấn đề rèn kĩ 
năng đọc hiểu văn cho bạn đọc HS. Theo tác giả, có bốn kĩ năng đọc hiểu 
cơ bản, thâu tóm trong nó nhiều hành động đọc đó là: kĩ năng đọc chính 
xác, kĩ năng đọc phân tích, kĩ năng đọc sáng tạo, kĩ năng đọc tích lũy. 
 9 
Tác giả Phạm Thị Thu Hương trong công trình “Đọc hiểu và các 
chiến thuật đọc hiểu văn bản trong nhà trường phổ thông” đã dẫn ý kiến 
từ kết quả điều tra của Hiệp hội Đọc quốc tế về mối quan hệ giữa kĩ năng 
và chiến thuật “kĩ năng là đích đến, chiến thuật là cuộc đi”. Tác giả đã 
thường xuyên dùng cách gọi “độc giả có kĩ năng” khi nêu ra các quan 
điểm về đọc hiểu văn bản. 
Về dạy kĩ năng ĐHVB cho HS Tiểu học có công trình Dạy học đọc 
hiểu ở Tiểu học của tác giả Nguyễn Thị Hạnh (2002). Trong công trình 
này, tác giả đã quan tâm đến một số phương diện của đọc hiểu trong việc 
dạy học Tiếng Việt.Cũng quan tâm đến kĩ năng ĐHVB cho HS Tiểu học 
là công trình Phương pháp dạy học Tiếng Việt nhìn từ Tiểu học của các 
tác giả Hoàng Hòa Bình, Nguyễn Minh Thuyết. 
1.4. Nghiên cứu về kí và dạy học tác phẩm kí 
Văn học kí có một địa vị rất quan trọng trong nền văn hóa, văn học 
Việt Nam, song đến nay, kí vẫn là vấn đề còn tồn tại nhiều ý kiến chưa 
thống nhất. 
Các quan điểm tiếp cận văn bản kí từ đặc trưng loại thể và từ góc 
nhìn văn hóa là cơ sở khoa học lí luận để chúng tôi nghiên cứu các 
phương pháp, biện pháp, cách thức dạy học đọc hiểu văn bản kí ở trường 
phổ thông. 
1.5. Những vấn đề đặt ra 
Vấn đề đặt ra là văn bản kí với những đặc trưng loại thể riêng đòi hỏi 
có hướng tiếp cận và các hoạt động đọc phù hợp. Dạy đọc hiểu văn bản kí 
ở trường PT cần hướng đến mục tiêu hình thành và rèn luyện kĩ năng 
ĐHVB giúp HS nâng cao KNĐH và các kĩ năng học tập cơ bản ở trường 
PT. Sự phát triển của loại hình kí ngày càng phức tạp, phong phú hơn. 
Dạy học đọc hiểu kí theo loại thể cần quan tâm đến những vấn đề gì? 
 10 
Chƣơng 2 
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI RÈN LUYỆN 
KĨ NĂNG ĐỌC HIỂU VĂN BẢN KÍ CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG 
2.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN 
2.1.1. Kĩ năng và kĩ năng học tập 
2.1.1.1. Kĩ năng là gì? 
Quan niệm về kĩ năng là một vấn đề phức tạp trong tâm lí học, có hai 
hướng nghiên cứu chính: 
Hướng thứ nhất: Nghiên cứu kĩ năng như là trình độ thực hiện hành 
động, thiên về mặt kĩ thuật của thao tác hành động. 
Hướng thứ hai: Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh hiệu quả của hành 
động, coi kĩ năng là khả năng con người tiến hành công việc có kết quả 
trong những điều kiện cụ thể, với khoảng thời gian tương ứng. 
Kĩ năng biểu thị mức độ thực hiện thành thạo, chuẩn xác các hoạt 
động dựa trên kiến thức, hành động đã từng được thực hiện nhiều lần và 
phù hợp với đối tượng của hành động. Ví dụ: kĩ năng nói, kĩ năng giao 
tiếp, kĩ năng nấu ăn, kĩ năng giải toán, kĩ năng làm văn, Hay nói cách 
khác, một cách ngắn gọn thì kĩ năng là khả năng vận dụng tốt các kiến thức 
được học vào giải quyết các nhiệm vụ mới trong học tập, trong cuộc sống. 
