Bồi dưỡng học sinh giỏi Địa lý Lớp 11 - Phần: Khái quát nền kinh tế-xã hội thế giới

SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO.......
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG........ 
-------------ee&ff-------------
BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI
ĐỊA LÝ LỚP 11 – PHẦN KHÁI QUÁT 
NỀN KINH TẾ - XÃ HÔI THẾ GIỚI
MÔN: ĐỊA LÍ 11
 GV : ...................
 TỔ CM: ..........................
Năm học: 2020-2021
BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI ĐỊA LÍ LỚP 11
PHẦN KHÁI QUÁT NỀN KINH TẾ XÃ HỘI THẾ GIỚI
Địa lí lớp 11-Phần khái quát nền kinh tế xã hội thế giới là phần kiến thức rất quan trọng giúp học sinh tổng quan được những nét cơ bản của nền kinh tế thế giới, là nền tảng cho học sinh học phần địa lí khu vực và quốc gia trên thế giới.
Để giúp giáo viên dạy ôn học sinh giỏi và giúp học sinh ôn tập, tự học tốt hơn, tôi chọn Chuyên đề “Hướng dẫn trả lời câu hỏi Địa lí lớp 11-Phần khái quát nền kinh tế xã hội thế giới” sơ bộ quy trình xử lí các dạng câu hỏi khó và cơ bản của phần kiến thức này.
	Trong phần khái quát nền kinh tế xã hội thế giới, toàn bộ kiến thức cơ bản và nâng cao tập trung vào 5 nội dung sau:
- Đặc điểm chung của nền kinh tế thế giới
- Xu hướng toàn cầu hóa, khu vực hóa kinh tế
- Một số vấn đề của khu vực và châu lục: Châu Phi, Mĩ La Tinh, Tây Nam Á và Trung Á
Hướng dẫn cụ thể trả lời các câu hỏi Địa lí lớp 11
Phần khái quát nền kinh tế xã hội thế giới
Câu 1.Trình bày các đặc điểm của nền kinh tế thế giới hiện nay. Để phát triển bền vững Việt Nam cần chú trọng vào những vấn đề nào.
a. Đặc điểm của nền kinh tế thế giới hiện nay.
- Chuyển từ phát triển theo chiều rộng sang phát triển theo chiều sâu.
- Kinh tế thế giới phát triển gắn liền với cuộc CMKH và CN hiện đại.
-Quá trình toàn cầu hóa và khu vực hóa kinh tế ngày càng phát triển mạnh.
- Kinh tế thế giới phải tiếp tục đối mặt với nhiều thách thức.
- Phát triển kinh tế bền vững trở thành xu thế lựa chọn của nhiều quốc gia trên thế giới.
b. Để phát triển bền vững Việt Nam cần chú trọng vào những vấn đề sau:
- Phát triển bền vững là phát triển thỏa mãn những nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của tương lai.
- Phát triển bao trùm các mặt đời sống, xã hội, gắn kết phát triển kinh tế với công bằng và tiến bộ xã hội, giữ vững và cải thiện môi trường, giữ vững ổn định chính trị- xã hội, đảm bảo quốc phòng an ninh.
Câu 2.
	Trình bày những đặc trưng biểu hiện của cuộc CMKH và CN hiện đại. Phân tích tác động của cuộc CMKH và CN hiện đại tới nền KT – XH thế giới.
a. Đặc trưng.
- Xuất hiện và phát triển nhanh chóng công nghệ cao.
- Dựa vào các thành tựu khoa học mới với hàm lượng tri thức cao.
- Tác động mạnh mẽ và sâu sắc đến phát triển KT – XH.
b. Biểu hiện.
- Công nghệ sinh học: Tạo ra những giống mới không có trong tự nhiên cùng những bước tiến quan trọng trong chuẩn đoán và điều trị bệnh
- Công nghệ vật liệu: Tạo ra những vật liệu chuyên dụng mới với những tính năng mới (vật liệu composit, vật liệu siêu dẫn, gốm tổng hợp, sợi thủy tinh).
- Công nghệ năng lượng: Sử dụng ngày càng nhiều các dạng năng lượng mới ().
- Công nghệ thông tin: Tạo ra các vi mạch, chíp điện tử có tốc độ cao, kỹ thuật số hóa, nâng cao năng lực của con người trong truyền tải, xử lí và lưu trữ thông tin.
c. Tác động.
* Tích cực.
- Khoa học công nghệ trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, trước đây sức sản xuất của con người chủ yếu là lao động thể lực, ngày nay người máy dần thay thế sức lao động con người.
- Xuất hiện các ngành công nghiệp có hàm lượng kỹ thuật cao () có tác dụng giảm nguyên liệu, năng lượng, không gian sản xuất, lao động...tạo ra các sản phẩm nhiều hàm lượng KHKT.
- Làm thay đổi cơ cấu lao động, tăng tỉ lệ lao động trí óc để trực tiếp tạo ra sản phẩm.
- Phát triển nhanh chóng mậu dịch quốc tế, làm cho nền kinh tế thế giới ngày càng được quốc tế hóa cao, gắn bó chặt chẽ với nhau.
* Tiêu cực.
- Ỉ lại vào máy móc.
