Giáo án Ngữ văn 9 - Tiết 143: Văn bản: Những ngôi sao xa xôi (Tiết 1) (Lê Minh Khuê)

 Ngày soạn: 18/03/2019
 Ngày dạy: 27/03/2019
Tiết 143 
Văn bản: Những ngôi sao xa xôi (Tiết 1)
(Lê Minh Khuê)
A. MỤC TIÊU
1. Kiến thức
- Cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn trong sáng, tính cách dũng cảm, hồn nhiên trong cuộc sống chiến đấu nhiều gian khổ, hi sinh nhưng vẫn lạc quan của các nhân vật nữ thanh niên xung phong trong truyện. 
- Thấy được nét nghệ thuật đặc sắc trong cách miêu tả nhân vật (đặc biệt là miêu tả tâm lí nhân vật, ngôn ngữ) và nghệ thuật kể chuyện của tác giả.
2. Kĩ năng
- Đọc – hiểu một tác phẩm tự sự sáng tác trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
- Phân tích tác dụng của việc sử dụng ngôi kể thứ nhất xưng “tôi”.
- Cảm nhận vẻ đẹp hình tượng nhân vật trong tác phẩm.
3. Thái độ: 
- Trân trọng, biết ơn và tự hào về những nữ thanh niên xung phong trong cuộc kháng chiến chống Mĩ. Từ đó, xây dựng kế hoạch, nỗ lực phấn đấu để xứng đáng và noi gương thế hệ trước anh hùng.
- Có ý thức bảo vệ môi trường.
4. Phát triển năng lực học sinh: 
- Năng lực đọc hiểu văn bản, thưởng thức văn học, cảm thụ thẩm mỹ và sáng tạo.
B. CHUẨN BỊ: 
1. Giáo viên: Máy chiếu đa năng, bài hát "Cô gái mở đường", video clip phá bom của các nữ TNXP; sản phẩm tích hợp của HS (ảnh HS lao động).
2. Học sinh: Soạn bài theo câu hỏi sgk và tìm hiểu về hoàn cảnh đất nước những năm 70, 71 của thế kỉ XX; sản phẩm tích hợp của HS.
C. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC
1. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG.
*Tổ chức lớp:
*Kiểm tra bài cũ: Kết hợp khi giới thiệu bài mới.
*Vào bài mới: 
 Các em ạ! Như chúng ta đã biết, lịch sử dân tộc ta đã trải qua 2 cuộc kháng chiến trường kì, vĩ đại. Trong giai đoạn ấy, nền văn học nước nhà chủ yếu tập trung ca ngợi về những người lính – những con người làm nên lịch sử dân tộc. Trong chương trình ngữ văn 9, các e đã được học một số tác phẩm viết về đề tài này. Bạn nào có thể nhắc lại cho cô và các bạn biết đó là những tác phẩm nào? Của tác giả nào?
HS trả lời.
? Em ấn tượng gì về những người lính trong “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”?
- HS trả lời:
 - GV giới thiệu: Hình ảnh những anh bộ đội , những cô thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn năm nào, đến ngày nay như vẫn còn đâu đây qua những ca từ, những câu chuyện, những vần thơ ân tình, sôi nổi của một thời chống Mỹ ác liệt. Đó là “Bài thơ về tiểu đội xe không kinh” của hạm Tiến Duật, là những cô gái mở đường trong “Khoảng trời hố bom” của Lâm Thị Vỹ Dạ, là “Mảnh trăng cuối rừng” của Nguyễn Minh Châu. Và cũng viết về đề tài ấy, “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê sẽ đem đến cho chúng ta một hơi thở mới, một dòng cảm xúc mới về những nữ thanh niên xung phong gan dạ mà hồn nhiên, thơ mộng mà yêu đời giữa những mưa bom bão đạn. Tiết học ngày hôm nay cô trò ta sẽ cùng tìm hiểu tiết 1 của văn bản này.(Slide 2)
2. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI
Hoạt động của thầy và trò
Nội dung cần đạt
GV cho Hs quan sát ảnh chân dung tác giả Lê Minh Khuê (Slide 3)
? Qua việc chuẩn bị bài ở nhà, em hãy nêu những hiểu biết của em về tác giả Lê Minh Khuê? ( Tiểu sử, sự nghiệp, các TP chính)
- HS hoạt động các nhân, chia sẻ với các bạn và KL.
