Bài giảng Ngữ văn 7 - Bài: Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh (Lí Bạch) - Nguyễn Tiến Thịnh

Moân: Ngöõ Vaên 7 
Gi¸o viªn: NguyÔn TiÕn ThÞnh 
Trường PTDTNT THCS Quỳ Châu 
10 
Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh 
(Tĩnh dạ tứ) 
Lí B ạch 
ĐỌC – TÌM HIỂU CHUNG 
I 
1. Tác giả 
Lý Bạch sinh năm (701 – 762), tự là Thái Bạch, hiệu là Thanh Liên cư sĩ. Ông sinh ra ở làng Thanh Liên, huyện Chương Minh nay gọi là huyện Miện Dương, tỉnh Tứ Xuyên. Quê gốc của ông là ở Cam Túc, huyện Thiên Thủy . 
Lý Bạch xuất thân trong một gia đình thương nhân giàu có. Ngay từ lúc nhỏ ông đã được học đạo, học múa kiếm, học múa Lớn lên ông thích ngao du sơn thủy. 25 tuổi ông chính thức chống kiếm đi viễn du đến nhiều nơi, vừa ngắm cảnh, ngắm trăng, ngâm thơ, uống rượu . 
Lí Bạch 
(701 - 762) 
Lí Bạch là một trong những nhà thơ theo chủ nghĩa lãng mạn lớn nhất Trung Quốc. V ì tính cách khoáng đạt, thơ lại hay nói đến cõi tiên nên Lý Bạch được gọi là "Thi tiên". Thơ ông hiện còn trên 1.000 bài 
Nội dung thơ Lý Bạch rất phong phú với những chủ đề chính: Ước mơ với lý tưởng cao cả, khát vọng giải phóng cá tính, bất bình với hiện thực tầm thường, thể hiện tình cảm phong phú và mãnh liệt. Phong cách thơ Lý Bạch lại hào phóng, bay bổng, tự nhiên và tinh tế. Đặc trưng nổi bật của thơ Lý Bạch là sự thống nhất giữa cái cao cả và cái đẹp . 
Sinh thời ông thích ngao du đây đó, kết bạn khắp nơi. Có một giai thoại nổi tiếng về ông: Khi đi chơi thuyền trên sông Thái Thạch, tỉnh An Huy, ông uống rượu say, thấy trăng lung linh đáy nước, nhảy xuống ôm trăng mà chết . 
Lí Bạch 
(701 - 762) 
2. Tác phẩm 
a. Xuất xứ : Trong một đ ê m trăng sáng, nhìn khung cảnh trong đêm, nhà thơ tức cảnh sinh tình mà Lý Bạch sáng tác bài thơ Tĩnh dạ tứ 
b. Thể thơ : Ngũ ngôn tứ tuyệt 
c . PTBĐ : Biểu cảm, miêu tả 
d . Chủ đề : Vọng nguyệt hoài hương 
- Hai câu thơ đầu 
- ND: Cảnh đêm trăng sáng và tâm trạng của tác giả 
- Hai câu thơ cuối 
- ND : Nỗi nhớ quê hương của tác giả 
Phần 1 
Phần 2 
BỐ CỤC 
ĐỌC HIỂU VĂN BẢN 
II 
1. Hai câu thơ đầu 
Sàng tiền minh nguyệt quang 
Nghi thị địa thượng sương 
(Ánh trăng sáng đầu giường, 
Ngỡ mặt đất phủ sương.) 
* Cảnh đêm trăng 
Không gian: Sàng (Đầu giường) 
NT: So sánh “ánh trăng” – “sương” 
- > Ánh trăng sáng, cảnh vật bồng bềnh như cõi tiên, tiên cảnh 
=> Cõi bồng lai; còn thi sĩ như một “thi tiên” nằm giữa cõi mộng mơ đó 
Thời gian: Ban đêm (Trăng sáng, sương) 
* Tâm trạng của nhà thơ 
“Ngỡ” 
Ngạc nhiên, bất ngờ 
 Cảm giác vừa say, vừa tỉnh; 
Vừa thực, vừa ảo 
=> Bằng ngôn ngữ cô đọng, súc tích, hai câu thơ đầu đã miêu tả được vẻ đẹp của trăng trong đêm thanh tĩnh và tâm trạng thao thức của thi nhân. 
