Bài giảng Ngữ văn 8 - Tiết 82: Câu cầu khiến

NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ VỀ DỰ GIỜ ĐỢT HỘI GIẢNG 
NG Ữ V Ă N - L ỚP 8 
BÀI GIẢNG 
TIẾT 82 
 CÂU CẦU KHIẾN 
TIẾT 82 : CÂU CẦU KHIẾN 
I. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG 
1.Tìm hiểu ví dụ 
* Ví dụ 1 
a) Ông lão chào con cá và nói: 
 Mụ vợ tôi lại nổi cơn điên rồi. Nó không muốn làm bà nhất phẩm phu 
nhân nữa, nó muốn làm nữ hoàng. 
 Con cá trả lời: 
 - Thôi đừng lo lắng. Cứ về đi. Trời phù hộ lão. Mụ già sẽ là nữ hoàng. 
 (Ông lão đánh cá và con cá vàng) 
b)Tôi khóc nấc lên. Mẹ tôi từ ngoài đi vào. Mẹ vuốt tóc tôi và nhẹ nhàng 
 dắt tay em Thuỷ: 
 - Đi thôi con. 
 (Theo Khánh Hoài,Cuộc chia tay của những con búp bê) 
* Ví dụ 2. 
a) - Anh làm gì đấy? 
 - Mở cửa. Hôm nay trời nóng quá. 
b) Đang ngồi viết thư, tôi bỗng nghe tiếng ai đó vọng vào: 
 - Mở cửa! 
THẢO LUẬN NHÓM 
? Tìm các câu cầu khiến trong những ví dụ trên? 
? Dấu hiệu nào cho em biết đó là những câu cầu khiến? 
? Các câu cầu khiến đó được dùng để làm gì? 
Câu cầu khiến 
Đặc điểm 
 hình thức 
C hức năng 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
I. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG 
1.Tìm hiểu ví dụ 
* Ví dụ 1 
* Ví dụ 2 
Câu cầu khiến 
Đặc điểm hình thức 
Chức năng 
-Thôi đừng lo lắng. 
- Cứ về đi. 
- Đi thôi con. 
- Mở cửa ! 
 Có các từ cầu khiến: đừng,đi , 
 thôi. 
- Kết thúc câu bằng dấu chấm 
- Ng ữ điệu cầu khiến nhẹ nhàng 
 - Không có từ cầu khiến. 
- Sử dụng ngữ điệu cầu khiến rõ ràng. 
- Kết thúc bằng dấu chấm than. 
- Khuyên bảo 
- Yêu cầu 
- Yêu cầu 
 Ra lệnh, đề nghị 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
I. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG 
1.Tìm hiểu ví dụ. 
* Ví dụ 1 
* Ví dụ 2 
2. Ghi nhớ 
 - Câu cầu khiến là câu có những từ cầu khiến như: hãy, đừng, chớ, đi, thôi, nào hay ngữ điệu cầu khiến; dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo, 
 - Khi viết câu cầu khiến thường kết thúc bằng dấu chấm than, nhưng khi ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm. 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
I. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG 
* Bài tập vận dụng 
Em hãy đặt câu cầu khiến tương ứng với các hình ảnh sau: 
Đừng xả rác. 
Cậu đừng hái hoa. 
Hãy đội mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông. 
Hãy trồng nhiều cây xanh để bảo vệ môi trường sống. 
Hãy cùng nhau chung tay bảo vệ trái đất. 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
I. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG 
1.Tìm hiểu ví dụ 
2. Ghi nhớ 
II. Luyện tập 
1) Bài 1 
a) Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương. 
 (Bánh chưng, bánh giầy) 
b) Ông giáo hút trước đi. 
 (Nam Cao, Lão Hạc) 
c) Nay chúng ta đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không. 
 (Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng) 
 ? Đặc điểm hình thức nào cho biết những câu trên là câu cầu khiến? 
? Nhận xét về chủ ngữ trong những câu trên. Thử thêm, bớt hoặc thay đổi chủ ngữ xem ý nghĩa của các câu trên thay đổi như thế nào? 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
I/. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG 
1.Tìm hiểu ví dụ 
2. Ghi nhớ 
II. Luyện tập 
1) Bài 1. 
a) Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương. 
