Bài giảng Ngữ văn 8 - Bài: Câu cảm thán - Nguyễn Đức Tâm An

Mục tiêu bài học

Kiến thức: Nhớ đặc điểm hình thức và chức năng của câu cảm thán; phân biệt được với các kiểu câu khác

Kĩ năng: Sử dụng câu cảm thán phù hợp tình huống giao tiếp

Thái độ: Có ý thức sử dụng câu cảm thán đúng lúc, đúng mục đích.

ppt 26 trang phuongnguyen 03/08/2022 10170
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Bài giảng Ngữ văn 8 - Bài: Câu cảm thán - Nguyễn Đức Tâm An", để tải tài liệu gốc về máy hãy click vào nút Download ở trên

Tóm tắt nội dung tài liệu: Bài giảng Ngữ văn 8 - Bài: Câu cảm thán - Nguyễn Đức Tâm An

Bài giảng Ngữ văn 8 - Bài: Câu cảm thán - Nguyễn Đức Tâm An
CÂU CẢM THÁN 
Người dạy: ThS. Nguyễn Đức Tâm An 
Trường THCS Ngô Sĩ Liên – Hoàn Kiếm 
Email: tamantamao@gmail.com 
Mục tiêu bài học 
Kiến thức : Nhớ đặc điểm hình thức và chức năng của câu cảm thán; phân biệt được với các kiểu câu khác 
Kĩ năng : Sử dụng câu cảm thán phù hợp tình huống giao tiếp 
Thái độ : Có ý thức sử dụng câu cảm thán đúng lúc, đúng mục đích. 
I. Đặc điểm hình thức và chức năng 
Tìm hiểu ví dụ 
Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết... Một người như thế ấy!... Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!... Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng... Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn... 
(Nam Cao, Lão Hạc ) 
I. Đặc điểm hình thức và chức năng 
Tìm hiểu ví dụ 
b. 	 Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối 
	Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan? 
	Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn 
	Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới? 
	Đâu những bình minh cây xanh nắng gội, 
	Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng? 
	Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng 
	Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt, 
	Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật? 
	- Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu? 
	 	 (Thế Lữ, Nhớ rừng ) 
I. Đặc điểm hình thức và chức năng 
Tìm hiểu ví dụ 
Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết... Một người như thế ấy!... Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!... Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng... Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn... 
(Nam Cao, Lão Hạc ) 
b. 	Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối 
	Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?	 
	 Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn 
	Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới? 
	Đâu những bình minh cây xanh nắng gội, 
	Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng? 
	Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng 
	Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt, 
	Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật? 
	- Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu? 
	 	 (Thế Lữ, Nhớ rừng ) 
Câu hỏi: 
Trong những đoạn trích trên, câu nào là câu cảm thán? 
Đặc điểm hình thức nào cho biết đó là câu cảm thán? 
Câu cảm thán dùng để làm gì? Khi viết đơn, biên bản, hợp đồng hay trình bày kết quả giải một bài toán,... có thể dùng câu cảm thán không? Vì sao? 
I. Đặc điểm hình thức và chức năng 
Tìm hiểu ví dụ 
Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết... Một người như thế ấy!... Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!... Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng... Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn... 
