Bài giảng Ngữ văn 6 - Tiết 109: Tiếng Việt: Hoán dụ

Chào mừng quý thầy cô cùng các em học sinh! 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
1. Ẩn dụ là gì ? Nêu tác dụng của ẩn dụ? 
2. Tìm phép ẩn dụ trong câu thơ sau: 
 Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
	Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ. 
 1. Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, 
 hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức 
gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt. 
2. Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
	Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ. 
 – mặt trời 2  “Bác Hồ”.->Ẩn dụ 
 Tiết 109: 
HOÁN DỤ 
 Tiếng Việt 
Các từ: áo nâu, áo xanh, nông thôn, thị thành dùng để chỉ ai? 
I. Hoán dụ là gì ? 
1- Ví dụ : 
 Áo nâu liền với áo xanh , 
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên. 
 
(Tố Hữu) 
Tiết 109 : HOÁN DỤ 
 Áo nâu 
 Áo xanh 
Chỉ người nông dân 
Chỉ người công nhân 
 Nông thôn 
Thị thành 
Những người sống ở nông thôn 
Những người sống ở thị thành 
Tiết 109 : HOÁN DỤ 
 có sự chuyển đổi tên gọi 
I. Hoán dụ là gì ? 
1- Ví dụ 
2.Nhận xét 
 Áo nâu liền với áo xanh , 
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên. 
- Áo nâu n ông dân 
 
- Áo xanh c ông nhân 
- Nông thôn ng ười s ống ở nông thôn 
- Thị thành ng ười s ống ở th ành thị 
Cách diễn đạt này giống ẩn dụ ở điểm nào? 
Giữa “ áo và người ”, 
giữa “ nơi sống và người sống ” 
 có quan hệ như thế nào? 
(Tố Hữu) 
Tiết 109 : HOÁN DỤ 
 Áo nâu 
 Áo xanh 
Chỉ người nông dân 
Chỉ người công nhân 
Áo và người có quan hệ gần gũi 
 Nông thôn 
Thị thành 
Những người sống ở nông thôn 
Những người sống ở thị thành 
Nơi sống và người sống có quan hệ gần gũi. 
 Vật chứa đựng 
 Vật bị chứa đựng 
Dấu hiệu 
Sự vật có dấu hiệu 
Tiết 109 : HOÁN DỤ 
 có sự chuyển đổi tên gọi 
I. Hoán dụ là gì ? 
- Áo nâu n ông dân 
 
- Áo xanh c ông nhân 
- Nông thôn ng ười s ống ở nông thôn 
- Thị thành ng ười s ống ở th ành thị 
Giữa “ áo và người ”, 
giữa “ nơi sống và người sống ” 
 có quan hệ như thế nào? 
 có quan hệ gần gũi 
Tiết 109 : HOÁN DỤ 
1- Ví dụ 
2.Nhận xét 
So sánh 2 cách diễn đạt sau và rút ra nhận xét: 
DIỄN ĐẠT BÌNH THƯỜNG 
DIỄN ĐẠT CÓ HOÁN DỤ 
 - Tất cả nông dân ở nông thôn và công nhân ở thành phố đều đứng lên . 
 Áo nâu liền với áo xanhNông thôn cùng với thị thành đứng lên. 
 (Tố Hữu) 
T¸c dông cña h oán dụ : 
 Cách diễn đạt nào hay hơn ? Vì sao? 
- Ngắn gọn 
- Có hình ảnh 
- Nêu được đặc điểm sự vật 
 G ợi hình gợi cảm 
Thông báo sự kiện, không có giá trị biểu cảm 
 có sự chuyển đổi tên gọi 
I. Hoán dụ là gì ? 
- Áo nâu n ông dân 
 
- Áo xanh c ông nhân 
- Nông thôn ng ười s ống ở nông thôn 
- Thị thành ng ười s ống ở th ành thị 
 có quan hệ gần gũi 
Tiết 109 : HOÁN DỤ 
1- Ví dụ 
2.Nhận xét 
3. Ghi nhớ: (SGK tr 82) 
I. H oán dụ là gì? 
II.Luyện tập: 
 a. Bàn tay ta làm nên tất cả 
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm. 
 (Hoàng Trung Thông) 
a. Bàn tay: người lao động 
* Bàn tay dùng chỉ đối tượng nào? 
* Vì sao bàn tay lại được dùng để chỉ người lao động ? 
 
 Vì bàn tay vốn gắn bó gần gũi với công việc của người lao động. 
 b ộ phận – t oàn thể 
* Em thấy giữa bàn tay và người lao động có quan hệ gần gũi như thế nào ? 
Em hiểu nội dung câu thơ này 
 muốn nói điều gì ? 
 bàn tay ( bộ phận cơ thể ) 
người lao động ( toàn bộ cơ thể ) 
Tiết 109 : HOÁN DỤ 
I .H oán dụ là gì? 
II.Luyện tập: 
a. Bàn tay: người lao động 
 
 b ộ phận – t oàn thể 
 b. Một cây làm chẳng nên non 
 Ba cây chụm lại nên hòn núi cao 
 (ca dao) 
Một, ba thuộc từ loại nào? 
b. Một: số ít, sự đơn lẻ 
 Ba: số nhiều, sự đoàn kết 
 cái cụ thể - cái trừu tượng 
* Em hiểu nội dung câu ca dao này là gì ? 
* Trong bài ca dao, “một” và “ba” 
có ý nghĩa gì? 
Một, ba là số từ chỉ số lượng cụ thể 
* sự đơn lẻ, sự đoàn kết là những khái niệm trừu tượng 
Đây là kiểu hoán dụ: 
 lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng . 
Tiết 109 : HOÁN DỤ 
Tiết 109 : HOÁN DỤ 
I. H oán dụ là gì? 
II.Luyện tập: 
 