- Tình trạng mệt nhọc, căng thẳng hoặc phát sinh bệnh nghề nghiệp
- Sự ra đời của các loại vũ khí nguy hiểm, ô nhiễm môi trường, bệnh tật, tai nạn giao thông
- Gia tăng khoảng cách giàu – nghèo.
Câu 3.
	Nền kinh tế tri thức là gì? Nêu đặc điểm và điều kiện phát triển nền kinh tế tri thức. Việt Nam có những điều kiện thuận lợi gì để tiếp cận nền kinh tế tri thức. Hãy nêu phương hướng phát triển nền kinh tế tri thức Việt Nam trong tương lai.
a. Khái niệm.
- Là loại hình kinh tế hoạt động dựa trên tri thức, kỹ thuật và công nghệ cao.
b. Đặc điểm.
- Cơ cấu kinh tế: Dịch vụ là chủ yếu trong đó các ngành nghề cần nhiều tri thức (Ngân hàng, tài chính, bảo hiểm) chiếm ưu thế tuyệt đối.
- Công nghệ chủ yếu để thúc đẩy phát triển: Công nghệ cao, điện tử hóa, tin học hóa, siêu xa lộ thông tin
- Cơ cấu lao động: Công nhân tri thức là chủ yếu.
- Tỉ lệ đóng góp của khoa học – Công nghệ trong tăng trưởng kinh tế cao.
- Giáo dục có tầm quan trọng rất lớn..
- Công nghệ thông tin và truyền thông có vai trò quyết định.
c. Điều kiện phát triển.
- Xây dựng cơ sở hạ tầng vững mạnh cho việc nghiên cứu và ứng dụng khoa học, công nghệ.
- Tăng cường xây dựng các trung tâm nghiên cứu, trường Đại họcChú ý phát triển các trung tâm công nghệ cao, các công viên khoa học, đầu tư lớn cho việc nghiên cứu và phát triển khoa học.
- Chú trọng phát triển công nghệ thông tin.
- Coi trọng việc phát triển giáo dục – đào tạo, cần có chiến lược ưu tiên phát triển GD - ĐT, đặc biệt là phát triển nhân tài.
d. Điều kiện thuận lợi gì để tiếp cận nền kinh tế tri thức.
- Đường lối chính sách của Đảng về phát triển GD - ĐT, khoa học và công nghệ.
- Tiềm năng về trí tuệ và tri thức con người Việt Nam lớn, lao động trẻ, dồi dào, năng động, sáng tạo.
- Cơ sở vật chất kỹ thuật ngày càng vững mạnh.
- Vị trí địa lí thuận lợi cho việc mở cửa tiếp cận giao lưu hội nhập.
e. Phương hướng phát triển nền kinh tế tri thức Việt Nam trong tương lai.
- Đẩy mạnh GD – ĐT, xây dựng đội ngũ tri thức.
- Đổi mới tư duy trong quản lí và thực hiện, ứng dụng linh hoạt và phù hợp với hoàn cảnh của đất nước.
- Có chính sách thỏa đáng để tạo nguồn nhân lực và khai thác có hiệu quả nguồn nhân lực mới như GD, thông tin, tri thức.
- Đầu tư phát triển các ngành công nghiệp mũi nhọn, công nghệ thông tin, công nghệ phần mềm, công nghệ sinh học.
- Chủ động tiếp cận nền kinh tế tri thức của thế giới.
Câu 4.
	Toàn cầu hóa là gì? Tại sao nói toàn cầu hóa là xu thế tất yếu của nền kinh tế thế giới? Nêu các biểu hiện chủ yếu, hệ quả tất yếu và nguyên nhân xuất hiện.
a. Khái niệm toàn cầu hóa.
- Là quá trình liên kết các quốc gia trên thế giới về nhiều mặt từ kinh tế đến văn hóa, khoa họctrong đó quan trọng nhất là toàn cầu hóa về kinh tế.
b. Toàn cầu hóa là xu thế tất yếu vì:
- Xuất phát từ nhu cầu bản thân mỗi quốc gia, muốn tăng tiềm lực phát triển kinh tế cần phải có sự liên kết.
- Do sự tác động của cuộc CMKHKT hiện đại.
- Do những vấn đề mang tính toàn cầu.
c. Biểu hiện.
- Thương mại thế giới phát triển mạnh.
- Đầu tư nước ngoài tăng nhanh.
- Thị trường tài chính quốc tế mở rộng.
- Các công ty xuyên quốc gia có vai trò ngày càng lớn.
d. Hệ quả.
- Thúc đẩy phát triển sản xuất và tăng trưởng kinh tế toàn cầu.
- Đẩy nhanh đầu tư trong và ngoài nước, tăng cường sự hợp tác quốc tế.
- Làm gia tăng khoảng cách giàu –nghèo và sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các quốc gia.
e. Nguyên nhân.
- Sự tăng trưởng của nền kinh tế toàn cầu.
- Sự mở rộng liên kết kinh tế thế giới.
- Sự phát triển của các công ty đa quốc gia.
- Sự phát triển của công nghệ thông tin, GTVT và việc ứng dụng nó.
- Để giải quyết một số vấn đề mang tính toàn cầu (thiên tai, dân số, bệnh dịch).
Câu 5.