2.1.1.2. Kĩ năng học tập 
Kĩ năng học tập là việc thực hiện có hiệu quả những hành động và kĩ 
thuật học tập trên cơ sở vận dụng kiến thức và kinh nghiệm học tập đã có 
một cách linh hoạt vào những tình huống khác nhau nhằm đạt được mục 
tiêu học tập đã xác định. Kĩ năng học tập là tập hợp những hành động như 
phân tích, mô hình hóa, khái quát hóa các đối tượng nhận thức bằng cách 
vận dụng những tri thức kinh nghiệm đã có để đạt được những kết quả học 
tập một cách thành thục. 
Rèn luyện KNHT là rèn luyện cho HS một hệ thống thao tác nhằm 
làm biến đổi đối tượng và làm sáng tỏ những thông tin trong nhiệm vụ học 
tập, đối chiếu chúng với hành động cụ thể. 
2.1.2. Đọc hiểu văn bản và kĩ năng đọc hiểu văn bản 
2.1.2.1. Đọc hiểu văn bản 
a. Khái niệm 
Đọc hiểu là nội dung khoa học của lí thuyết đọc sách và đọc văn. Đọc 
hiểu văn bản là một chuỗi hoạt động với mục đích học tập, lĩnh hội tri 
thức. Là hoạt động nên để đọc hiểu văn bản đạt hiệu quả, người đọc – 
người thực hiện hoạt động – cần có một hệ thống kĩ năng cơ bản phù hợp. 
 11 
Hoạt động đọc hiểu văn bản là hoạt động tư duy có tính chất đặc thù, phức 
tạp. Dù đã được quan tâm nghiên cứu từ lâu song cho đến nay vẫn tồn tại 
nhiều khái niệm đọc hiểu khác nhau. 
Dù có nhiều ý kiến khác nhau song cần phải thống nhất một quan điểm 
rằng: Đọc hiểu là một khái niệm khoa học chỉ một chuỗi hoạt động tư duy, 
có ý thức của con người, với đối tượng và mục tiêu rõ ràng. Đồng thời, đọc 
hiểu cũng là một khái niệm chỉ năng lực đọc ở mức độ cao - mức độ hiểu - 
của chủ thể hoạt động. 
b. Đối tượng đọc hiểu 
Đối tượng của hoạt động đọc hiểu là các loại văn bản với sự đa dạng 
về nội dung và dạng thức tồn tại. Văn bản có thể là VB ngôn ngữ, có thể là 
biểu đồ, hình ảnh, biểu tượng, có thể kết hợp các dạng thức trên. Về nội 
dung, cuộc sống có bao nhiêu vấn đề thuộc các lĩnh vực khác nhau thì có 
bấy nhiêu dạng nội dung văn bản là đối tượng của đọc hiểu, từ lĩnh vực 
khoa học, xã hội, đời sống, nghệ thuật, tâm linh, 
c. Mục tiêu đọc hiểu 
Mục tiêu của hoạt động đọc hiểu nói chung là tiếp thu, lĩnh hội, hiểu rõ 
và vận dụng nội dung đọc được, kết quả của hoạt động đọc vào cuộc sống, là 
để phát triển năng lực và góp phần hoàn thiện nhân cách con người. 
Mục tiêu của đọc hiểu trong dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông là 
hình thành và phát triển năng lực ĐHVB, giúp HS có năng lực học tập, 
năng lực tư duy, năng lực tiếp nhận, lĩnh hội và sử dụng thông tin, năng 
lực ngôn ngữ. 
d. Nội dung đọc hiểu 
Nội dung đọc hiểu phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: mục đích đọc 
hiểu, đặc điểm của văn bản đọc hiểu, Dựa vào các tiêu chí khác nhau 
như kiểu loại văn bản, mục đích đọc, cấp độ đọc, trình độ của bạn đọc, đối 
tượng đọc hiểu... mà nội dung đọc hiểu có những điểm khác nhau. 
2.1.2.2. Kĩ năng đọc hiểu 
Kĩ năng đọc hiểu là hệ thống các thao tác, hành động được thực hiện 
một cách thuần thục trong quá trình đọc hiểu văn bản, như kĩ năng đọc 
đúng, kĩ năng đọc chính xác, kĩ năng đọc sáng tạo 
Về kĩ năng đọc hiểu văn bản nói chung, xét từ hoạt động của người 
đọc với văn bản, có thể kể đến các loại kĩ năng sau: Kĩ năng đọc lướt, kĩ 
năng đọc nhanh, kĩ năng đọc chính xác, kĩ năng đọc phân tích, kĩ năng đọc 
sáng tạo, kĩ năng đọc tích luỹ, kĩ năng đọc diễn cảm, kĩ năng đọc kết nối... 
