Bài giảng Ngữ văn 7 - Bài 24: Văn bản: Ý nghĩa văn chương (Hoài Thanh)

1 
2 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
- Hoài Thanh ( 1909-1982)- Quê: Nghi Trung, huyện Nghi Lộc- Nghệ An.- Là nhà phê bình văn học xuất sắc.- Năm 2000 được nhà nước truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về VHNT.- Tác phẩm nổi tiếng: Thi nhân Việt Nam. 
1. Tác giả 
3 
Thi nhân Việt Nam   
- Là cuốn sách vừa là hợp tuyển vừa là nghiên cứu, phê bình về phong trào  thơ mới   Việt Nam , do hai anh em nhà văn  Hoài Thanh  và  Hoài Chân  biên soạn. Đây là một hợp tuyển thơ đầu tiên của thời kỳ  thơ mới , ghi nhận lại những tên tuổi  nhà thơ  và những bài thơ giá trị trong khoảng  1932 - 1941 . 
- Thi nhân Việt Nam  viết năm 1941, hoàn thành năm  1942 , in lần đầu năm 1942 tại nhà in tư nhân Nguyễn Đức Phiên, và cho đến nay cuốn sách đã được tái bản rất nhiều lần. 
4 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
- Tác phẩm trích trong văn bản « Bình luận văn chương» 
1. Tác giả 
2.Tác phẩm 
5 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả 
2.Tác phẩm 
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 
1. Đọc và tìm hiểu chú thích 
6 
VĂN CHƯƠNG 
Hẹp hơn: tính nghệ thuật hay vẻ đẹp của lời văn. 
Nghĩa hẹp: các tác phẩm văn học, nghệ thuật ngôn từ 
Nghĩa rộng bao gồm cả triết học, chính trị, sử học, văn học 
7 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả 
2.Tác phẩm 
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 
2.Kết cấu – Bố cục 
1. Đọc và tìm hiểu chú thích 
8 
 Bố cục : 3 phần 
- Phần 1: Từ đầu đến “muôn loài” 
 Nguồn gốc cốt yếu của văn chương ( ĐẶT VẤN ĐỀ) 
 Phần 2: “Văn chương” đến “quá đáng” 
Nhiệm vụ, công dụng của văn chương .( GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ) 
 Phần 3: : Còn lại 
 Khẳng định giá trị của văn chương. ( KẾT THÚC VẤN ĐỀ) 
9 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả 
2.Tác phẩm 
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 
2.Kết cấu – Bố cục 
1. Đọc và tìm hiểu chú thích 
3. Phân tích 
10 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả 
2.Tác phẩm 
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 
2.Kết cấu – Bố cục 
1. Đọc và tìm hiểu chú thích 
3. Phân tích 
a. Nguồn gốc cốt yếu của văn chương 
11 
 “ Người ta kể chuyện đời xưa, một nhà thi sĩ Ấn Độ trông thấy một con chim bị thương rơi xuống bên chân mình. Thi sĩ thương hại quá, khóc nức lên, quả tim cùng hoà nhịp với sự run rẩy của con chim sắp chết. Tiếng khóc ấy, dịp đau thương ấy chính là nguồn gốc của thi ca. 
 Câu chuyện có lẽ chỉ là một câu chuyện hoang đường, song không phải không có ý nghĩa. Nguồn gốc cốt yếu của văn chương là lòng thương người và rộng ra thương cả muôn vật, muôn loài. [...]” 
12 
 - Dẫn chứng 
Người ta kể chuyện đời xưa, một nhà thi sĩ Ấn Độ trông thấy một con chim bị thương rơi xuống bên chân mình. Thi sĩ thương hại quá, khóc nức lên, quả tim cùng hoà nhịp với sự run rẩy của con chim sắp chết. 
 Lí lẽ 
Tiếng khóc ấy, dịp đau thương ấy chính là nguồn gốc của thi ca. 
 Câu chuyện có lẽ chỉ là một câu chuyện hoang đường, song không phải không có ý nghĩa. 
LUẬN ĐIỂM CƠ SỞ 
Nguồn gốc cốt yếu của văn chương là lòng thương người và rộng ra thương cả muôn vật, muôn loài. [...]” 
13 
3. Phân tích 
a. Nguồn gốc cốt yếu của văn chương 
 Tác giả đã mượn câu chuyện nhà thi sĩ Ấn Độ khóc con chim bị thương, quả tim ấy hòa chung cùng nhịp run rẩy của con chim sắp chết. 
Nguồn gốc cốt yếu của văn chương là lòng thương người rộng hơn là thương muôn vật, muôn loài. 
Cách nêu vấn đề kết hợp yếu tố tự sự tự nhiên, bất ngờ. 
14 
Trăm năm trong cõi người ta,Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau.Trải qua một cuộc bể dâu,Những điều trông thấy mà đau đớn lòng. 
Đau đớn thay phận đàn bà 
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung 
Thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến 
Ca dao: 
 Thân em. 