	Bản chất của toàn cầu hóa là gì. Toàn cầu hóa khác với quốc tế hóa như thế nào? Tại sao toàn cầu hóa kinh tế lại làm gia tăng khoảng cách giàu – nghèo. Phân tích tác động của toàn cầu hóa tới nền kinh tế - xã hội nước ta.
a. Bản chất của toàn cầu hóa.
- Là quá trình tăng lên mạnh mẽ những mối liên hệ, sự ảnh hưởng, tác động lẫn nhau, phụ thuộc lẫn nhau của tất cả các khu vực, các quốc gia, các dân tộc trên thế giới.
b. Khác nhau.
Toàn cầu hóa là giai đoạn mới, giai đoạn phát triển cao của quá trình quốc tế hóa, nhưng khác với quốc tế hóa là toàn cầu hóa làm cho các mối liên kết giữa các quốc gia, dân tộc tăng lên chưa từng có cả về chiều sâu và bề rộng, bao quát nhiều lĩnh vực khác nhau, tác động đến mọi quốc gia, khu vực trên thế giới
c. Toàn cầu hóa kinh tế làm gia tăng khoảng cách giàu – nghèo vì:
Quốc gia nào biết tận dụng một cách khôn ngoan, khai thác có hiệu quả nguồn tài chính khổng lồ từ toàn cầu hóa mang lại thì sẽ giàu lên nhanh chóng. Ngược lại nếu không nắm bắt, tận dụng được các cơ hội thì thời cơ sẽ bị bỏ lỡ, thách thức sẽ trở thành khó khăn dài hạn rất khó khắc phục và là lực cản trở cho sự phát triển.
d. Tác động của toàn cầu hóa tới nền kinh tế - xã hội nước ta.
	Toàn cầu hóa vừa mang lại thời cơ vừa tạo ra thách thức đối với KT – XH nước ta.
* Thời cơ:
- Mở rộng thị trường XK hàng hóa.
- Thúc đẩy mạnh mẽ đầu tư trong và ngoài nước.
- Tiếp nhận và đón đầu được công nghệ hiện đại, rút ngắn khoảng cách phát triển.
- Thúc đẩy toàn diện và đồng bộ công cuộc đổi mới ở nước ta.
- Việt Nam có nhiều điều kiện phát huy nội lực, thúc đẩy sự phân công lao động xã hội và chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
* Thách thức.
- Sức ép cạnh tranh ngày càng mạnh.
- Sự phân hóa giàu – nghèo gia tăng.
- Chịu tác động mạnh mẽ của những biến động chính trị, KT – XHmang tính toàn cầu.
- Trình độ quản lí kinh tế nhìn chung còn yếu.
- Quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế còn chậm.
- Chất lượng nguồn nhân lực còn hạn chế.
- Sử dụng nguồn vốn đầu tư kém hiệu quả
Câu 6.
	Tại sao nói: “Hợp tác và đấu tranh là hai xu thế chính của quan hệ kinh tế quốc tế trong giai đoạn hiện nay”. Tại sao nước ta vừa phải hợp tác vừa phải cạnh tranh với các nước trong khu vực trong việc phát triển kinh tế?
a. Hợp tác và đấu tranh.
* Hợp tác:
- Cùng phát triển KT - XH trên nguyên tắc các bên cùng có lợi.
- Phát huy tiềm năng, thế mạnh và hạn chế các mặt còn yếu của từng quốc gia.
- Mở rộng quan hệ trao đổi thương mại.
- Trao đổi KHKT và công nghệ để tạo điều kiện cùng phát triển.
- Nhiều vấn đề mang tính toàn cầu đòi hỏi cả thế giới phải giải quyết.
* Đấu tranh:
- Chống sự can thiệp vào nội bộ của các quốc gia khác, chống âm mưu thực dân hóa bằng con đường kinh tế.
- Quá trình hợp tác luôn xuất hiện sự cạnh tranh để chiếm vị trí có lợi hơn trên trường Q.tế.
- Nhằm thiết lập quan hệ bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau.
b. Nước ta vừa phải hợp tác vừa phải cạnh tranh vì:
- Do xu hướng QTH, KVH nền kinh tế thế giới đang diễn ra mạnh mẽ. Mỗi nước muốn tăng cường tiềm lực kinh tế của mình phải mở rộng hợp tác liên kết với các nước khác.
- Các nước ĐNÁ có nền kinh tế phát triển cao hơn nước ta, việc hợp tác sẽ giúp nước ta đổi mới công nghệ, thiết bị máy móc, thu hút vốn đầu tư, học hỏi kinh nghiệm quản lí, vận hành nền kinh tế thị trường, đi tắt đón đầu, tránh tụt hậu.
- Việc khai thác tài nguyên Biển Đông, khai thác tổng hợp sông Mê Công liên quan tới quyền lợi của nhiều quốc gia trong khu vực cần có sự hợp tác cùng có lợi, tránh căng thẳng.
- Các nước ĐNÁ có nguồn TNTN khá giống nhau, nguồn nhân lực dồi dào, đều thiếu vốn đầu tư và công nghệ tiên tiến nên việc cạnh tranh các mặt hàng này trên thị trường quốc tế và thu hút vốn đầu tư nước ngoài khu vực là tất yếu.
Câu 7.
	Ngày – tháng – năm Việt Nam trở thành thành viên chính thức của WTO. Khi trở thành thành viên chính thức của WTO Việt Nam gặp phải những thời cơ và thách thức gì?
a. Thời gian.
