Bài giảng Ngữ văn 7 - Tiếng Việt: Liệt kê

Kiểm tra bài cũ: 
*Thế nào là dùng cụm chủ - vị để mở rộng câu? 
*Các trường hợp dùng cụm chủ - vị để mở rộng câu? 
 Đáp án: 
Khi nói hoặc viết, có thể dùng những cụm từ có hình thức giống câu đơn bình thường , gọi là cụm chủ-vị (cụm c-v), làm thành phần của câu hoặc của cụm từ để mở rộng câu. 
Các thành phần câu như chủ ngữ, vị ngữ và các phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ, cụm tính từ đều có thể được cấu tạo bằng cụm chủ - vị. 
 Bên cạnh ngài, mé tay trái, bát yến hấp đường phèn, để trong khay khảm, khói bay nghi ngút; tráp đồi mồi chữ nhật để mở, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng, cau đậu, rễ tía, hai bên nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà, nào ống vôi chạm, ngoáy tai, ví thuốc, quản bút, tăm bông trông mà thích mắt .[...] Ngoài kia, tuy mưa gió ầm ầm, dân phu rối rít, nhưng trong này xem chừng tĩnh mịch, nghiêm trang lắm [... ]. ( Phạm Duy Tốn) 
 Phân tích cấu tạo , nêu ý nghĩa của các bộ phận in đậm, nêu tác dụng của việc sắp xếp hàng loạt sự việc tương tự trên ? 
 Tiếng Việt : LIỆT KÊ 
 Có mô hình cú pháp tương tự nhau: là các danh từ, cụm danh từ, sắp xếp nối tiếp nhau hàng loạt . 
- Ý nghĩa: 
-Tác dụng: 
- Cấu tạo: 
Kể ra các đồ vật được bày biện xung quanh quan lớn. 
 Làm nổi bật sự xa hoa của viên quan , đối lập với cảnh dân phu đang lam lũ ngoài trời mưa gió. 
 Tiếng Việt : LIỆT KÊ 
1.a . Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần, lực lượng, tính mạng, của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy . 
 (Hồ Chí Minh ) 
 b. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy. 
 ( Hồ Chí Minh) 
 => Có quan hệ từ “và”, các sự việc được liệt kê theo từng cặp => Liệt kê theo cặp. 
Xét về cấu tạo , các phép liệt kê trên có gì khác nhau ? 
 => liệt kê từng sự việc => Liệt kê không theo cặp. 
 Tiếng Việt : LIỆT KÊ 
2. a. Tre , nứa, trúc, mai, vầu mấy chục loại khác nhau, nhưng cùng một mầm non măng mọc thẳng. 
 ( Thép Mới ) 
 b . Tiếng Việt của chúng ta phản ánh sự hình thành và trưởng thành của xã hội Việt Nam và của dân tộc Việt Nam, của tập thể nhỏ là gia đình, họ hàng, làng xóm và của tập thể lớn là dân tộc, quốc gia. 
 (Phạm Văn Đồng) 
 Thử đảo thứ tự các bộ phận trong các phép liệt kê trên rồi rút ra kết luận: Xét về ý nghĩa, các phép liệt kê ấy có gì khác nhau ? 
 Tiếng Việt : LIỆT KÊ 
 => C ác bộ phận liệt kê dễ dàng thay đổi 
 => liệt kê không tăng tiến. 
 => Các bộ phận liệt kê không thể dễ dàng thay đổi 
 => Liệt kê tăng tiến. 
Tìm phép liệt kê trong bài “Tinh thần yêu nước của nhân dân ta”: 
* Từ xưa đến nay (...), nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn , nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn , nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước. 
=> Liệt kê tăng tiến về sức mạnh của tinh thần yêu nước. 
* “Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại: Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung...” 
=> Tự hào về những trang sử vẻ vang qua tấm gương của các vị anh hùng dân tộc => Liệt kê theo trình tự thời gian. 
 Tiếng Việt : LIỆT KÊ 
Tìm phép liệt kê trong các đoạn trích sau: 
 a . Và đó cũng là lần đầu tiên trong đời mình, hai con mắt của ông Va-ren được thấy hiển hiện cái thành phố của Đông Dương, dưới lòng đường, trên vỉa hè, trong cửa tiệm. Những cu li xe kéo tay phóng cực lực, đôi bàn chân trần giẫm lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng; những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xưởng lủng lẳng dưới mái hiên các hiệu cơm; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua, tay phe phẩy cái quạt, ngực đeo tấm Bắc Đẩu bội tinh hình chữ thập. Thật là lộn xộn! Thật là nhốn nháo! 
