Bài giảng Ngữ văn 7 - Tiết 119: Liệt kê

T 
Tiết 119 
KIỂM TRA BÀI CŨ . 
1. Thế nào là dùng cụm chủ vị để mở rộng câu? 
 2. Tìm các cụm chủ vị mở rộng trong các ví dụ sau: 
 a. Em học thế là rất tốt. 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
b. Tôi tin nó sẽ tiến bộ. 
Ngữ văn 
Tiết 119: 
LIỆT KÊ 
I. THẾ NÀO LÀ PHÉP LIỆT KÊ? 
1. Ví dụ: 
 Bên cạnh ngài, mé tay trái, bát yến hấp đường phèn để trong khay khảm, khói bay nghi ngút; tráp đồi mồi chữ nhật để mở, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng, cau đậu, rễ tía, hai bên nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào dao chuôi ngà, nào ống vôi chạm, ngoáy tai, ví thuốc, quản bút, tăm bông trông mà thích mắt.[...] Ngoài kia, tuy mưa gió ầm ầm, dân phu rối rít, nhưng trong này xem chừng tĩnh mịch, nghiêm trang lắm[... ]. 
I. THẾ NÀO LÀ PHÉP LIỆT KÊ? 
1. Ví dụ: 
 Bên cạnh ngài, mé tay trái, bát yến hấp đường phèn để trong khay khảm , khói bay nghi ngút; tráp đồi mồi chữ nhật để mở, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng , cau đậu , rễ tía , hai bên nào ống thuốc bạc , nào đồng hồ vàng , nào dao chuôi ngà , nào ống vôi chạm , ngoáy tai , ví thuốc , quản bút , tăm bông trông mà thích mắt.[...] Ngoài kia, tuy mưa gió ầm ầm, dân phu rối rít, nhưng trong này xem chừng tĩnh mịch, nghiêm trang lắm[... ]. 
I. THẾ NÀO LÀ PHÉP LIỆT KÊ? 
1. Ví dụ: 
 Bên cạnh ngài, mé tay trái , bát yến hấp đường phèn để trong khay khảm , khói bay nghi ngút; tráp đồi mồi chữ nhật để mở, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng , cau đậu , rễ tía , hai bên nào ống thuốc bạc , nào đồng hồ vàng , nào dao chuôi ngà , nào ống vôi chạm , ngoáy tai , ví thuốc , quản bút , tăm bông trông mà thích mắt .[...] Ngoài kia, tuy mưa gió ầm ầm, dân phu rối rít, nhưng trong này xem chừng tĩnh mịch, nghiêm trang lắm[... ]. 
2. Nhận xét: 
- Cấu tạo : 
 Là các danh từ, cụm danh từ, sắp xếp nối tiếp nhau. 
- Ý nghĩa : Đều nói về những đồ vật được bày biện xung quanh quan lớn. 
- Tác dụng : 
 L àm nổi bật cuộc sống xa hoa của viên quan, đối lập với tình cảnh dân phu đang lam lũ ngoài mưa gió . 
3. Ghi nhớ1: SGK/ 105 
II. CÁC KIỂU LIỆT KÊ 
1. Xét về cấu tạo : 
Nhóm 1 * Ví dụ : 
a, Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần, lực lượng, tính mạng, của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập. 
b , Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết tâm đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy. 
VD a VD b 
a.Tinh thần, lực lượng, tính mạng, của cải 
b. Tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải 
- Sắp xếp nối tiếp . 
- Sắp xếp theo từng cặp 
- Giữa các bộ phận liệt kê có dấu phẩy . 
- Giữa hai bộ phận trong phép liệt kê có quan hệ từ “ và”. 
-> Liệt kê không theo cặp 
-> Liệt kê theo từng cặp 
II. CÁC KIỂU LIỆT KÊ 
1. Xét về cấu tạo : 
- Liệt kê không theo cặp 
- Liệt kê theo từng cặp 
2 . Xét về ý nghĩa : 
Nhóm 2 *Ví dụ: 
a. Tre, nứa, trúc, mai, vầu mấy chục loại khác nhau, nhưng cùng một mầm măng mọc thẳng. 
b. Tiếng Việt của chúng ta phản ánh sự hình thành và trưởng thành của xã hội Việt Nam và của dân tộc Việt nam, của tập thể nhỏ là gia đình, họ hàng, làng xóm và của tập thể lớn là dân tộc, quốc gia. 