- 11/1/2007, Việt Nam trở thành thành viên chính thức thứ 150 của WTO.
b. Thời cơ.
- Mở rộng thị trường, thu hút vốn đầu tư nước ngoài.
- Có nhiều cơ hội tiếp nhận trang thiết bị.
- Mở cửa tạo điều kiện phát huy nội lực.
- Có sự phân công lao động mới và chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
c. Thách thức.
- Thực trạng nền kinh tế còn lạc hậu so với khu vực và thế giới.
- Trình độ quản lí kinh tế còn thấp.
- Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế còn chậm.
- Sử dụng nguồn vốn chưa hiệu quả.
Câu 8.
	Thế nào là khu vực hóa kinh tế và hệ quả của nó. Chứng minh xu hướng khu vực hóa kinh tế đang phát triển mạnh. Chứng minh rằng Việt Nam đã nâng cao vị thế của mình trên trường quốc tế và khu vực.
a. Khái niệm khu vực hóa kinh tế.
- Là sự liên kết hợp tác kinh tế của các quốc gia trong các khu vực trên thế giới trên cơ sở tương đồng về địa lí, văn hóa, xã hội, hoặc có chung mục tiêu, lợi ích phát triển.
b. Hệ quả.
- Đẩy mạnh tốc độ tăng trưởng kinh tế, tăng cường tự do hóa thương mại, đầu tư dịch vụ trong khu vực.
- Bảo vệ lợi ích của các nước thành viên.
- Mở rộng thị trường quốc gia và khu vực, tăng cường toàn cầu hóa kinh tế thế giới.
- Vấn đề tự chủ kinh tế, quyền lực quốc giabị ảnh hưởng.
c. Xu hướng khu vực hóa kinh tế đang phát triển mạnh.
- Hiện tại trên thế giới đã hình thành được 5 tổ chức liên kết khu vực lớn:
+ Hiệp ước tự do thương mại Bắc Mỹ (NAFTA).
+ Liên minh Châu Âu (EU).
+ Hiệp hội các quốc gia ĐNÁ (ASEAN).
+ Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á Thái Bình Dương (APEC).
+ Thị trường chung Nam Mỹ (MERCOSUR).
- Số lượng thành viên các tổ chức này ngày càng tăng:
+ Năm 2004, EU kết nạp thêm 10 thành viên mới, năm 2007 kết nạp thêm 2 thành viên, nâng tổng số thành viên lên 27.
+ MERCOSUR kết nạp thêm 1 thành viên nâng tổng số thành viên lên 6 vào năm 2006.
d. Việt Nam đã nâng cao vị thế của mình trên trường quốc tế và khu vực.
* Năm 2009:
- Việt Nam có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao (trên 5%).
- Thiết lập quan hệ ngoại giao song phương với 170 nước trên thế giới, kí kết hơn 90 hiệp định thương mại song phương.
- Việt Nam đã hoàn thành tốt trọng trách Ủy viên không thường trực của Hội đồng bảo an Liên hợp quốc năm 2009.
- Tổ chức, tham gia nhiều hoạt động văn hóa, thể thao.
- Tham dự hội nghị biến đổi khí hậu toàn cầu tại Cô-pen-ha-gen (Đan Mạch).
* Năm 2010:
- Tiếp tục đảm nhiệm trọng trách Ủy viên không thường trực của Hội đồng bảo an Liên hợp quốc năm 2010.
- Đảm nhận vai trò chủ tịch ASEAN.
- Tiếp tục mở rộng quan hệ ngoại giao, tăng cường phát triển kinh tế nâng cao vị thế.
VẤN ĐỀ 3: ĐẶC ĐIỂM NỀN KINH TẾ THẾ GIỚI
Câu 1: Trình bày đặc điểm nổi bật của nền KT – XH thế giới trong thời kỳ hiện đại. Tình hình đó ảnh hưởng như thế nào tới sự phát triển KT XH Việt Nam?
Trả lời
a) Các đặc điểm của nền KT thế giới hiện nay:
- KT thế giới chuyển từ phát triển theo chiều rộng sang phát triển theo chiều sâu, hay nói cách khác là chuyển từ gia tăng nguồn lực sang nâng cao hiệu quả (Ví dụ: sử dụng các nguồn nguyên – nhiên liệu, năng lượng mới, nghiên cứu phát triển các loại vật liệu mới, các kĩ thuật công nghệ cao)
- KT thế giới phát triển gắn liền với cuộc CM KH và CN hiện đại
- KT thế giới ngày càng hướng tới nền KT tri thức
- Quá trình toàn cầu hóa KT ngày càng phát triển mạnh mẽ
- KT thế giới tiếp tục phải đối mặt với nhiều thách thức như: sự bất ổn về tài chính, tiền tệ, khủng hoảng
- Phát triển KT bền vững trở thành xu thế lựa chọn của nhiều quốc gia trên thế giới
b) Ảnh hưởng của tình hình đó tới VN:
- Tất yếu nước ta phải mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế và khu vực trên mọi lĩnh vực; từ đó có thêm nhiều thời cơ mới, điều kiện thuận lợi để đẩy nhanh tốc độ phát triển (như: chuyển giao công nghệ, nguồn vốn, học hỏi kinh nghiệm sản xuất và quản lí, tận dụng thành tựu khoa học và công nghệ)
- Trong hoàn cảnh nền kinh tế có xuất phát điểm thấp, nước ta cũng có thêm nhiều thách thức mới tác động theo xu hướng tiêu cực (có thể lấy ví dụ cụ thể)
Câu 2: “Hợp tác và đấu tranh là 2 xu thế chính của quan hệ kinh tế quốc tế trong giai đoạn hiện nay”. Em hiểu gì về câu nói trên? Tại sao nước ta vừa phải hợp tác vừa phải cạnh tranh với các nước trong khu vực trong việc phát triển kinh tế?