Truyện Kiều – Nguyễn Du 
15 
a. Nguồn gốc cốt yếu của văn chương 
Nguồn gốc cốt yếu của văn chương là lòng thương người rộng hơn là thương muôn vật, muôn loài. 
Quan điểm của Hoài Thanh đúng đắn, giàu nhân văn. 
16 
a. Nguồn gốc cốt yếu của văn chương 
Nguồn gốc cốt yếu của văn chương là lòng thương người rộng hơn là thương muôn vật, muôn loài. 
Có ý kiến cho rằng: “ Quan niệm về nguồn gốc văn chương của Hoài Thanh là chưa đầy đủ”. Ý kiến của em? 
17 
 - Cày đồng đang buổi ban trưa 
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày. 
 Văn chương bắt nguồn từ cuộc sống lao động. 
- Trâu ơi, ta bảo trâu này. 
Trâu ra ngoài ruộng, trâu cày với ta. 
 Nhất canh trì, nhị canh viên, tam canh điền. 
18 
Đêm nay Bác không ngủ. 
Bác thương người chiến sĩ đứng gác ... 
Bác thương đoàn dân công... 
 Văn chương bắt nguồn từ thực tế đấu tranh bảo vệ Tổ quốc, chống giặc ngoại xâm. 
19 
 Văn chương bắt nguồn từ đời sống văn hoá, lễ hội, trò chơi... 
20 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả 
2.Tác phẩm 
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 
2.Kết cấu – Bố cục 
1. Đọc và tìm hiểu chú thích 
3. Phân tích 
a. Nguồn gốc cốt yếu của văn chương 
b. Nhiệm vụ và công dụng của văn chương 
21 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
* Nhiệm vụ của văn chương 
Văn chương sẽ là hình dung của sự số ng muôn hình vạn trạng. Chẳng những thế văn chương còn sáng tạo ra sự sống . 
22 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
 Nhiệm vụ của văn chương 
Văn chương sẽ là hình dung của sự sống 
Văn chương phản ánh cuộc sống phong phú, đa dạng qua chất liệu hiện thực cuộc sống. 
Văn chương phản ánh công cuộc xây dựng nước của dân tộc. 
 Sơn Tinh, Thủy Tinh 
Bánh chưng, bánh giầy 
Phò giá về kinh. 
23 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
 Nhiệm vụ của văn chương 
Văn chương sẽ là hình dung của sự sống 
Văn chương phản ánh cuộc sống phong phú, đa dạng. 
Văn chương phản ánh công cuộc bảo vệ đất nước của dân tộc. 
Văn chương phản ánh công cuộc xây dựng đất nước. 
Thánh Gióng 
Nam quốc sơn hà 
Tinh thần yêu nước của nhân dân ta 
24 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
Nhiệm vụ của văn chương 
Văn chương sẽ là hình dung của sự sống 
Văn chương phản ánh cuộc sống phong phú, đa dạng. 
Văn chương phản ánh công cuộc bảo vệ đât nước của dân tộc. 
Văn chương phản ánh công cuộc xây dựng đất nước. 
Văn chương phản ánh tình yêu quê hương đất nước, tình cảm gia đình. 
Những câu hát về tình yêu quê hương 
Tiếng gà trưa 
Bức tranh của em gái tôi, Cổng trường mở ra 
25 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
 Nhiệm vụ của văn chương 
Văn chương sẽ là hình dung của sự sống 
Văn chương phản ánh cuộc sống phong phú, đa dạng. 
Văn chương phản ánh công cuộc dựng nước của dân tộc. 
Văn chương phản ánh công cuộc xây dựng đất nước. 
Văn chương phản ánh tình yêu quê hương đất nước, tình cảm gia đình. 
Văn chương phản ánh cuộc đời, số phận của con người trong xã hội.. 
Câu hát than thân 
Truyện Kiều 
Chinh phụ ngâm 
Bánh trôi nước 
26 
 Nhiệm vụ của văn chương 
Văn chương sẽ là hình dung của sự sống 
Văn chương còn sáng tạo ra sự sống. 
Cuộc sống ấy có thể chưa có trong hiện tại nhưng là để con người cùng nhau phấn đấu. 
Cây bút thần, C ây tre trăm đốt, Harry Poster, truyện khoa học viễn tưởng 
27 
Truyện “Thạch Sanh” 
Truyện “ Cây bút thần” 
 Phản ánh ước mơ công lý, cải tạo hiện thực xã hội, sự công bằng cho người lao động của người xưa. 
28 
 Vậy thì, hoặc hình dung sự sống, hoặc sáng tạo ra sự sống, nguồn gốc của văn chương đều là tình cảm, là lòng vị tha. 
Và vì thế, công dụng của văn chương cũng là giúp cho tình cảm và gợi lòng vị tha . 
 Một người hằng ngày chỉ cặm cụi lo lắng vì mình, thế mà khi xem truyện hay ngâm thơ có thể vui, buồn, mừng giận cùng những người ở đâu đâu, vì những chuyện ở đâu đâu, há chẳng phải là các chứng cớ cho cái mãnh lực lạ lùng của văn chương hay sao? 