- Đảo được thứ tự liệt kê 
- Không đảo được thứ tự liệt kê 
-> Liệt kê không tăng tiến 
->Liệt kê tăng tiến 
II. CÁC KIỂU LIỆT KÊ 
1. Xét về cấu tạo : 
- Liệt kê không theo cặp 
- Liệt kê theo từng cặp 
2 . Xét về ý nghĩa : 
- Liệt kê không tăng tiến 
- Liệt kê tăng tiến 
Liệt kê 
không 
theo cặp 
Liệt kê 
 theo 
 từng cặp 
Liệt kê 
 không 
tăng tiến 
Liệt kê 
 tăng tiến 
Các kiểu liệt kê 
Xét theo cấu tạo 
Xét theo ý nghĩa 
Bài tập : Xác định phép liệt kê, kiểu liệt kê và nêu tác dụng ? 
a. Sách của Lan để ở khắp mọi nơi trong nhà: Trên giường, trên bàn học, trên giá sách, trên bàn ăn, trên ghế dựa 
b . Cậu bé Hồng hồi hộp và rạo rực, vui mừng và sung sướng, vội vã và cuống quýt khi thấy chiếc xe chở mẹ từ từ dừng lại. 
- Kiểu liệt kê: + Xét về cấu tạo: liệt kê không theo cặp. 
 + Xét về ý nghĩa: liệt kê không tăng tiến. 
- Tác dụng: Miêu tả sự bề bộn, bừa bãi của sự vật. 
- Kiểu liệt kê: + Xét về cấu tạo: liệt kê theo cặp. 
 + Xét về ý nghĩa: liệt kê tăng tiến. 
-Tác dụng: Miêu tả sâu sắc cảm xúc tâm trạng của bé Hồng . 
Phép liệt kê 
Xét về ý nghĩa 
Xét về cấu tạo 
liệt 
kê 
theo 
cặp 
liệt 
kê 
không 
theo 
cặp 
liệt 
kê 
tăng 
tiến 
liệt 
kê 
không 
tăng 
tiến 
Tác dụng 
III. LUYỆN TẬP 
1. Bài tập 1: Tìm phép liệt kê trong văn bản “ Tinh thần yêu nước của nhân dân ta”: 
- Từ xưa đến nay, mỗi khi tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước . 
=>Liệt kê không theo cặp: Khẳng định sức mạnh của lòng yêu nước. 
- Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta . Chúng ta có quyền tự hào vì những trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trưng, Bà Triệu, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung  
=>Liệt kê tăng tiến theo trình tự thời gian: Lòng tự hào về những trang sử vẻ vang qua những tấm gương anh hùng dân tộc . 
- Đồng bào ta ngày nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trước từ các cụ già tóc bạc đến các cháu nhi đồng trẻ thơ, từ những kiều bào... đến những đồng bào..., từ nhân dân miền ngược đến miền xuôi... Từ những chiến sĩ... đến những công chức... từ những phụ nữ... đến các bà mẹ. Từ những nam nữ công nhân và nông dân... đến những đồng bào điền chủ... chính phủ . 
=>Liệt kê từng cặp theo lứa tuổi, địa bàn cư trú, thành phần xã hội.... 
 Sự đồng tâm đánh đuổi thực dân Pháp của mọi tầng lớp nhân dân Việt Nam . 
III. LUYỆN TẬP 
2. Bài tập 2: Tìm phép liệt kê trong các đoạn trích sau: 
b. Tỉnh lại em ơi, qua rồi cơn ác mộng 
 Em đã sống lại rồi , em đã sống! 
Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung 
 Không giết được em, người con gái anh hùng! 
 (Tố Hữu) 
 Cấu tạo: Liệt kê không theo cặp 
- Ý nghĩa: Liệt kê tăng tiến miêu tả hành động tra tấn dã man tàn bạo của quân thù. 
Điện giật, dùi đâm, dao cắt, lửa nung 
 a. Và đó cũng là lần đầu tiên trong đời mình, hai con mắt của ông Va-ren được thấy hiển hiện cái huyền diệu của một thành phố Đông Dương, dưới lòng đường , trên vỉa hè, trong cửa tiệm. Những cu li kéo xe tay phóng cật lực, đôi bàn chân trần giẫm lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng; những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xường lủng lẳng dưới mái hiên các hiệu cơm; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua, tay phe phẩy cái quạt, ngực đeo tấm Bắc Đẩu bội tinh hình chữ thập. Thật là lộn xộn! Thật là nhốn nháo! 