Trả lời
a) Phân tích câu nói trên:
- Hợp tác tức là:
+ Cùng phát triển KT – XH trên nguyên tắc 2 bên cùng có lợi
+ Phát huy tiềm năng, thế mạnh và hạn chế các mặt còn yếu của từng quốc gia
+ Mở rộng quan hệ trao đổi thương mại
+ Trao đổi khoa học kĩ thuật và công nghệ để tạo điều kiện cùng phát triển
+ Nhiều vấn đề mang tính toàn cầu đòi hỏi cả thế giới phải cùng giải quyết: chiến tranh – hòa bình, dân số, tài nguyên, môi trường
- Đấu tranh:
+ Chống sự can thiệp vào nội bộ của các quốc gia khác, chống âm mưu thực dân hóa bằng con đường kinh tế.
+ Quá trình hợp tác luôn xuất hiện sự cạnh tranh để chiếm vị trí có lợi hơn trên trường quốc tế.
+ Nhằm thiết lập quan hệ bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau.
b) Để phát triển KT, nước ta vừa phải hợp tác vừa phải ạnh tranh với các nước trong khu vực vì:
- Xu thế quốc tế hóa, khu vực hóa nền KT thế giới đang diễn ra mạnh mẽ, mỗi nước muốn tăng cường tiềm lực KT của mình phải mở rộng hợp tác liên kết với các nước khác.
- Các nước Đông Nam Á có nền KT phát triển cao hơn nước ta, việc hợp tác sẽ giúp nước ta đổi mới công nghệ, thiết bị máy móc, thu hút vốn đầu tư, học hỏi kinh nghiệm quản lí vận hành nền kinh tế thị trường, đi tắt đón đầu, tránh tụt hậu.
- Việc khai thác tài nguyên trên biển Đông (hải sanr, dầu khí, giao thông, du lịch); khai thác tổng hợp sông Mê Công liên quan tới quyền lợi của nhiều quốc gia trong khu vực, cần có sự hợp tác cùng có lợi, tránh sự căng thẳng.
- Các nước Đông Nam Á có nguồn TNTN khá giống nhau (khoáng sản kim loại, dầu khí, nông sản nhiệt đới, hải sản), nguồn lao động dồi dào; các nước Đông Nam Á đều thiếu vốn và công nghệ tiên tiến nên việc cạnh tranh các mặt hàng này trên thị trường quốc tế là tất yếu.
Câu 3: Hiện nay trên thế giới có 3 nhóm mối quan hệ giữa cá nhóm nước, đó là:
Giữa các nước đang phát triển với nhau
Giữa các nước phát triển với nhau
Giữa các nước đang phát triển với các nước phát triển
Theo em, mối quan hệ nào quan trọng nhất, vì sao?
Trả lời
Mối quan hệ giữa các nước phát triển với các nước đang phát triển là quan trọng nhất, vì:
- Đây là mối quan hệ đa dạng nhất, tận dụng được lợi thế của hai nhóm nước, xuất phát từ nhu cầu của chính bản thân mỗi nhóm nước để tăng tiềm lực phát triển kinh tế.
- Các nước đang phát triển cần: vốn, khoa học kĩ thuật và công nghệ (có thể phân tích thêm)
- Các nước phát triển cần: nguyên liệu (nông sản, tài nguyên thiên nhiên), lao động, thị trường (có thể phân tích thêm)
VẤN ĐỀ 4: MỘT SỐ VẤN ĐỀ MANG TÍNH TOÀN CẦU
Câu 1: Nêu những thách thức toàn cầu mà hiện nay nhân loại đang phải đối mặt
Trả lời
Những thạch thức toàn cầu mà hiện nay nhân loại đang phải đối mặt:
- Vấn đề về dân số:
+ Bùng nổ dân số ở các nước đang phát triển
+ Già hóa dân số ở các nước phát triển
- Vấn đề về môi trường:
+ Biến đổi khí hậu toàn cầu
+ Ô nhiễm nguồn nước ngọt, biển và đại dương
+ Sự suy giảm đa dạng sinh học
- Các vấn đề khác:
+ Xung đột sắc tộc, tôn giáo và nạn khủng bố
+ Các hoạt động kinh tế ngầm (buôn lậu vũ khí, rửa tiền), tội phạm liên quan đến sản xuất, vận chuyển và buôn bán ma túy, 
Câu 2: Một trong những vấn đề xã hội mang tính cấp thiết cần giải quyết của từng nhóm nước hiện nay là gì? Tại sao? Hướng giải quyết các vấn đề đó như thế nào?