- GV nhận xét, bổ sung kiến thức. (Slide 3)
+ Nhà văn là người tham gia đội TNXP chống Mĩ cứu nước. Những năm tháng vất vả, gian lao mà hào hùng ở ngoài tuyến lửa đã tạo cảm hứng sáng tác cho nhà văn sau này.
+ Những tác phẩm đầu tay của cây bút nữ này ra mắt đầu những năm 70 của thế kỷ XX đều viết về cuộc sống chiến đấu của TNXP và bộ đội trên tuyến đường Trường Sơn, đã gây được sự chú ý của các bạn đọc. Từ sau năm 1975 sáng tác của Lê Minh Khuê bám sát những chuyển biến mới của đời sống, đề cập đến những vấn đề bức xúc của XH và con người với tinh thần đổi mới mạnh mẽ.
+ Rất am hiểu tâm lí của người phụ nữ...
- GV giới thiệu một số tác phẩm chính của Lê Minh Khuê (Slide 4) 
- Những cống hiến của nhà văn Lê Minh Khuê đã giúp bà nhận được rất nhiều giải thưởng trong nước và quốc tế. (Slide 5)
+ 
? Em hãy nêu hoàn cảnh sáng tác tác phẩm? 
? Văn bản thuộc thể loại nào? 
? Truyện kể ở ngôi thứ mấy? Ai là người kể truyện? Việc lựa chọn ngôi kể như vậy có tác dụng gì?
- Truyện kể theo ngôi thứ nhất.
- Tác dụng:
+ Tạo một điểm nhìn phù hợp dễ dàng tái hiện hiện thực khốc liệt của chiến tranh.
+ Khắc họa thế giới tâm hồn, cảm xúc và suy nghĩ của nhânvật một cách chân thực giàu sức thuyết phục.
+ Làm hiện lên vẻ đẹp của con người trong chiến tranh.
? ? Phương thức biểu đạt của truyện là gì?
GV: Có thể nói thành công của truyện ngắn này không chỉ đánh giá ở phạm vi trong nước, mà âm vang và sức sống của nó còn lan tỏa ra phạm vi thế giới. Bằng sự kiện 2015, một nhà xuất bản Mỹ đã in tập truyện “Nghệ thuật truyện ngắn thế giới” đã quy tụ rất nhiều tác giả, tác phẩm trên thế giới, trong đó có “Những ngôi sao xa xôi” – truyện ngắn duy nhất của Việt Nam được giới thiệu trong tậ truyện này.
- 
 - GV hướng dẫn HS đọc: nhịp hơi nhanh, phân biệt lời kể với lời đối thoại ngắn ngọn của các nhân vật, chú ý các câu văn ngắn, những đoạn hồi tưởng cần đọc với nhịp chậm.
- - GV đọc từ "Chúng tôi -> trong đất". HS đọc to "Việc của chúng tôi" -> "trong hang"
- GV hướng dẫn HS tìm hiểu một số từ khó: “cao điểm”, “trong điểm”. (Slide 7)
? Để kiểm tra việc các em đã chuẩn bị bài ở nhà chưa cô mời một bạn tóm tắt lại tác phẩm này cho cô. Có thể dựa vào các yếu tố sau để tóm tắt: Nhân vật, nhiệm vụ tính cách.(Slide 8)
- GV nhận xét tóm tắt lại TP.
Những ngôi sao xa xôi" kể về cuộc sống chiến đấu của ba cô thanh niên xung phong - tổ trinh sát mặt đường - Phương Định, Nho và chị Thao. Họ sống trong một cái hang trên cao điểm tại một vùng trọng điểm ở tuyến đường Trường Sơn những năm chống Mỹ. Công việc của họ là quan sát máy bay địch ném bom, đo khối lượng đất đá để san lấp hố bom do địch gây ra, đánh dấu những quả bom chưa nổ và phá bom. Công việc nguy hiểm, luôn phải đối mặt với cái chết, nhưng cuộc sống của họ vẫn không mất đi niềm vui hồn nhiên của tuổi trẻ, những giây phút thảnh thơi, thơ mộng. Họ rất gắn bó, yêu thương nhau dù mỗi người một cá tính. Trong một lần phá bom, Nho bị thương, hai người đồng đội hết lòng lo lắng và chăm sóc cho Nho. Một cơn mưa đá vụt đến và vụt đi đã gợi trong lòng Phương Định bao hoài niệm, khát khao.