- Đặc điểm hình thức : có từ“ hãy”. 
+ Không có chủ ngữ, phải dựa vào ngữ cảnh mới biết đó là: Lang Liêu. 
- T hêm chủ ngữ 
 + “ Con ” 
=> Ý nghĩa : không thay đổi mà làm cho đối tượng tiếp nhận được thể hiện 
 rõ hơn, lời yêu cầu nhẹ nhàng hơn, tình cảm hơn. 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
I. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG 
II. Luyện tập 
1)Bài 1 
b) Ông giáo hút trước đi. 
- Đặc điểm hình thức : là câu cầu khiến vì có từ " đi ” 
 B ớt chủ ngữ : 
 - " Hút trước đi." 
 => Ý nghĩa cầu khiến mạnh hơn, câu nói kém lịch sự hơn . 
- C hủ ngữ : “ông giáo” ngôi thứ 2 số ít. 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
I. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG 
II. Luyện tập 
1) Bài 1 
c) Nay chúng ta đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không. 
- Đặc điểm hình thức : có từ “ đừng ”. 
 - C hủ ngữ:“chúng ta” 
Thay đổi chủ ngữ : "Nay các anh ” đừng làm gì nữa, thử xem lão Miệng có sống được không." 
- T hay đổi cơ bản ý nghĩa của câu ,người nói không nằm trong số những người t hực hiện hành động “đừng làm”. 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
II. Luyện tập 
2. Bài 2 . 
a) Thôi, im cái điệu mưa dầm sùi sụt ấy đi . Đào tổ nông thì cho chết! 
 (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí) 
b) Ông đốc tươi cười nhẫn nại chờ chúng tôi: 
 - Các em đừng khóc. Trưa nay các em được về nhà cơ mà.Và ngày mai lại được nghỉ cả 
ngày nữa. 	 
 (Thanh Tịnh, Tôi đi học) 
c ) Có anh chàng nọ tính tình rất keo kiệt. Một hôm, đi đò qua sông, anh chàng khát nước, 
 bèn cúi xuống, lấy tay vục nước sông uống. Chẳng may quá đà, anh t a lộn cổ xuống sông. 
Một người ngồi cạnh thấy thế, vội giơ tay ra, hét lên: 
- Đưa tay cho tôi mau! 
Anh chàng sắp chìm nghỉm nhưng vẫn không chịu nắm tay người kia. Bỗng một n gười 
có vẻ quen biết anh chàng chạy lại nói: 
- Cầm lấy tay tôi này ! 
Tức thì, anh ta cố ngoi lên, nắm chặt lấy tay người nọ và được cứu thoát [...] 	 
 (Theo Ngữ văn 6 tập một) 
Trong những đoạn trích sau câu nào là câu cầu khiến? Nhận xét sự khác nhau về hình 
thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến giữa những câu đó. 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
2 ) Bài 2 . 
 Câu 
 Câu cầu khiến 
Hình thức biểu hiện ý nghĩa cầu khiến. 
 a ) 
" Thôi, im cái điệu hát mưa dầm sùi sụt ấy đi." 
 Có từ ngữ cầu khiến: 
 “ đi” 
- V ắng chủ ngữ. 
"Các em đừng khóc." 
b) 
- Có từ ngữ cầu khiến 
“ đừng ” 
- C hủ ngữ là ngôi thứ hai số nhiều 
- Đưa tay cho tôi mau! 
 - Cầm lấy tay tôi này! 
c) 
 Không có từ ngữ cầu khiến, chỉ có ngữ điệu 
cầu khiến 
- khôn g có chủ ngữ 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
I. ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC VÀ CHỨC NĂNG 
II. Luyện tập 
- So sánh hình thức và ý nghĩa của 2 câu sau: 
a) Hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột! 
b) Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột . 
3. Bài 3 
Câu 
 Hình thức 
 Ý nghĩa 
- Vắng CN 
- Có CN 
- Ý điều khiển, mệnh lệnh 
- Ý cầu khiến nhẹ hơn 
 Kết thúc bằng dấu chấm than 
- Kết thúc bằng dấu chấm 
b 
a 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
II. Luyện tập 
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi. 