Trả lời
a) Vấn đề xã hội mang tính cấp thiết cần giải quyết của từng nhóm nước:
- Đối với các nước đang phát triển: vấn đề về dân số
- Đối với các nước phát triển: vấn đề vê tài nguyên và môi trường
b) Giải thích:
* Đối với các nước đang phát triển:
- Tỉ trọng dân số so với thế giới rất lớn: chiếm khoảng 80 % dân số của thế giới.
- Tốc độ phát triển dân số rất nhanh: chiếm khoảng 95% số dân gia tăng hàng năm của thế giới. Tỉ lệ gia tăng tự nhiên trung bình năm của các nước này trong giai đoạn 1995 – 2000 là 1,7%, giai đoạn 2001 – 2005 là 1,5%.
- Kinh tế chậm phát triển
- Hậu quả:
+ Gây sức ép rất lớn tới phát triển kinh tế và tái sản xuất mở rộng
+ Nảy sinh nhiều vấn đề xã hội cần giải quyết: y tế, giáo dục, việc làm
+ Chất lượng cuộc sống của người dân thấp, khó cải thiện
* Đối với các nước phát triển:
- Công nghiệp phát triển, các chất thải của sản xuất công nghiệp nhiều.
- Quá trình đô thị hóa phát triển mạnh, rác thải sinh hoạt nhiều.
- Nhu cầu sử dụng nguyên – nhiên liệu rất lớn, khai thác và tác động mạn tới môi trường tự nhiên.
- Hậu quả:
+ Làm cho môi trường bị ô nhiễm
+ Tài nguyên thiên nhiên bị cạn kiệt
(Chú ý: cần có số liệu chứng minh)
c) Hướng giải quyết:
- Đối với các nước đang phát triển:
+ Giảm tỉ lệ gia tăng dân số bằng việc thực hiện tốt kế hoạch hóa dân số và kế hoạch hóa gia đình
+ Đẩy mạnh việc phát triển kinh tế
+ Giải quyết tốt các vấn đề xã hội để nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân
- Đối với các nước phát triển
+ Tăng cường sử dụng nguyên liệu và nhiên liệu sạch để hạn chế tới mức tối đa các chất thải và sự tác động vào môi trường tự nhiên
+ Xử lí triệt để các chất thải sản xuất và chất thải sinh hoạt để giảm thiểu ô nhiễm môi trường
Câu 3: Hãy chứng minh rằng: sự bùng nổ dân số trên thế giới diễn ra chủ yếu ở nhóm nước đang phát triển. Sự bùng nổ dân số trên thế giới dẫn tới hậu quả gì về KT – XH – MT
Trả lời
a) Chứng minh:
- Dân số thế giới tăng nhanh, nhất là từ nửa sau thế kỉ XX gây ra sự bùng nổ dân số.. Hiện nay trung bình mỗi năm dân số thế giới tăng trung bình 80 triệu người . Sự bùng nổ này diễn ra chủ yếu ở các nước đang phát triển, vì:
- Các nước đang phát triển chiếm khoảng 80% dân số và 95% số dân gia tăng hàng năm của thế giới.
- Tỉ lệ gia tăng tự nhiên của các nước trên thế giới qua các năm liên tục giảm nhưng tỉ lệ gia tăng tự nhiên của nhóm nước đang phát triển giảm chậm hơn và luôn có tỉ lệ gia tăng tự nhiên cao hơn nhóm nước phát triển. Do vậy, sự chênh lệch về tỉ lệ gia tăng tự nhiên của nhóm nước đang phát triển so với nhóm nước phát triển vẫn còn lớn. (Ví dụ: giai đoạn 2001 – 2005 tỉ lệ gia tăng tự nhiên của nhóm nước đang phát triển là 1,5%; còn nhóm nước phát triển là 0,1%; chênh lệch tới 1,4%).
b) Hậu quả của sự bùng nổ dân số trên thế giới:
Dân số thế giới tăng nhanh, đặc biệt diễn ra ở nhóm nước đang phát triển mà phần lớn các nước này có trình độ phát triển Kt – Xh còn thấp nên gây sức ép lớn tới KT – XH – MT
- Đối với KT: 
+ Hạn chế tốc độ tăng trưởng KT
+ Nhu cầu tiêu dùng lớn, hạn chế việc tích lũy tái sản xuất mở rộng của nền KT
- Đối với XH:
+ Gây sức ép cho giáo dục, y tế, việc làm
+ Thu nhập và mức sống dân cư thấp
- Đối với môi trường:
+ Cạn kiệt tài nguyên
+ Ô nhiễm môi trường
+ Khó khăn trong việc phát triển bền vững
Câu 4: Tại sao nói sự bùng nổ dân số diễn ra chủ yếu ở các nước đang phát triển còn sự già hóa dân số lại diễn ra chủ yếu ở nhóm nước phát triển?
Trả lời
a) Sự bùng nổ dân số diễn ra chủ yếu ở các nước đang phát triển vì:
- Các nước này chiếm tới 80% dân số và 95% số dân gia tăng hàng năm của thế giới
- Giai đoạn 2001 – 2005, tỉ suất gia tăng tự nhiên trung bình của thế giới là 1,2%, của nhóm nước phát triển là 0,1%, còn ở các nước đang phát triển là 1,5%.
b) Sự già hóa dân số diễn ra chủ yếu ở các nước phát triển vì:
- Giai đoạn 2000 – 2005, dân số trong độ tuổi từ 0 đến 14 của nhóm nước phát triển là 17%, ít hơn 15% so với nhóm nước đang phát triển.