Những cu li kéo xe tay phóng cật lực 
 những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; 
những xâu lạp xường lủng lẳng dưới mái hiên các hiệu cơm; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua 
 Cấu tạo: Liệt kê không theo cặp 
- Ý nghĩa: Liệt kê không tăng tiến miêu tả sự lộn xộn, nhốn nháo của sự vật. 
III. LUYỆN TẬP 
 Bài tập 3. Đặt câu có sử dụng phép liệt kê để: 
Kể các hoạt động trên sân trường giờ ra chơi. 
 Sân trường đang yên tĩnh, vắng lặng bỗng ồn ào, nhộn nhịp hẳn lên vì các trò chơi: đá bóng, nhảy dây, cầu lông, bịt mắt bắt dê. 
 Bài tập 3. Đặt câu có sử dụng phép liệt kê để: 
 Trình bày nội dung truyện ngắn: “Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu”. 
 Truyện ngắn: “Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu” đã khắc họa hai nhân vật có tính cách đại diện cho hai lực lượng xã hội hoàn toàn đối lập nhau ở nước ta dưới thời Pháp thuộc. Va-ren gian trá, lố bịch, đại diện cho thực dân Pháp phản động ở Đông Dương. Phan Bội Châu kiên cường, bất khuất, xứng đáng là vị anh hùng, vị thiên sứ, đấng xả thân vì độc lập, tiêu biểu cho khí phách dân tộc Việt Nam. 
 Bài tập 3. Đặt câu có sử dụng phép liệt kê để: 
 Nêu cảm xúc của em về hình tượng nhà cách mạng Phan Bội Châu 
- Em rất khâm phục và tự hào trước ý chí kiên định, bất khuất của người anh hùng Phan Bội Châu. 
1. Trong khoang thuyền, dàn nhạc gồm: đàn tranh, đàn nguyệt, tì bà, nhị, đàn tam. 
2. Lòng yêu nước ban đầu là lòng yêu những vật bình thường nhất: yêu cái cây trồng trước nhà, yêu cái phố nhỏ đổ ra bờ sông, yêu vị thơm chua mát của trái lê mùa thu hay mùa cỏ thảo nguyên có hơi rượu mạnh. 
Tìm các phép liệt kê trong các ví dụ sau và cho biết cấu tạo , ý nghĩa của các bộ phận liệt kê? 
Bài tập 
( Ca Huế trên sông Hương – Hà Ánh Minh) 
- Là các danh từ. Chỉ tên các loại đàn cổ. 
- Là các cụm động từ. Diễn tả đầy đủ, sâu sắc những biểu hiện của lòng yêu nước. 
H 
A 
I 
K 
I 
Ó 
U 
T 
¡ 
N 
G 
T 
I 
Õ 
N 
M 
I 
£ 
U 
T 
¶ 
L 
¦ 
î 
M 
§ 
i 
Ö 
P 
N 
G 
÷ 
T 
Ý 
N 
H 
T 
õ 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Tªn mét bµi th¬ cña t¸c gi¶ Tè H÷u mµ em ®· häc ë líp 6 (4 ch÷ c¸i). 
XÐt vÒ mÆt nghÜa cã mÊy kiÓu liÖt kª? (7 ch÷ c¸i) 
C©u tôc ng÷: “ NhÊt n­íc, nh× ph©n, tam cÇn, tø gièng ” sö dông kiÓu liÖt kª nµo? (8 ch÷ c¸i) 
C©u th¬: 
 “ Mai sau, mai sau, mai sau 
 §Êt xanh tre m·i, xanh mµu tre xanh. ” 
sö dông biÖn ph¸p tu tõ g×? (7 ch÷ c¸i) 
C¸c tõ chØ mµu s¾c thuéc tõ lo¹i g×? (6 ch÷ c¸i) 
V¨n b¶n “ S«ng n­íc Cµ Mau ” ®­îc viÕt theo ph­¬ng thøc biÓu ®¹t nµo lµ chÝnh? (6 ch÷ c¸i) 
TRÒ CHƠI Ô CHỮ 
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ 
+ Học thuộc bài, làm bài tập 
+ Chuẩn bị bài: Tìm hiểu chung về văn bản Hành chính.