? Văn bản này có thể chia thành mấy phần? Xác định ranh giới và nội dung từng phần?
- - HS thống nhất bố cục theo nhóm bàn trong 1 phút. Đại diện nhóm trình bày, điều hành HĐ của cả lớp, KL.GV nhận xét, chốt (Slide 9)
- - Phần 1: Từ đầu -> ngôi sao trên mũ: Phương Định kể về công việc và hoàn cảnh sống của bản thân và tổ 3 cô trinh sát mặt đường.
- - Phần 2: Tiếp -> “Chị Thao bảo": Một lần phá bom Nho bị thương hai chị em lo lắng chăm sóc.
- - Phần 3: Còn lại: Sau phút nguy hiểm, hai chị em nối nhau hát và niềm vui của ba người trước trận mưa đá đột ngột. 
 - HS chú ý phần đầu của văn bản đặc biệt là một số đoạn văn trên bảng (slide 10)
? Cuộc sống của ba cô gái được giới thiệu như thế nào? 
? Theo em đây là một nơi như thế nào? Em hãy tìm những chi tiết thể hiện điều đó.
? ? Qua cách kể, tả ấy em hiểu gì về hoàn cảnh sống của ba cô gái? 
 GV nhận xét, giảng. 
 GV: Các em thân mến! Dẫu cô trò mình không trực tiếp sống trong hoàn cảnh chiến tranh nhưng bằng ngòi bút chân thực, Lê Minh Khuê đã tái hiện lên trước mắt chúng ta một không khí ngột ngạt của chiến trường dường như trên mảnh đất này không còn giây phút nào êm ả bởi âm thanh của bom nổ váng óc, tiếng phản lực gầm gào, tiếng máy bay trinh sát rè rè, ầm ì trên đầu. Còn mặt đất thì bốc khói, không khí bàng hoàng. Tất cả như đang lên cơn sốt. Nơi đây quả là một hiện thực khô khốc đầy mùi chiến tranh, nó không còn màu xanh của sự sống, chỉ thấy tử thần rình rập.
 - GV mở rộng: Vậy tại sao nơi này lại là nơi tập trung nhiều bom đạn như vậy, chúng ta cùng quan sát lên màn hình để cùng nhua tìm hiểu về vùng trọng điểm này nhé! (Slide 11,12)
- GV tích hợp kiến thức lịch sử: Sau khi Mỹ thất bại chiến tranh đặc biệt và chiến tranh cục bộ, chúng chuyển sang Việt Nam hóa chiến tranh. Chúng đổ hàng ngàn, hàng vạn tấn bom nhằm phá hủy con đường huyết mạch của đất nước để ngăn chặn sự chi viện của miền Bắc cho miền Nam. Chiến tranh đã phá hoại nghiêm trọng môi trường sống của con người để lại di chứng nghiêm trọng qua nhiều thế hệ. (slide)
 GV chuyển ý: Sống ở nơi mà giặc Mỹ ngày đêm bắn phá, nơi mà hàng ngày chúng chút hàng ngàn tấn bom nhằm phá huỷ con đường TS - con đường huyết mạch của đất nước để ngăn chặn sự chi viện của Miền Bắc cho Miền Nam. Một cuộc sống đầy khó khăn, khắc nghiệt, hiểm nguy vậy mà họ không chùn bước, vẫn kiên cường bám trụ. Vậy bám trụ ở những nơi nguy hiểm gian khổ như thế nhiệm vụ của họ là gì, chúng ta cùng sang phần tiếp theo:
? ? Đọc đoạn văn và cho biết công việc của 3 cô gái thanh niên xung phong là gì?
 (Slide 13)
? ? Theo em đó là những công việc như thế nào? Chú ý vào một số câu văn sau:
- "ThÇn chÕt kh«ng thÝch ®ïa. H¾n ta lÈn trong ruét nh÷ng qu¶ bom." như thế nào?
