Bài giảng Ngữ văn 8 - Bài 13: Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

 CÁC LOẠI DẤU CÂU ĐÃ HỌC 
LỚP 
 Nội dung 
6 
Dấu chấm, dấu chấm hỏi, dấu chấm than, dấu phẩy. 
7 
Dấu chấm lửng, dấu chấm phẩy, dấu gạch ngang. 
DẤU NGOẶC ĐƠN VÀ 
DẤU HAI CHẤM 
V í dụ 
a. Đùng một cái, họ ( những người bản xứ ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”. 
 (Nguyễn Ái Quốc , Thuế máu) 
b . Gọi l à kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung to à n những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây ( ba khía l à một loại còng biển lai cua, c à ng sắc tím đỏ, l à m mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon ) . 	 (Theo Đo à n Giỏi , Đất rừng phương Nam) 
c. Lí Bạch ( 701-762 ) , nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu ( Tứ Xuyên ) . 	 (Ngữ văn 7, tập 1) 
Đánh dấu phần g iải thích cho đối tượng được nêu trong câu 
Thuyết minh về một loài động vật mà tên của nó được dùng để gọi tên một con kênh, giúp người đọc hình dung rõ hơn về con kênh này. 
c. Lí Bạch , nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu . 	 	 (Ngữ văn 7, tập 1) 
( 701-762 ) 
( Tứ Xuyên ) 
Bổ sung thêm thông tin về năm sinh và năm mất của nhà thơ ( thời gian) 
Bổ sung thông tin Miên Châu thuộc tỉnh nào (địa điểm) 
a. Đùng một cái, họ ( những người bản xứ ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do”. 
 (Nguyễn Ái Quốc , Thuế máu) 
b.Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây ( ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon ). (Theo Đoàn Giỏi , Đất rừng phương Nam) 
c. Lí Bạch ( 701-762 ), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu ( Tứ Xuyên ). 	 
 ( Ngữ văn 7, tập một) 
→ Có thể lược bỏ.Vì b ỏ phần trong ngoặc đơn thì nghĩa của các đoạn trích dẫn không thay đổi . 
1. Nam Cao sinh năm 1915 (?) -1951 nhưng có tài liệu ghi năm sinh của ông là 1917. 
2. Một thế kỉ văn minh khai hóa (!) của thực dân cũng không làm ra được một tấc sắt.Tre vẫn còn vất vả mãi với người. ( Thép Mới- Cây Tre Việt Nam). 
3. Người ta đồn rằng hắn là kẻ lửa đảo (!?) 
Tỏ ý hoài nghi. 
Tỏ ý mỉa mai. 
Tỏ ý vừa hoài nghi vừa mỉa mai. 
  Phần nào trong câu có thể cho vào dấu ngoặc đơn ? 
a/ Bạn Nam , lớp trưởng lớp 9A1, học rất giỏi. 
b/ Mùa xuân , mùa đầu tiên của một năm, là mùa cây cối đâm chồi nảy lộc. 
c/ Bộ phim “Đất và người ”, do Việt Nam sản xuất, rất hay. 
 ( ) 
( ) 
 ( 
 ) 
Bài tập nhanh 
Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo : 
 - Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào . 
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng : 
 - Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang... 
 ( Tô Hoài , Dế Mèn phiêu lưu kí) 
b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu : “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! ( Thép Mới , Cây tre Việt Nam) 
c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn : hôm nay tôi đi học. 	 ( Thanh Tịnh , Tôi đi học) 
a.Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo : 
 -Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào . 
 Dế Choắt nhìn tôi mà rằng : 
 -Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang.. ( Tô Hoài , Dế Mèn phiêu lưu kí) 
V í dụ : 
Đánh dấu (báo trước) lời đối thoại của Dế Mèn và Dế Choắt . (Dùng với dấu gạch ngang) 
b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu : “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng ”. Tre l à thẳng thắn, bất khuất ! 
 ( Thép Mới , Cây tre Việt Nam) 
Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp của người xưa. (Dùng với dấu ngoặc kép) 
V í dụ: 
c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn : hôm nay tôi đi học ( Thanh Tịnh , Tôi đi học) 
Đánh dấu (báo trước) phần giải thích lí do thay đổi tâm trạng của nhân vật tôi . 
dấu đi kèm 
V í dụ: 
a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo : 	 
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào . 
Dế Choắt nhìn tôi mà rằng : 
Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang. ( Tô Hoài , Dế Mèn phiêu lưu kí) 
b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. Người xưa có câu : “ Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng ”. Tre là thẳng thắn, bất khuất ! ( Thép Mới , Cây tre Việt Nam) 
c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn : hôm nay tôi đi học. 	 ( Thanh Tịnh , Tôi đi học) 
V í dụ : 
Lưu ý: 
1/ Viết hoa khi báo trước một lời thoại. 
2/ Viết hoa khi báo trước một lời dẫn. 
3/ Có thể không viết hoa khi giải thích cho một nội dung. 