 12 
Rèn luyện kĩ năng đọc hiểu là một trong những mục tiêu cơ bản của 
dạy học Ngữ văn theo tinh thần đổi mới 
2.1.3. Kí và đặc trƣng loại hình văn bản kí 
2.1.3.1. Kí và các tiểu loại kí 
Kí là một trong bốn loại hình văn học (tự sự, trữ tình, kịch và kí), thuộc 
thể văn xuôi, có tác phẩm kí trữ tình, có tác phẩm kí tự sự, có tác phẩm vừa 
trữ tình vừa tự sự. Kí bao gồm nhiều tiểu loại với những đặc trưng tương đối 
khác biệt song đều có điểm chung là ghi chép sự thực. Điểm tạo nên khác 
biệt, cũng là tiêu chí cơ bản để phân loại các tiểu loại kí là cách xử lí mối 
quan hệ giữa sự thực và hư cấu trong văn bản. 
b. Một số tiểu loại kí 
Kí hiện đại bao gồm các thể loại phóng sự, kí sự, hồi kí, bút kí, tùy 
bút, tản văn, tạp văn. Từ tên gọi của thể loại có thể thấy rõ chức năng quan 
trọng nhất ban đầu của kí là ghi chép, ghi nhớ thông, sự kiện. 
2.1.3.2. Một số đặc trưng loại hình kí 
2.1.3.2.1. Sự thực là điểm tựa nội dung của văn bản kí 
2.1.3.2.2. Cái nhìn nghệ thuật về sự thực là hồn cốt của văn bản kí 
2.1.3.2.3. Hiện thực đa chiều văn hóa - một kiểu “sự thực” đặc trưng 
của văn bản kí 
2.1.3.2.4. Sự kết hợp năng động giữa sự thật và hư cấu, giữa thông 
tin và nghệ thuật tạo nên đặc trưng nội dung của văn bản kí 
2.1.3.2.5. Đề tài gần gũi với đời sống, giàu ý nghĩa thực tiễn làm nên 
tính chất thời sự của văn bản kí 
2.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN 
2.2.1. Kí trong Chƣơng trình và Sách giáo khoa hiện hành 
Theo chủ trương đổi mới, trong CT và SGK sau 2015, các văn bản kí 
thông tin (phi hư cấu) sẽ được đưa vào nhiều hơn để phục vụ mục tiêu 
tăng cường vai trò “hành dụng” của môn Ngữ văn. Loại văn bản nhật 
dụng vốn đã có nhiều trong CT và SGK hiện hành sẽ tiếp tục được bổ 
sung thêm. Trong cuộc sống hàng ngày, mỗi người sẽ luôn phải tiếp xúc 
với các loại văn bản thông tin. Các loại văn bản nghệ thuật nói chung, kí 
nghệ thuật nói riêng cũng có vai trò không thể thay thế, bởi bên cạnh nội 
dung thông tin về các vấn đề của xã hội, thì văn bản nghệ thuật với những 
đặc trưng riêng của mình có vai trò quan trọng trong việc hình thành, phát 
triển và hoàn thiện nhân cách, nâng cao năng lực của HS. 
2.2.2. Kí và sự phát triển phẩm chất, năng lực của HS trong thời 
đại mới 
 13 
Văn bản kí với sự năng động và đa dạng, phong phú về mặt thể loại, 
với khả năng tác động trực tiếp tới bạn đọc và sức hấp dẫn của loại hình 
văn học vừa gần gũi với đời sống, thiết thực có vị trí quan trọng trong sự 
phát triển năng lực, phẩm chất của HS. 
2.2.3. Thực tiễn đổi mới giáo dục theo xu thế toàn cầu hóa 
2.2.4. Hiện trạng dạy học đọc hiểu văn bản và kĩ năng đọc hiểu 
văn bản kí của học sinh phổ thông 
2.2.4.1. Đối tượng và nội dung khảo sát 
2.2.4.2. Kết quả khảo sát: 
2.2.4.2.1. Các ý kiến đánh giá trong các hội thảo và trên báo chí 
Trên báo chí, trong các bài phát biểu tại các hội thảo của ngành giáo 
dục, đã có rất nhiều ý kiến về chất lượng giáo dục nói chung và chất lượng 
dạy học môn Ngữ văn hiện nay. Nhất là từ sau khi có chủ trương đổi mới 
căn bản, toàn diện nền giáo dục. 
Trong Hội thảo Đổi mới dạy học môn Ngữ văn được tổ chức từ ngày 
3 – 6/1/2013 ở Huế, đã có một số ý kiến nhận định về hiện trạng dạy học 
Ngữ văn và kĩ năng đọc hiểu văn bản của HS phổ thông hiện nay. 
Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, chúng tôi lược trích một số ý kiến 
đánh giá về kĩ năng đọc hiểu, kĩ năng học tập bộ môn Ngữ văn cùng một số 
nội dung liên quan đến nội dung nghiên cứu của đề tài. Từ một số nhận xét 
của GV, của các nhà nghiên cứu, của dư luận chúng tôi tóm tắt một số điểm 
trong các ý kiến tham gia: 
(1) Kĩ năng đọc hiểu văn bản của HS phổ thông còn yếu 
(2) Chương trình, SGK, SGV và tài liệu học tập còn nhiều bất cập, 
chưa hướng đến mục tiêu rèn kĩ năng đọc hiểu cho HS 
 (3) Hệ thống câu hỏi hướng dẫn đọc hiểu văn bản trong SGK còn 
nghiêng về nội dung lí thuyết 
 (4) PPDH bộ môn còn nhiều hạn chế, chưa chú ý đến rèn kĩ năng nghe, 
nói, đọc, viết, kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tế, kĩ năng thực hành 
2.2.4.2.2. Khảo sát bài viết gửi Tạp chí Văn học và Tuổi trẻ 
2.2.4.2.3. Nội dung rèn kĩ năng đọc hiểu văn bản kí cho HS thể hiện 
trong các thiết kế bài dạy của GV 
2.2.4.2.4. Câu hỏi hướng dẫn đọc hiểu văn bản kí trong SGK Ngữ văn 
2.2.4.3. Nhận xét chung từ kết quả khảo sát 
- Từ nội dung, phương pháp đến kết quả bài viết của HS đều cho thấy 
vấn đề rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn bản cần tiếp tục được quan tâm chú ý. 
 2.3. NHIỆM VỤ ĐẶT RA TỪ CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 
 14 
1) Xác định khái niệm và đặc trưng loại hình văn bản kí 
2) Xác định hệ thống kĩ năng đọc hiểu văn bản kí cần hình thành và 
rèn luyện cho HS. 
3) Đề xuất các biện pháp, hình thức tổ chức dạy học phù hợp để hình 
thành và rèn luyện kĩ năng đọc hiểu văn bản kí cho HS, bao gồm hệ thống 
các hình thức tổ chức hoạt động học, xây dựng chiến lược đọc hiểu, hệ 
thống bài tập rèn kĩ năng đọc hiểu, sẽ được trình bày cụ thể ở chương 
tiếp theo. 
Hệ thống kĩ năng đọc hiểu văn bản kí sẽ được xác định trên cơ sở lí 
luận khoa học về kĩ năng học tập, hệ thống lí luận về đọc hiểu văn bản và 
đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi HS, nội dung và mục tiêu dạy học được quy 
định trong CT và SGK PT hiện hành trên cơ sở có tính đến những định 
hướng đổi mới CT, nội dung và PPDH môn Ngữ văn ở trường phổ thông. 
Chƣơng 3 
HỆ THỐNG KĨ NĂNG ĐỌC HIỂU VĂN BẢN KÍ VÀ 
GIẢI PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG ĐỌC HIỂU VĂN BẢN KÍ 
CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG 
3.1. Hệ thống kĩ năng đọc hiểu văn bản kí 
3.1.1. Kĩ năng đọc lướt để xác định mục tiêu, cách thức đọc hiểu 
văn bản kí 
Kĩ năng đọc lướt có vai trò rất quan trọng trong quá trình đọc hiểu văn 
bản kí. Với hai mảng nội dung cơ bản là thông tin sự thực và thông tin 
nghệ thuật, thì kĩ năng đọc lướt sẽ giúp bạn đọc định hướng, tập trung chú 
ý của mình vào các mảng nội dung đó, sơ bộ xác định mục tiêu đọc hiểu: 
ghi nhớ nội dung thông tin sự thật gì và chú ý đến những tín hiệu thẩm mĩ, 
hình tượng nghệ thuật, phương tiện nghệ thuật gì? 
3.1.2. Kĩ năng đọc chính xác để nhận diện yếu tố sự thực, yếu tố hư 
cấu và tóm tắt nội dung thông tin 
Đây là kĩ năng cần thiết, sau khi đã đọc lướt, cần xuyên suốt đọc từ 
đầu đến cuối văn bản để nhận diện hiện thực cuộc sống và thế giới nghệ 
thuật trong tác phẩm kí. 