- Nhưng dân số trong độ tuổi 65 trở lên là 15%, lớn hơn 10% so với nhóm nước đang phát triển.
- Số người cao tuổi tập trung nhiều nhất ở Tây Âu, chủ yếu là các nước phát triển.
Câu 5: Hiện tượng bùng nổ dân số và già hóa dân số tác động như thế nào đến phát triển kinh tế và cải thiện chất lượng cuộc sống?
Trả lời
- Già hóa dân số làm giảm số người lao động tham gia làm ra của cải vật chất và phục vụ xã hội.
- Bùng nổ dân số thường xảy ra ở các nước đang phát triển, dẫn đến dân số tăng nhanh, tỉ lệ người trẻ tuổi tăng đòi hỏi phải phát triển y tế, giáo dục, trong khi tốc độ tăng trưởng kinh tế hạn chế nên không đáp ứng được. Người lao động không được đào tạo nên ít lao động có chất lượng để phát triển kinh tế.
Câu 6: Tại sao nói cơ cấu dân số Việt Nam trong giai đoạn hiện nay là “cơ cấu dân số vàng”. Cơ hội và thách thức của cơ cấu dân số vàng đối với sự phát triển KT – XH nước ta là gì?
Trả lời
a) VN hiện nay đang có cơ cấu dân số vàng vì có tỉ lệ người trong độ tuổi lao động cao hơn tỉ lệ người phụ thuộc.
Năm 2009, dân số nước ta là 85,78 triệu người, trong đó có 55 triệu người trong độ tuổi lao động (chiếm 64,11% dân số), còn dân số phụ thuộc chỉ chiếm 35,89%
b) Ảnh hưởng của cơ cấu dân số vàng:
- Cơ hội:
+ Có nguồn lao động dồi dào
+ Thị trường tiêu thụ rộng lớn
- Thách thức:
+ Giải quyết việc làm
+ Sức ép về y tế, giáo dục, tài nguyên và môi trường
+ Trình độ lao động chưa cao
+ Giải quyết vấn đề phúc lợi xã hội sau khi bước qua thời kỳ dân số vàng.
Câu 7: Hiện trạng, nguyên nhân, hậu quả, giải pháp của vấn đề biến đổi khí hậu toàn cầu.
Trả lời
a) HIện trạng:
- Nhiệt độ trái đất trăng lên: 100 năm tăng 0,60C (dự báo bước vào năm 2100, nhiệt độ trái đất sẽ tăng thêm từ 1,40C đến 5,80C)
- Mưa a xit ở nhiều nơi
b) Nguyên nhân:
Lượng CO2 và các khí thải trong bầu khí quyển ngày càng cao
c) Hậu quả:
- Băng tan ở 2 cực, gây ngập lụt
- Thiên tai bất thường
- Ảnh hưởng đến sức khỏe và môi trường sống của con người
d) Giải pháp:
Giảm lượng khí thải trong sản xuất công nghiệp, trong sinh hoạt và giao thông
Câu 8: Trái đất nóng dần lên sẽ gây ra những thiệt hại gì?
Trả lời
- Nhiệt độ tăng làm băng tan ở 2 cực, khiến cho:
+ Nước biển dâng cao hơn từ 0,2 – 0,9 m, làm nhấn chìm một số hòn đảo nhỏ ở TBD, làm ngập lụt các vùng đất thấp ven biển, nhiều diện tích đất canh tác ở các đồng bằng châu thổ màu mỡ sẽ bị ngập dưới mực nước biển.
+ Làm thay đổi các dong hải lưu lớn tại ĐTD và mất đi một khối lượng khí nóng do các dòng hải lưu mang lại, nhiệt độ trung bình của châu Âu có thể giảm từ 50C - 100C
+ Nguồn tài nguyên thiên nhiên bị cạn kiệt, nhiều động thực vật bị tuyệt chủng, gây mất cân bằng sinh thái.
+ Cháy rừng nhiều hơn
+ Gây khó khăn trong việc xây dựng nhà cửa, sân bay, đặt đường ống dẫn dầu
- Tình trạng sa mạc hóa, đại hạn hán, lũ lụt xảy ra trên diện rộng làm cho diện tích trồng trọt bị thu hẹp, mùa màng thất bát.
Câu 9: Tại sao biến đổi khí hậu trở thành vấn đề cấp bách hiện nay? Việt Nam nỗ lực như thế nào đối với việc chống biến đổi khí hậu toàn cầu?
Trả lời
a) Biến đổi khí hậu toàn cầu trở thành vấn đề cấp bách bởi vì:
- Sự thay đổi khí hậu dang diễn ra với tốc độ nhanh chưa từng có bởi một khối lượng khổng lồ khí CO2, CH4 và các khí khác gây hậu quả nghiêm trọng
- Ảnh hưởng đến sức khỏe con người như: gây ung thư da, mù mắt
- Ảnh hưởng đến mùa màng, sinh vật: nghề làm muối bị mất mùa, dịch bệnh hại cây trồng vật nuôi
- Băng tan gây ngập lụt, mất đất nông nghiệp, đe dọa thiếu lương thực
- Nhiều thiên tai nghiệm trọng xảy ra không theo một quy luật nào cả (bão, lụt)
- Mưa a xit ảnh hưởng đến tài nguyên đất, nước, các công trình xây dựng
b) Nỗ lực của Việt Nam chống biến đổi khí hậu toàn cầu:
- Việt Nam là một trong những nước có Chương trình mục tiêu quốc gia chống biến đổi khí hậu sớm nhất (từ tháng 12, năm 2008). Đây là cơ sở để nước ta có những hành động ứng phó với biến đổi khí hậu.