(Nam Cao, Lão Hạc ) 
Câu cảm thán: «Hỡi ơi lão Hạc!» 
Đặc điểm hình thức: 
+ Từ ngữ cảm thán «Hỡi ơi» 
+ Dấu chấm than «!» 
Chức năng: Bộc lộ trực tiếp cảm xúc vừa xót xa vừa trách móc của ông giáo với lão Hạc 
I. Đặc điểm hình thức và chức năng 
Tìm hiểu ví dụ 
Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết... Một người như thế ấy!... Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!... Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng... Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn... 
(Nam Cao, Lão Hạc ) 
« Một người như thế ấy!» và «Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!» không phải câu cảm thán vì chúng không chứa từ ngữ cảm thán 
Vì sao các câu « Một người như thế ấy!» và «Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!» cũng kết thúc bằng dấu chấm than nhưng không phải câu cảm thán? 
I. Đặc điểm hình thức và chức năng 
Tìm hiểu ví dụ 
b. 	 Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối 
	Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?	Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn	Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới? 
	Đâu những bình minh cây xanh nắng gội, 
	Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng? 
	Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng 
	Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt, 
	Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật? 
	- Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu? 
	 	 (Thế Lữ, Nhớ rừng ) 
Câu cảm thán: «Than ôi!» 
Đặc điểm hình thức 
+ Từ ngữ cảm thán «Than ôi» 
+ Dấu chấm than «!» 
Chức năng: Bộc lộ trực tiếp cảm xúc nuối tiếc của con hổ đối với quá khứ 
Sử dụng câu cảm thán: 
Trong ngôn ngữ nói hàng ngày và ngôn ngữ văn chương 
Không thích hợp trong văn bản hành chính – công vụ, văn bản khoa học 
I. Đặc điểm hình thức và chức năng 
Tìm hiểu ví dụ 
Nhận xét 
Câu cảm thán 
Đặc điểm hình thức 
Chức năng 
a. Hỡi ơi lão Hạc! 
Từ ngữ cảm thán «Hỡi ơi», dấu chấm than «!» 
Bộc lộ trực tiếp cảm xúc xót xa và trách móc 
b. Than ôi! 
Từ ngữ cảm thán «Than ôi», dấu chấm than «!» 
Bộc lộ trực tiếp cảm xúc nuối tiếc 
I. Đặc điểm hình thức và chức năng 
Tìm hiểu ví dụ 
Nhận xét 
Kết luận 
Câu cảm thán là câu có những từ ngữ cảm thán như: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ơi (ôi), trời ơi; thay, biết bao, xiết bao, biết chừng nào ... dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (viết); xuất hiện chủ yếu trong ngôn ngữ nói hàng ngày hay ngôn ngữ văn chương. 
Khi viết, câu cảm thán thường kết thúc bằng dấu chấm than. 
II. Luyện tập 
BT1 (SGK tr.44) 
Hãy cho biết các câu trong những đoạn trích sau có phải đều là câu cảm thán không. Vì sao? 
Phần 
Câu văn 
Là câu cảm thán 
a) 
Than ôi! 
Sức người khó lòng địch nổi với sức trời! 
Thế đê không sao cự lại được với thế nước! 
Lo thay! 
Nguy thay! 
Khúc đê này hỏng mất. 
II. Luyện tập 
BT1 (SGK tr.44) 
Hãy cho biết các câu trong những đoạn trích sau có phải đều là câu cảm thán không. Vì sao? 
Phần 
Câu văn 
Là câu cảm thán 
b) 
Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơ i! 
c) 
Chao ôi, có biết đâu rằng: hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi. 
Tôi đã phải trải cảnh như thế. 
Thoát nạn rồi, mà vẫn còn ân hận quá, ân hận mãi. 
Có một số ít câu cảm thán không kết thúc bằng dấu chấm than. 
II. Luyện tập 
BT2 (SGK tr.44-45) 
Phân tích tình cảm, cảm xúc được thể hiện trong những câu sau đây. Có thể xếp những câu này vào kiểu câu cảm thán được không? Vì sao? 