 15 
3.1.3. Kĩ năng đọc phân tích để tìm ra cảm hứng cội nguồn về quê 
hương đất nước, về tình yêu cái đẹp, về con người và văn hóa Việt của 
văn bản kí 
Nếu đọc chính xác cho kết quả là lớp nghĩa hiển ngôn thì kĩ năng đọc 
phân tích sẽ cho kết quả là lớp nghĩa hàm ẩn của văn bản kí. Cảm hứng cội 
nguồn về quê hương đất nước và tình yêu cái đẹp, về con người văn hóa 
Việt là lớp ý nghĩa trọng tâm của văn bản thuộc loại hình kí. 
Kĩ năng đọc phân tích là kĩ năng phát hiện các lớp ý nghĩa chứa đựng 
trong các mối liên kết giữa các yếu tố của văn bản. Phát hiện và lí giải các 
liên kết ngôn ngữ, các liên kết ý tứ, liên kết giữa các yếu tố nghệ thuật của 
của văn bản là các thao tác tư duy thuộc kĩ năng phân tích. 
3.1.4. Kĩ năng đọc sáng tạo để đóng góp giá trị mới, mở rộng ý 
nghĩa nội dung và giá trị nghệ thuật cho tác phẩm kí 
Đọc chính xác và đọc phân tích giúp người đọc “nắm vững sự tổ chức 
toàn cảnh”, nội dung thông tin và giá trị nghệ thuật của văn bản kí. Từ sự 
nắm vững đó mà dùng kinh nghiệm và cảm xúc riêng tư của bản thân để 
tham gia vào quá trình “đồng sáng tạo” giá trị sâu sắc hơn của văn bản. Đọc 
sáng tạo để khám phá giá trị nghệ thuật, ý nghĩa văn hoá, ý nghĩa nhân 
sinh của tác phẩm kí. 
3.1.5. Kĩ năng đọc tích lũy để hoàn thiện giá trị chính thể về nội 
dung tư tưởng, hình thức nghệ thuật của tác phẩm kí và củng cố tri thức 
thể loại kí 
Mục tiêu của kĩ năng này là để hoàn thiện giá trị chỉnh thể về nội dung 
tư tưởng, hình thức nghệ thuật của tác phẩm kí và tích luỹ tri thức công cụ, 
tri thức về kĩ năng để đọc hiểu các văn bản khác. 
Đọc tích lũy là một kĩ năng thu nạp trong nó nhiều thao tác có tính chất 
tổng hợp. Mục tiêu hướng tới vừa là tổng hợp kiến thức văn học và trải 
nghiệm cá nhân HS để có cái nhìn khái quát chỉnh thể tác phẩm, vừa để hình 
thành kĩ năng khái quát hoá nghệ thuật và giá trị nhân văn của tác phẩm kí. 
3.1.6. Kĩ năng đọc kết nối để mở rộng ý nghĩa đời sống của văn bản 
Kết nối vấn đề từ văn bản đến thực tế cuộc sống, kết nối liên văn bản 
và kết nối để vận dụng tạo lập văn bản cùng loại. 
Thứ nhất: Kết nối liên văn bản 
Thứ hai: Kết nối văn bản với bạn đọc 
Thứ ba: Kết nối ý nghĩa văn bản với thực tế cuộc sống. 
 16 
3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG ĐỌC HIỂU 
VĂN BẢN KÍ CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG 
3.2.1. Sử dụng chiến lƣợc đọc hiểu để rèn kĩ năng đọc hiểu văn 
bản kí 
Chiến lược là một thuật ngữ có nguồn gốc từ lĩnh vực quân sự: Chiến 
lược, tổng thể các phương châm, chính sách và mưu lược được hoạch định 
để xác định mục tiêu, sắp xếp, quy tụ lực lượng và đề ra giải pháp nhằm đạt 
một mục đích nhất định bằng con đường có lợi nhất, tạo ra trạng thái phát 
triển mới của một lĩnh vực (CL chuyên ngành), toàn xã hội (CL quốc gia) 
hoặc toàn thế giới (CL toàn cầu) trong một thời kì nhất định. (... Hoạch định 
chiến lược phải căn cứ vào bối cảnh và thực trạng của tình hình, trong đó 
phải tính đến trạng thái của đối tượng, lực lượng chiến lược và các tiềm lực 
có thể huy động vào việc thực hiện mục tiêu chiến lược. 
Theo thời gian, “chiến lược” được sử dụng phổ biến hơn trong các 
lĩnh vực khác nhau của đời sống từ quân sự, chính trị đến kinh tế, khoa 
học, giáo dục, Với nghĩa chung nhất, đến nay “chiến lược” là thuật ngữ 
được hiểu với ý nghĩa như là “một bản kế hoạch” “một sự hoạch định 
trước các bước để thực hiện một mục tiêu đã xác định”. 
3.2.1