+ Nhóm 1 và 8 làm bài số 1 
+ Nhóm 3 và 9 làm bài số 2 
+ Nhóm 4 và 10 làm bài số 3 
+ Nhóm 5 và 11 làm bài số 4 
+ Nhóm 7 và 12 làm bài số 5 
+ Nhóm 2 và 6 làm bài số 6 
Bài tập 1(sgk/135; 136): Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong các đoạn trích sau: 
a, Đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ Hán Việt trong dấu ngoặc kép. 
b, Đánh dấu phần thuyết minh nhằm giúp người đọc hiểu rõ trong 2290 m chiều dài của cầu có tính cả phần cầu dẫn. 
c, 
+ Đánh dấu phần bổ sung có ý lựa chọn 
+ Đánh dấu phần thuyết minh về phương tiện ngôn ngữ ở đây là gì. 
Bài tập 2(sgk/136): Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau: 
a, Đánh dấu phần giải thích cho ý “ họ thách nặng quá” . 
b, Đánh dấu lời đối thoại và phần thuyết minh cho lời khuyên của Dế Choắt. 
c) Đánh dấu (báo trước) phần thuyết minh cho ý đủ màu là những màu nào. 
 Bài tập 3 (sgk/ 136) : Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không? Dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì? 
 Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng : tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng : tiếng Việt có đầy đủ khả năng diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thỏa mãn cho yêu cầu của đời sống văn hóa nước nhà qua các thời kì lịch sử . 
 ( Đặng Thai Mai,Tiếng Việt, một biểu hiện hùng hồn của sức sống dân tộc). 
Trả lời : - Có thể bỏ dấu hai chấm vì ý nghĩa cơ bản của câu, của đoạn văn không thay đổi . 
 - Mục đích: nhấn mạnh ý, trình bày thông tin. 
Bài tập 4 (sgk/137) : Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước . 
 ( Trần Hoàng, Động Phong Nha) 
 - Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn. 
 - Vì khi thay đổi nghĩa cơ bản của câu không thay đổi, nhưng người viết coi phần trong ngoặc đơn chỉ có tác dụng kèm thêm , không thuộc phần nghĩa cơ bản của câu. 
Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được hay không?Nếu thay thế nghĩa của câu có gì thay đổi 
Bài tập 4 (sgk/137) : Nếu viết lại là “ Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước ” . 
 Thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được hay không? vì sao? 
- Nếu viết lại “.” thì không thể thay thế dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn. - Vì trong câu này vế “Động khô và Động nước” không thể coi là thuộc phần chú thích. 
Bài tập 5 (sgk/ 137) : 
Một học sinh này chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau : 
 Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ: 
 Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? ( Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại. 
) 
- Sai, vì dấu ngoặc đơn hay dấu ngoặc kép bao giờ cũng tạo th à nh cặp. 
- Phần nằm trong dấu ngoặc đơn không phải l à một bộ phận của câu, gọi l à phần phụ chú hoặc phần phụ giải thích. 
-Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai ? vì sao? 
-Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có phải là một bộ phận của câu không? 
B à i tập 6 (sgk/ 137) :Dựa v à o nội dung b à i học: B à i toán dân số, viết đoạn văn ngắn về sự cần thiết phải hạn chế việc gia tăng dân số; có sử dụng dấu ngoặc đơn v à dấu hai chấm? 
 * Lập ý. 
+ Vấn đề dân số và kế hoạch hóa gia đình đang là mối quan tâm hàng đầu của nhân loại. 
+ Những hệ lụy của bùng nổ dân số : nghèo đói, lạc hậu, kinh tế chậm phát triển, giáo dục không được đầu tư. 
+ “ Mỗi con người trên trái đất này chỉ còn diện tích bằng một hạt thóc” ( theo Thái An trong Bài toán dân số) 
+ Hạn chế gia tăng dân số là con đường tồn tại của loài người, 
Đoạn văn tham khảo : 
 Chưa bao giờ vấn đề dân số v à kế hoạch hóa gia đình lại trở th à nh mối quan tâm h à ng đầu của nhân loại như bây giờ. Sự bùng nổ dân số đã kéo theo nhiều hệ lụy : nghèo đói, lạc hậu, kinh tế chậm phát triển, giáo dục không được đầu tư  Nếu con người không nhanh chóng kiểm soát tỉ lệ sinh thì chẳng bao lâu nữa ( theo Thái An trong b à i “B à i toán dân số” ): “  mỗi con người trên trái đất n à y chỉ còn diện tích một hạt thóc”. V à hạn chế gia tăng dân số l à con đường tồn tại của chính lo à i người. 
 DẤU CÂU 
Dấu ngoặc đơn 
Dấu hai chấm 
Dùng để đánh dấu phần chú thích 
Giải thích 
Thuyết minh 
Bổ sung 
Đánh dấu báo trước 
Phần giải thích, thuyết minh 
Lời dẫn trực tiếp ( dùng với dấu ngoặc kép) 
Lời đối thoại ( dùng với dấu gạch ngang) 
 Đoạn văn sau còn thiếu dấu gì? Em hãy đặt dấu đó vào vị trí thích hợp? 
 Trong thư gửi học sinh nhân ngày khai trường, Bác viết “ Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”. 
Đáp án : Dấu hai chấm 
: 
 Ghi nhớ công dụng của dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm. 
 Làm các bài tập còn lại ở SGK. 
Tiết sau học bài : “Đề văn thuyết minh và cách làm bài văn thuyết minh”. 
Hướng dẫn học tập ở nhà : 
CẢM ƠN VÀ CHÚC SỨC KHỎE 
QUÍ THẦY CÔ 
CHÚC CÁC EM HỌC GIỎI