Phần 
Ngữ liệu 
Nội dung t ình cảm, c ảm xúc 
a) 
 Ai làm cho bể kia đầy 
Cho ao kia cạn cho gầy cò con? (Ca dao) 
b) 
 Xanh kia thăm thẳm từng trên 
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này? 
(Chinh phụ ngâm khúc) 
c) 
Tôi có chờ đâu, có đợi đâu; 
Đem chi xuân lại gợi thêm sầu ( Chế Lan Viên , Xuân) 
d) 
Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi. Tôi biết làm thế nào bây giờ? 
( Tô Hoài , Dế Mèn phiêu lưu kí) 
Lời than thở của người nông dân dưới chế độ phong kiến 
Lời than thở của người chinh phụ trước nỗi truân chuyên do chiến tranh gây ra 
Tâm trạng bế tắc trước cuộc sống (trước Cách mạng tháng Tám) 
Sự ân hận của Dế Mèn vì gây ra cái chết của Dế Choắt 
Không phải câu cảm thán do không có hình thức đặc trưng (từ ngữ cảm thán) 
Phân biệt câu cảm thán và câu bộc lộ cảm xúc 
II. Luyện tập 
BT3 
Nghe đoạn nhạc trong bài hát «Ngày đầu tiên đi học» (ST: Nguyễn Ngọc Thiện) 
Chỉ ra câu cảm thán có trong đoạn nhạc 
Đặt 2 câu cảm thán để bộc lộ cảm xúc khi nhớ lại ngày đầu tiên em đi học 
II. Luyện tập 
Ví dụ: 
Ôi, mỗi khi nhớ về ngày đầu tiên đi học, tôi thấy mình thật ngây ngô làm sao! 
Cô độc thay cái cảm giác khi ngồi trong lớp, không còn vòng tay che chở của mẹ! 
... 
II. Luyện tập 
BT4: 
Phân tích tác dụng của những câu cảm thán trong các câu sau: 
Thương thay con kiến li ti 
Kiếm ăn được mấy phải đi tìm mồi. 
	( Ca dao ) 
b. Ngột làm sao, chết uất thôi ... 
	(Tố Hữu, Khi con tu hú ) 
c. Trời ơi!... Ngày mai con chơi với ai? Con ngủ với ai? 
	(Ngô Tất Tố, Tắt đèn ) 
Bộc lộ sự thương cảm, xót xa trước thân phận nhỏ bé 
Bộc lộ sự nhức nhối, bức bách trước cảnh ngục tù 
Bộc lộ sự bàng hoàng, đau đớn của Tí khi biết tin dữ 
Lưu ý: Cách phân tích tác dụng của câu cảm thán trong văn chương 
B1: Xác định từ ngữ cảm thán, câu cảm thán 
B2: Trả lời câu hỏi: người nói/viết muốn bộc lộ tình cảm, cảm xúc nào thông qua câu cảm thán này? (Dựa vào ngữ cảnh của câu cảm thán) 
B3: Qua cách viết như vậy, ta hiểu điều gì về thái độ (cảm thông, đồng cảm...), tài năng (xây dựng tính cách, khắc họa nhân vật...) của tác giả/người nói? 
Hỏi - đáp 
Cách đọc câu cảm thán trong một văn bản? 
Khi gặp câu cảm thán, các em lên cao giọng và cố gắng truyền đạt tình cảm, cảm xúc mà câu văn thể hiện 
Hỏi - đáp 
Làm thế nào để em xác định được tình cảm/cảm xúc thể hiện qua 1 câu cảm thán nào đó? 
Các em cần căn cứ vào từ ngữ cảm thán và ngữ cảnh nói/viết cụ thể (từ ngữ biểu thị nội dung – nguyên nhân gây ra cảm xúc) 
Hỏi - đáp 
Nếu câu cảm thán không phù hợp cho văn bản khoa học, em có nên dùng kiểu câu này khi viết văn nghị luận không? 
Em vẫn có thể dùng để nhấn mạnh một cảm xúc trong bài viết, nhưng cần tiết chế cho không quá 5% dung lượng bài viết, và tuyệt đối không dùng trong bài viết học thuật. 
Hỏi - đáp 
Khi viết thư hoặc email, em có thể dùng câu cảm thán để thể hiện cảm xúc? 
Em có thể dùng với thư từ thăm hỏi... cho những người thân quen, nhưng hãy hạn chế với văn bản, email trao đổi công việc. 
III. Bài tập tự luyện 
BT1: Làm bài 4 (SGK tr.45) 
Nhắc lại đặc điểm hình thức và chức năng của câu nghi vấn, câu cầu khiến và câu cảm thán. 
Kiểu câu 
Hình thức 
Chức năng 
Nghi vấn 
Cầu khiến 
Cảm thán 
III. Bài tập tự luyện 
BT2: 
Hãy viết 1 đoạn văn tổng – phân - hợp khoảng 10 câu, nêu cảm nghĩ về cuốn sách mà em yêu thích, trong đoạn có sử dụng hợp lí 1 câu cảm thán (gạch chân, chỉ rõ) 
Xin cảm ơn và hẹn gặp lại! 

File đính kèm:

  • pptbai_giang_ngu_van_8_bai_cau_cam_than_nguyen_duc_tam_an.ppt