 (C«ng viÖc rÊt nguy hiÓm, sèng chÕt chØ trong gang tÊc) (Slide 14)
 - “Khi lµm viÖc thÇn kinh c¨ng nh­ d©y ch·o, tim ®Ëp bÊt chÊp nhÞp ®iÖu” gióp em hiÓu g× vÒ t©m tr¹ng khi thùc hiÖn nhiÖm vô cña ba c« g¸i? (C¨ng th¼ng, hồi hộp, lo sợ...) (Slide 14)
- - GV nhận xét, chốt kiến thức và cho HS xem đoạn tư liệu về công việc của cô gái. (Slide 15) 
- -GV: Công việc của các cô gái thanh niên xung phong hết sức nguy hiểm vì thường xuyên phải chạy trên cao điểm giữa ban ngày và máy bay địch có thể ập tới bất cứ lúc nào. Đặc biệt họ phải đối mặt với thần chết trong mỗi lần phá bom. Công việc không chỉ nguy hiểm vậy đâu, mà còn rất căng thẳng đòi hỏi sự tập trung, bình tĩnh rất cao.
 GV chuyển ý: Ba cô gái trong truyện, họ không chỉ chung nhau về hoàn cảnh sống, công việc, mà họ còn có nét chung về vẻ đẹp tâm hồn, phẩm chất. Những nét chung đó là gì chúng ta cùng sang nội dung tiếp theo.
- GV chia nhóm, HS thảo luận theo bàn.
? Chỉ ra những nét chung về vẻ đẹp tâm hồn của cô gái Nho, Phương Đinh, Thao. Lấy dẫn chứng minh họa. (Slide 16)
- GV gọi đại diện 1-2 nhóm trình bày, nhóm khác nhận xét.
- GV nhận xét, chốt kiến thức.
- Qua hoàn cảnh sống, chiến đấu và công việc của 3 nữ thanh niên xung phong như đã tìm hiểu ở trên chúng ta thấy được phẩm chất cao quý của hộ là Tinh thần dũng cảm, sẵn sàng hi sinh vì đất nước. 
- Không chỉ chung về lòng dũng cảm mà 3 cô gái còn chung tình đồng chí, đồng đội gắn bó keo sơn, thể hiện rõ nhất qua đoạn Nho bị thương. (Slide 17)
- Đằng sau sự dũng cảm, gan dạ, chúng ta vẫn thấy những nét hồn nhiên, trong sáng lạc quan, yêu đời của họ. (Slide 18)
- GV: Để khắc họa hiện thực chiến tranh khốc liệt cũng như phẩm chất cao quý của những cô thanh niên xung phong, tác giả đã rất sáng tạo trong việc sử dụng cậu văn cũng như cách kể cruyện. Các em hãy quan sát trong SGK và nhận xét cho cô về nghệ thuật kể chuyện của tác giả có gì đặc sắc? (Chú ý câu văn, cách kể chuyện)
- HS trả lời. GV nhận xét, chốt kiến thức.
 ? Đọc truyện ngắn này, đặc biệt là qua công việc của 3 cô gái trong tác phẩm em hình dung và cảm nhận như thế nào về tuổi trẻ Việt Nam thời kì kháng chiến chống Mỹ?
 “ Những ngôi sao xa xôi” – Lê Minh Khuê hay “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” – Phạm Tiến Duật là những tác phẩm xúc động, hào hùng về những người lính thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn. Họ là những thế hệ anh hùng đầy hiên ngang, khí phách hào hùng, những con người cần cù trong lao động anh hùng trong chiến đấu. Những Phẩm chất của cô gái thanh niên xung phong trong bài cũng chính là những nét cao quý của tuổi trẻ Việt Nam thời kháng chiến chống Mỹ.
- Gv liên hệ một số bài thơ cùng viết về đề tài...
I. Tìm hiểu chung
1.Tác giả
- Lê Minh Khuê sinh 1949
- Quê: Thanh Hoá
- Từng là thanh niên xung phong, bắt đầu sáng tác từ thời kì kháng chiến chống Mĩ.
- Sau 1975: Sáng tác bám sát vào những biến chuyển của đời sống, những vấn đề bức xúc của XH.