- Nghiên cứu, xây dựng luật phòng chống thiên tai, ban hành các chính sách cứu trợ thiên tai cho từng vùng.
- Khuyến khích các hoạt động khoa học công nghệ, thu hút đầu tư, hợp tác quốc tế, huy động nguồn lực cho lĩnh vực phòng, chống và giảm nhẹ thiên tai. Việt Nam đặt mục tiêu từ nay đến 2015 sẽ vận động được nguồn tài trợ 3 – 5 tỉ USD chống biến đổi khí hậu.
- Lập quy hoạch, kế hoạch, phân vùng, đánh giá nguy cơ rủi ro thiên tai.
- Nâng cao nhận thức của cộng đồng về vấn đề biến đổi khí hậu
- Sắp tới, kế hoạch chống biến đổi khí hậu của nước ta sẽ tập trung vào 5 vấn đề lớn:
+ Khẩn trương xây dựng và gia cố hệ thống đê biển, quai đê ở ĐBSCL.
+ Chú trọng đến rừng đầu nguồn, rừng phòng hộ, đặc biệt là rừng ngập mặn có tác dụng tiêu lực sóng biển, giảm bão lũ
+ Phòng chống triều cường tại các tỉnh phía Nam
+ Đưa ra đề án chống biến đổi khí hậu tại ĐBSCL
+ Hoàn thiện hệ thống quan trắc, đo đạc, dự báo thời tiết.
Câu 10: Nêu những biểu hiện cụ thể của vấn đề biến đổi khí hậu ở nước ta
Trả lời
Biểu hiện:
- Số cơn bão ngày càng nhiều, cường độ bão càng mạnh
- Mưa nhiều gây lũ quét ở vùng trung du và miền múi
- Thời tiết biến đổi thất thường, lũ lụt hạn hán ngày càng diễn biến phức tạp
- Đe dọa sạt lở đất các vùng ven sông, ven biển
- Xâm nhập mặn ngày càng sâu vào đất liền ở các đồng bằng
- Có nguy cơ thu hẹp diện tích đồng bằng ven biển
- Suy thoái các nguồn tài nguyên (đất, nước, sinh vật..)
- Ảnh hưởng tới sức khỏe người dân.
Ví dụ cụ thể: trong năm 2011 vừa qua, xay ra trận lũ lụt nghiêm trọng ở ĐBSCL (từ cuối tháng 10 – tháng 11). Đây là trận lũ lớn nhất trong 1 thập kỉ qua, gây thiệt hại nặng nề cả về người và tài sản.
Câu 11: Bảo vệ môi trường là vấn đề sống còn của nhân loại.
a. Bằng hiểu biết của mình, em hãy làm rõ nhận định trên
b. Liên hệ vấn đề chủ yếu về bảo vệ môi trường ở nước ta.
c. Nêu các nhiệm vụ quan trọng trong chiến lược quốc gia về bảo vệ môi trường ở nước ta.
Trả lời
a) Bảo vệ môi trường là vấn đề sống còn của nhân loại vì:
- Vai trò của môi trường: môi trường là ngôi nhà chung của tất cả mọi nguười, trong đó con người tồn tại và phát triển. Cuộc sống của mỗi con người có liên hệ mật thiết với môi trường. Con người là một thành phần của môi trường, không thể sống tách rời môi trường. Một môi trường phát triển bền vững là điều kiện lí tưởng cho con người và ngược lại.
- Thực trạng ô nhiễm môi trường hiện nay trên thế giới:
+ Ở các nước đang phát triển: Việc khai thác bừa bãi các nguồn lợi tự nhiên với nhiều phương tiện hủy diệt đã làm cạn kiệt tài nguyên và ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường. Điều đó làm cho cuộc sống của họ càng thêm nghèo khổ. Bảo vệ môi trường không tách rời với cuộc đấu tranh xóa đói giảm nghèo.
+ Ở các nước phát triển: Sự phát triển của nền kinh tế làm tăng sử dụng các chất CFC với tốc độ và khối lượng lớn, tăng lượng khí thải và chất thải từ các ngành kinh tế là nguyên nhân chính làm thủng tần ô dôn, gây hiệu ứng nhà kính.
- Hậu quả của ô nhiễm môi trường: Quy mô ô nhiễm môi trường không giới hạn phạm vi ở từng quốc gia mà trên phạm vi cả thế giới. Hậu quả của hiện tượng này gây nên: cạn kiệt nguồn tài nguyên, khí hậu biến động thất thường, tan băng ở 2 cực, gây mưa a xítđe dọa trực tiếp đến sự phát triển của ngành kinh tế và sức khỏe con người.
b) Liên hệ vấn đề bảo vệ môi trường ở Việt N