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng: 
 Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái 
 ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào tới bắt nạt 
 thì em chạy sang... 
 ( Tô Hoài , Dế Mèn phiêu lưu kí) 
? Dế Choắt nói với Dế Mèn câu trên nhằm mục đích gì? Cho biết vì sao 
trong lời nói với Dế Mèn, Dế Choắt không dùng những câu như: 
- Anh hãy đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh! 
- Đào ngay giúp em một cái ngách! 
4. Bài tập 4 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
II. Luyện tập 
4 ) Bài tập 4 
Dế Choắt nói với Dế Mèn nhằm mục đích: Là cầu khiến Dế Mèn đào 
giúp một cái ngách từ "nhà" mình sang "nhà“ của Dế Mèn. 
 Vì Dế Choắt luôn coi mình là đàn em của Dế Mèn vì vậy ngôn ngữ của 
 Dế Choắt thường khiêm nhường Dế Choắt không dùng câu cầu khiến 
mà dùng câu nghi vấn: hay là, làm cho ý cầu khiến nhẹ nhàng hơn. 
Để thực hiện ý cầu khiến người ta có thể sử dụng một số kiểu câu khác 
 như câu nghi vấn. 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
II. Luyện tập 
5. Bài 5 
- Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi. 
Đêm nay mẹ không ngủ được. Ngày mai là ngày khai trường, con vào lớp 
Một. Mẹ sẽ đưa con đến trường, cầm tay con dắt qua cánh cổng, rồi buông 
tay mà nói: “Đi thôi con! Hãy can đảm lên! Thế giới này là của con.Bước 
qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra. 
 ( Theo Lí Lan, Cổng trường mở ra) 
Câu “Đi đi con!” trong đoạn trích trên và câu “Đi thôi con” 
Trong đoạn trích ở mục I.1b (tr30) có thể thay thế cho nhau được không? 
vì sao? 
=> Không thể thay thế được vì nghĩa rất khác nhau 
+ “Đi đi con”: Chỉ có người con đi 
+ “Đi thôi con”: Người con đi và cả người mẹ cùng đi. 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
II. Luyện tập 
* Bài tập vận dụng. 
Trong lớp em còn có bạn ham chơi, nhác học, làm ảnh hưởng đến việc học 
tập khiến thầy cô và cha mẹ phiền lòng. 
? Em hãy viết một đoạn văn ngắn có sử dụng câu cầu khiến để khuyên bạn 
 cần cố gắng hơn trong việc học? 
TIẾT 82 CÂU CẦU KHIẾN 
II. Luyện tập 
* Bài tập vận dụng. 
Trong lớp em còn có bạn ham chơi, nhác học, làm ảnh hưởng đến việc học 
tập khiến thầy cô và cha mẹ phiền lòng. 
? Em hãy viết một đoạn văn ngắn có sử dụng câu cầu khiến để khuyên bạn 
 cần cố gắng hơn trong việc học? 
 Lớp 8A có nhiều bạn học giỏi, làm vui lòng thầy cô, cha mẹ, xứng đáng 
 là tấm gương sáng cho mọi người noi theo. Nhưng cũng có một vài bạn 
trong lớp còn chểnh mảng trong việc học. Các thầy cô giáo và nhiều bậc phụ 
 huynh lớp ta đang rất là buồn về chuyện này. Các bạn ấy chưa thấy rằng, bây 
 giờ càng ham vui không chịu học hành thì sau này cũng khó có được niềm 
vui trong cuộc sống.Việc học thật sự có ích với mỗi chúng ta! Các bạn đừng 
 ham chơi nữa. Hãy chăm chỉ học tập nhiều hơn. Hãy cố gắng học tập 
để mai sau không phải hối tiếc. 
Hoạt động tìm tòi và mở rộng 
- Tìm một số câu cầu khiến trong các VB đã học. 
- Học bài, làm bài tập vận dụng. 
 - Xem trước bài : Câu cảm thán. 
Xin trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo và các em học sinh!