 Tiếng Việt : LIỆT KÊ 
=> phép liệt kê không theo cặp ( xét về cấu tạo) 
 a . Và đó cũng là lần đầu tiên trong đời mình, hai con mắt của ông Va-ren được thấy hiển hiện cái thành phố của Đông Dương, dưới lòng đường, trên vỉa hè, trong cửa tiệm. Những cu li xe kéo tay phóng cực lực, đôi bàn chân trần giẫm lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng; những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xưởng lủng lẳng dưới mái hiên các hiệu cơm; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua, tay phe phẩy cái quạt, ngực đeo tấm Bắc Đẩu bội tinh hình chữ thập . Thật là lộn xộn! Thật là nhốn nháo! 
b. Tỉnh lại em ơi, qua rồi cơn ác mộng 
Em đã sống lại rồi, em đã sống! 
Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung 
Không giết được em, người con gái anh hùng! 
 (Tố Hữu) 
=> Phép liệt kê tăng tiến (xét về ý nghĩa) 
 Tiếng Việt : LIỆT KÊ 
b. Tỉnh lại em ơi, qua rồi cơn ác mộng 
Em đã sống lại rồi, em đã sống! 
Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung 
Không giết được em, người con gái anh hùng! 
Đặt câu có sử dụng phép liệt kê: 
Tả một số hoạt động trên sân trường trong giờ ra chơi. 
b. Trình bày nội dung truyện ngắn “Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu” mà em vừa học. 
c. Nói lên những cảm xúc của em về hình tượng nhà cách mạng Phan Bội Châu trong truyện ngắn “Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu”. 
 Tiếng Việt : LIỆT KÊ 
a. Giờ ra chơi, các bạn tham gia nhiều trò chơi như: nhảy dây, đá cầu, ném bóng  
b. Truyện “Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu” vừa giúp ta hiểu rõ tấm lòng của Nguyễn Ái Quốc, vừa giúp ta thêm căm thù quân xâm lược, vừa giúp ta thêm yêu Tổ quốc. 
c. Em rất yêu mến và tự hào về ông. 
 Tiếng Việt : LIỆT KÊ 
CÁC KIỂU LIỆT KÊ 
XÉT THEO CẤU TẠO 
XÉT THEO Ý NGHĨA 
LIỆT KÊ 
THEO CẶP 
LIỆT KÊ 
KHÔNG 
THEO CẶP 
LIỆT KÊ 
TĂNG TIẾN 
LIỆT KÊ 
KHÔNG 
TĂNG TIẾN 
TÁC DỤNG 
(diễn tả được đầy đủ hơn, 
sâu sắc hơn những 
khía cạnh khác nhau 
của thực tế hay của 
tư tưởng, tình cảm) 
Tìm và xác định kiểu liệt kê trong hai câu sau: 
Vườn bách thảo vẫn có đủ cò, hạc, bồ nông, đường nga, đại bàng, voi, vượn, khỉ, chồn, cáo, gấu, hươu, nai, sư tử. ( Xét theo cấu tạo) 
=> Liệt kê: cò, hạc, bồ nông, đường nga, đại bàng, voi, vượn, khỉ, chồn, cáo, gấu, hươu, nai, sư tử => liệt kê không theo cặp. 
b. Thằng bé ho rũ rượi, ho như xé phổi, ho không còn khóc được nữa. (Xét về ý nghĩa) 
=> Liệt kê: ho rũ rượi, ho như xé phổi, ho không còn khóc được nữa => liệt kê tăng tiến . 
 Tiếng Việt : LIỆT KÊ 
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC 
1 . Tìm trong các văn bản đã học một đoạn văn và một đoạn thơ có sử dụng phép liệt kê. 
2. Chuẩn bị tiết tới bài: “Luyện tập lập luận giải thích: chuẩn bị soạn theo gợi ý trong SGK trang 87. 
3. Chuẩn bị bài: Dấu chấm lửng và dấu chấm phẩy: trả lời các câu hỏi gợi ý, xem qua bài tập.