Câu 1: Liên kết và nêu ra luận điểm 
Câu 2: Giải thích rõ hơn công dụng của văn chương 
Câu 3: Đưa ra dẫn chứng để chứng minh cho luận điểm 
b. Công dụng của văn chương 
29 
b. Công dụng của văn chương 
Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có, luyện những tình cảm ta sẵn có; cuộc đời phù phiếm và chật hẹp của cá nhân vì văn chương mà trở lên thâm trầm và rộng rãi đến trăm nghìn lần. 
Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có 
Đó là những tình cảm đẹp mà trước khi thưởng thức một tác phẩm văn chương ta chưa có 
Văn chương luyện cho ta những tình cảm ta sẵn có 
Đó là những tình cảm đẹp mà con người đã có sẵn nay được văn chương bồi dưỡng, làm cho phong phú, sâu sắc hơn 
30 
b. Công dụng của văn chương 
Cuộc đời phù phiếm và chật hẹp của cá nhân vì văn chương mà trở lên thâm trầm và rộng rãi đến trăm nghìn lần. 
Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có 
Văn chương luyện cho ta những tình cảm ta sẵn có 
Có kẻ nói từ khi các ca sĩ ca tụng cảnh núi non, hoa cỏ, núi non, hoa cỏ trông mới đẹp; từ khi có người lấy tiếng chim kêu, tiếng suối chảy làm đề tài ngâm vịnh, tiếng chim, tiếng suối ấy nghe mới hay. Lời ấy tưởng không có gì quá đáng. 
31 
b. Công dụng của văn chương 
Cuộc đời phù phiếm và chật hẹp của cá nhân vì văn chương mà trở lên thâm trầm và rộng rãi đến trăm nghìn lần. 
Văn chương gây cho ta những tình cảm ta không có 
Văn chương luyện cho ta những tình cảm ta sẵn có 
Văn chương giúp con người cảm nhận sâu sắc cuộc sống, làm cho đời sống tâm hồn con người thêm phong phú, giàu có, giúp con người sống tốt đẹp, cao thượng hơn. 
Có kẻ nói từ khi các ca sĩ ca tụng cảnh núi non, hoa cỏ, núi non, hoa cỏ trông mới đẹp; từ khi có người lấy tiếng chim kêu, tiếng suối chảy làm đề tài ngâm vịnh, tiếng chim, tiếng suối ấy nghe mới hay. Lời ấy tưởng không có gì quá đáng. 
32 
c. Kết thúc vấn đề 
 Nếu trong pho lịch sử loài người xóa đi các thi nhân, văn nhân và đồng thời trong tâm linh loài người xóa hết những dấu vết còn lưu lại thì cái cảnh tượng nghèo nàn sẽ đến bực nào! 
Lập luận bằng câu nghi vấn theo lối giả định kết thúc bằng dấu chấm than : nếu  thì ( giả thiết – kết quả) 
Khẳng định vai trò, ý nghĩa kì diệu của văn chương 
Khẳng định vai trò quan trọng của văn nghệ sĩ trong đời sống. 
Bức thông điệp cho độc giả: cần biết trân trọng, yêu mến văn nghệ sĩ và các tác phẩm có giá trị của họ. 
33 
NGHỆ THUẬT 
Phong cách viết văn nghị luận của tác giả 
+ Kết hợp lí lẽ, cảm xúc và hình ảnh 
+ Có luận điểm rõ ràng, luận chứng minh bạch, thuyết phục 
+ Cách nêu dẫn chứng đa dạng, khi trước khi sau, khi là một câu chuyện 
+ Lời văn giản dị, giàu hình ảnh, cảm xúc 
4. Tổng kết 
34 
Ý nghĩa văn chương 
Nguồn gốc 
Nhiệm vụ 
Công dụng 
 Là tình cảm, 
lòng vị tha 
Phản ánh sự sống, 
Sáng tạo sự sống 
Gây tình cảm không có 
Luyện tình cảm sẵn có 
Đời sống thiếu văn chương 
sẽ rất nghèo nàn 
35 
LUYỆN TẬP 
H ãy chứng minh: Văn chương đã bồi đắp cho chúng ta tình cảm gia đình . 
Gợi ý: 
MB : dẫn và nêu ra vấn đề ( dùng câu văn của Hoài Thanh để dẫn) 
 TB: 
giải thích: 
Tình cảm gia đình là gì? Biểu hiện cụ thể? 
b. chứng minh tình cảm ấy được thể hiện ntn trong văn chư ơng 
Ca dao, tục ngữ 
 truyện 
Thơ 
c. Liên hệ bản thân : cần làm gì? 
3. kết bài : Khẳng định lại vấn đề 
36 
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ 
Nắm được giá trị nội dung, nghệ thuật của văn bản 
 Hoàn thiện bài tập đang làm, BT phần luyện tập 
Soạn : Dùng cụm C – V để mở rộng câu 
 Sống chết mặc bay – đọc , tóm tắt, trả lời câu hỏi SGK, học trên truyền hình bài học.