2 . Hai câu thơ sau 
Cử đầu vọng minh nguyệt 
Đê đầu tư cố hương 
(Ngẩng đầu ngắm trăng sáng 
Cúi đầu nhớ cố hương.) 
Ngẩng đầu – Nhìn từ xa – ngắm trăng 
Tâm thế, tư thế hướng ngoại 
Ngắm trăng bằng toàn lực, toàn tâm, toàn trí, toàn hồn 
Đắm say trước ánh trăng 
Cúi đầu – NHỚ – quê hương 
NT: Đối thanh, ý 
-> Tư thế, tâm thế hướng nội 
=> Trĩu nặng tâm tư, nỗi nhớ quê hương 
=> Khắc họa nỗi nhớ cố hương da diết, thường trực, dâng trào trong trái tim nhà thơ 
Sơ đồ hóa mạch cảm xúc của thi nhân 
Sương 
Cố hương 
Nghi 
(ngỡ) 
Đê 
(cúi) 
Cử 
(ngẩng) 
Tư 
(nhớ) 
Nguyệt 
(trăng) 
VỌNG 
Vọng nguyệt hoài hương 
Nội dung 
Nghệ thuật 
- Hình ảnh thiên nhiên đẹp trong đêm thanh tĩnh cùng với tình yêu thiên nhiên, nỗi nhớ quê hương da diết của một vị khách xa xứ 
 - Từ ngữ giản dị, tự nhiên , tinh luyện , 
- X ây dựng hình ảnh gần gũi. 
- Ý thơ ngắn gọn, hàm súc, cô đọng và chứa đầy nỗi niềm. 
III. Tổng kết 
Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê 
(Hồi hương ngẫu thư) 
- Hạ Tri Chương - 
1. Tác giả 
- Hạ Tri Chương (659 – 744), tự Quý Chân, người quê Vĩnh Hưng thuộc Việt Châu (nay là Hợp Phố tỉnh Quảng Đông , nước Trung Quốc) khi từ quan về làng tự xưng là Tứ Minh Cuồng khách, Ông là nhà thơ thời Nhà Đường 
- Hạ Tri Chương giỏi về văn từ, có tài hùng biện, kiến thức uyên bác và trí nhớ đặc biệt, tính tình phóng khoáng. Hạ Tri Chương thích uống rượu, tính tình hào phóng. Ông còn để lại 20 bài thơ, trong đó bài ”Hồi hương ngẫu thư” là nổi tiếng nhất. Ngoài tài thơ văn, tiểu thuyết, còn có tài viết chữ thảo, chữ lệ rất đẹp. 
1. Tác giả 
Hạ Tri Chương mất năm 86 tuổi, ông để lại chỉ có 20 bài thơ, trong đó bài thơ “Hồi hương ngẫu thư” là bài thơ nổi tiếng nhất. Thơ văn của Hạ Tri Chương đa phần dùng để phục vụ cho triều đình, một số tác phẩm thơ tiêu biểu của Hạ Tri Chương như: Hồi hương ngẫu thư kì 1 và 2, Đề Viên thị biệt nghiệp, Vịnh Liễu, Thái liên khúc Trong đó bài thơ “Hồi hương ngẫu thư” là sáng tác đánh dấu kết thúc chặng đường làm quan của ông, khi ông từ quan về thăm quê nhà sau năm mươi năm xa cách. Bài thơ chứa đựng tình cảm dạt dào, nỗi niềm chất phác và bộc trực từ con tim của nhà thơ. 
 Phiên âm 
 Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi, 
 Hương âm vô cải, mấn mao tồi. 
 Nhi đồng tương kiến, bất tương thức 
 Tiếu vấn: Khách tòng hà xứ lai? 
 Dịch nghĩa 
 Rời nhà từ lúc còn trẻ, già mới quay về, 
 Giọng quê không đổi, nhưng tóc mai 
 đã rụng. 
 Trẻ con gặp mặt, không quen biết, 
 Cười hỏi: Khách ở nơi nào đến? 