c. Ngày Huế đổ máu 
 Chú Hà Nội về 
 Tình cờ chú cháu 
 Gặp nhau Hàng Bè 
* Em hiểu “ Ngày Huế đổ máu ” nghĩa là gì? 
c. Huế: người dân Huế 
 đổ máu: chiến tranh 
Huế: những người sống ở đất Huế. 
Đổ máu: chỉ cuộc chiến tranh ác liệt 
và có sự hi sinh đổ máu. 
a. Bàn tay: người lao động 
 b ộ phận – t oàn thể 
b. Một: số ít, sự đơn lẻ 
 Ba: số nhiều, sự đoàn kết 
 cái cụ thể - cái trừu tượng 
 lấy d ấu hiệu – gọi sự v ật mang dấu hiệu 
 lấy d ấu hiệu – gọi sự v ật mang dấu hiệu 
Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì . 
a) Nhóm 1 Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể. 
( Hồ Chí Minh ) 
b) Nhóm 2 Vì lợi ích mười năm phải trồng cây , 
 Vì lợi ích trăm năm phải trồng người. 
( Hồ Chí Minh ) 
c) Nhóm 3 Áo chàm đưa buổi phân li 
 Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay. 
( Tố Hữu ) 
II - LUYỆN TẬP 
Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì . 
a) Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể. 
( Hồ Chí Minh ) 
Làng xóm 
Làng xóm 
Làng xóm 
chỉ người nông dân. 
 vật bị chứa đựng. 
 vật chứa đựng 
 Quan hệ 
II - LUYỆN TẬP 
Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì . 
b) Vì lợi ích mười năm phải trồng cây , 
 Vì lợi ích trăm năm phải trồng người. 
( Hồ Chí Minh ) 
II - LUYỆN TẬP 
mười năm : 
trăm năm 
 Mười năm 
 Trăm năm 
thời gian trước mắt 
thời gian lâu dài. 
Quan hệ 
cái cụ thể 
cái trừu tượng 
Chỉ ra phép hoán dụ trong những câu thơ, câu văn sau và cho biết mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ là gì . 
c) Áo chàm đưa buổi phân li 
 Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay. 
( Tố Hữu ) 
 sự vật. 
Áo chàm 
Áo chàm 
người dân Việt Bắc. 
Quan hệ 
dấu hiệu của sự vật 
II - LUYỆN TẬP 
 - G ọi tên sự vật, hiện tượng này bằng sự vật, hiện tượng khác. 
 - Đều có bốn kiểu. 
2. So sánh hoán dụ với ẩn dụ : 
Ẩn dụ 
Hoán dụ 
GIỐNG NHAU 
KHÁC NHAU 
VÍ DỤ 
Bài tập nhóm : So sánh sự giống nhau và khác nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ, lấy ví dụ cụ thể  
 - G ọi tên sự vật, hiện tượng này bằng sự vật, hiện tượng khác. 
 - Đều có bốn kiểu. 
2. So sánh hoán dụ với ẩn dụ : 
Ẩn dụ 
Hoán dụ 
GIỐNG NHAU 
KHÁC NHAU 
VÍ DỤ 
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ. 
- Gọi tên sự vật, hiện tượng bằng tên sự vật, hiện tượng khác; 
- Có tác dụng tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diến đạt 
 Dựa vào quan hệ tương đồng 
 (giống nhau) 
 Dựa vào quan hệ tương cận 
(gần gũi) 
Cụ thể: 
- Hình thức 
- Cách thức s 
- Phẩm chất 
- Chuyển đổi cảm giác 
Cụ thể : 
- Bộ phận - toàn thể 
- Vật chứa đựng -vật bị chứa đựng 
- Dấu hiệu của sự vật - sự vật 
- Cụ thể - trừu tượng 
Em đã sống bởi vì em đã thắng 
Cả nước bên em quanh giường nệm trắng. 
4 
 Chỉ ra phép hoán dụ trong câu thơ sau và cho biết nó thuộc kiểu hoán dụ nào ? 
	 Em đã sống bởi vì em đã thắng 
Cả nước bên em, quanh giường nệm trắng. 	 (Tố Hữu) 
17 
Cả nước những người sống trên đất nước ta. 
Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng 
BÀI TẬP CỦNG CỐ 
5 
 Chỉ ra phép hoán dụ trong câu thơ sau và cho biết nó thuộc kiểu hoán dụ nào ? 
 Mồ hôi mà đổ xuống đồng 
Lúa mọc trùng trùng sáng cả đồi nương. 	 (Ca dao) 
Mồ hôi chỉ sự lao động nặng nhọc, vất vả 
Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật . 
Tiết 109 : HOÁN DỤ 
Học bài : 
 Nắm khái niệm và tác dụng của hoán dụ 
-Làm các bài tập vào vở 
Chuẩn bị bài : 
-Soạn Văn bản:“Cây tre Việt Nam” 
+Đọc kĩ văn bản 
+Trả lời các câu hỏi ở phần đọc hiểu trong SGK 
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC 
Tiết 109 : HOÁN DỤ 
CHÚC CÁC EM CHĂM NGOAN, HỌC TỐT!