2. Tác phẩm
- HCST: Truyện được viết năm 1971, khi cuộc kháng chiến chống Mĩ đang diễn ra gay go và ác liệt.
- Thể loại: Truyện ngắn.
- Ngôi kể: Ngôi thứ nhất (Phương Định)
- Phương thức biểu đạt: Tự sự, miêu tả biểu cảm.
II. Đọc hiểu văn bản
1. Đọc, chú thích
2. Bố cục: 3 phần
3. Phân tích
a. Những nét chung của cô gái.
* Hoàn cảnh sống:
- Vị trí: Chân một cao điểm chiến đấu giữa một vùng trọng điểm.
- Nơi tập trung nhất bom đạn, nguy hiểm ác liệt.
* Công việc
- Khi cã bom næ th× ch¹y lªn ®o khèi l­îng ®Êt lÊp vµo hè bom, ®Õm bom ch­a nç,.... ph¸ bom...
 C«ng viÖc hµng ngµy v« cïng nguy hiÓm vµ gian khæ phải m¹o hiÓm víi c¸i chÕt vµ lu«n c¨ng th¼ng, ®ßi hái sù dòng c¶m, b×nh tÜnh cña ba n÷ thanh niªn xung phong.
* Vẻ đẹp tâm hồn, phẩm chất.
 Tinh thần dũng cảm, sẵn sàng hi sinh vì đất nước.
- Họ yêu thương nhau 
- Nho bị thương : Phương Định pha sữa, tiêm thuốc, băng bó cho Nho. Chị Thao thấy đau hơn người bị đau
 Tình đồng chí ,đồng đội gắn bó, keo sơn.
- Nho thích mút kẹo, chị Thao chăm chép bài hát, Định thích ngắm mình trong gương – ngồi bó gối và hát
 tâm hồn trong sáng, lạc quan , yêu đời.
- Nghệ thuật: Sử dụng nhiều câu văn ngắn, cách kể chuyện tự nhiên, trẻ trung. Ngôn ngữ sinh động
=> Họ là hình ảnh tiêu biểu của thế hệ trẻ Việt Nam đầy nhiệt tình và trách nhiệm với Tổ quốc, nhân dân.
- 
3. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP
- Tóm tắt truyện?
- Ba cô gái thanh niên xung phong Nho, Phương Định, Thao có những nét chung gì về hoàn cảnh sống, công việc và vẻ đẹp tâm hồn?
4. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG
? Từ hình ảnh của những nữ thanh niên xung phong trong văn bản nói riêng và tuổi trẻ Việt Nam trong thời kì kháng chiến chống Mỹ nói chung, em có suy nghĩ gì về trách nhiệm của tuổi trẻ Việt Nam hiện nay?
Chúng ta thật hạnh phúc và may ắn được sống trong hòa bình, được sinh ra khi đất nước thống nhất. Nhưng để có được cuộc sống thanh bình, hạnh phúc này dân tộc ta phải đánh đổi bao xương máu. Chiến tranh đã lùi xa, nhưng lớp bụi thời gian không thể xóa nhòa những cống hiến của bao lớp thanh niên. Tiếp nối truyền thống hào hùng ấy chúng ta – những chủ nhân tương lai của đất nước hãy đi bất cứ nơi đâu, làm bất cứ việc gì tổ quốc cần. Chúng ta còn là học sinh, thì hãy bắt đầu từ những việc nhỏ nhất như: ra sức học tập, phát huy tinh thần sáng tạo, thực hiện điều bác Hồ dạy, bày tỏ lòng biết ơn với thế hệ cha anh bằng việc làm cụ thể.... (Slide 19-22)
5. HOẠT ĐỘNG TÌM TÒI MỞ RỘNG.
- Học bài, nắm chắc nội dung kiến thức.
- So¹n tiÕp c©u hái 3,4,5 (sgk). Gợi ý: 
+ Tìm nét riêng của ba cô gái TNXP ?
+ Tập trung phân tích nhân vật Phương Định (Tính cách, tâm hồn, tâm trạng trong một lần phá bom).
+ Khái quát những nét nghệ thuật chính và nội dung ý nghĩa của truyện?
	__________________________________