 Trẻ đi, già trở lại nhà, 
 Giọng quê không đổi, sương pha mái đầu. 
 Gặp nhau mà chẳng biết nhau 
 Trẻ cười hỏi: Khách từ đâu đến làng? 
(Trần Trọng San dịch, trong Thơ Đường, tập I 
 Bắc Đẩu, Sài Gòn, 1966) 
 Dịch thơ ( bản 1 ) 
 Khi đi trẻ, lúc về già 
 Giọng quê vẫn thế, tóc đà khác bao. 
 Trẻ con nhìn lạ không chào 
 Hỏi rằng: Khách ở chốn nào lại chơi? 
 ( Phạm Sĩ Vĩ dịch, trong Thơ Đường, tập I 
 NXB Văn học, Hà Nội, 1987) 
 Dịch thơ ( bản 2 ) 
2. Tác phẩm 
a . Thể thơ : Thất ngôn tứ tuyệt 
b . PTBĐ chính : Biểu cảm 
d . Chủ đề : Tình yêu quê hương sâu nặng 
c . Đề tài : Bài thơ viết về sự trở lại quê hương sau nhiều năm xa cách 
- Hai câu thơ đầu 
- ND: Tình yêu quê hương của tác giả 
- Hai câu thơ cuối 
- ND: Tâm trạng của tác giả khi trở về quê 
Phần 1 
Phần 2 
BỐ CỤC 
NHAN ĐỀ BÀI THƠ 
- Hồi: trở về, quay về 
- Hương: Làng, quê hương 
- Ngẫu: Tình cờ, ngẫu nhiên 
- Thư: Ghi, chép, viết 
Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê 
1. Hai câu thơ đầu 
Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi 
Hương âm vô cải, mấn mao tồi 
Rời nhà từ lúc còn trẻ, già mới quay về 
Giọng quê không đổi nhưng tóc mai đã rụng 
NT: Phép tiểu đối 
NT: Phép tiểu đối 
Từ loại 
 Đối vế câu 
 Đối cấu trúc ngữ pháp 
Thiếu >< lão 
Tiểu >< đại 
Li gia >< hồi 
Vô cải >< tồi 
Hương âm >< mấn mao 
 Thiếu tiểu li gia/ lão đại hồi 
Hương âm vô cải/ 
Mấn mao tồi 
Thiếu tiểu/ li gia, 
lão đại/ hồi 
Hương âm/ vô cải 
mấn mao/ tồi 
CN 
CN 
VN 
VN 
CN 
CN 
VN 
VN 
* Phép tiểu đối 
Từ loại 
 Đối vế câu 
 Đối cấu trúc ngữ pháp 
Cảnh ngộ xa quê, sự thay đổi về vóc người, tuổi tác 
Mái tóc thay đổi, giọng nói vẫn mang bản sắc quê, chất quê, hồn quê không thay đổi 
* Yếu tố kể và tả 
Nghệ thuật 
Khẳng định sự gắn bó và tình yêu quê hương sâu sắc 
2 . Hai câu thơ sau 
Nhi đồng tương kiến, bất tương thức, 
Tiếu vấn: khách tòng hà xứ lai? 
Trẻ con gặp mặt, không quen biết, 
Cười hỏi: Khách ở nơi nào đến? 
Tình huống bất ngờ 
Trẻ nhỏ tưởng nhà thơ là khách 
(Tiếu vấn: Khách tòng hà xứ lai) 
Tâm trạng của nhà thơ 
Trước: 
Ngạc nhiên 
Sau: 
Buồn tủi 
=> Cảm giác ngỡ ngàng, ngậm ngùi, xót xa khi bị coi là khách trên chính quê hương của mình 
Nội dung 
Nghệ thuật 
Bài thơ thể hiện một cách 
chân thực mà sâu sắc, hóm hỉnh mà ngậm ngùi tình yêu quê hương thắm thiết của một người sống xa quê lâu ngày, trong khoảnh khắc vừa mới đặt chân về quê cũ. 
- Biểu cảm kết hợp tự sự và miêu tả 
- Ngôn ngữ mộc mạc giản dị . 
- Nghệ thuật đối rất chỉnh . 
- Tình huống bất ngờ, độc đáo 
III. Tổng kết