Giáo án Ngữ văn Lớp 6 (Công văn 5512) - Tuần 25 - Vũ Thị Ánh Tuyết

TRƯỜNG THCS TÔ HIỆU
Tổ: KHXH
Họ và tên giáo viên:
Vũ Thị Ánh Tuyết
PHƯƠNG PHÁP TẢ NGƯỜI
Môn học: Ngữ văn; lớp: 6A1
Thời gian thực hiện: 1 (97)
I. Mục tiêu
1. Kiến thức:
- Nhận biết được bố cục, thứ tự miêu tả, cách xây dựng đoạn văn và lời văn trong bài văn tả người.
- Hiểu được phương pháp làm bài văn tả người.
- Biết vận dụng: quan sát và lựa chọn các chi tiết cần thiết cho bài văn miêu tả. Trình bày những điều đã quan sát , lựa chọn theo một trình tự hợp lý. 
2. Năng lực:
a. Năng lực chung:Năng lực tự chủ và tự học, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực giao tiếp và hợp tác.
b. Năng lực chuyên biệt: 
+ Quan sát tưởng tượng, so sánh và nhận xét trong văn miêu tả.
+Rèn kỹ năng tìm ý, lập dàn ý cho bài văn tả người. 
+Biết viết đoạn văn, bài văn tả người. 
3. Phẩm chất:
- Chăm chỉ: HS có ý thức vận dụng bài học vào các tình huống, hoàn cảnh thực tế đời sống của bản thân. 
-Trách nhiệm: Làm chủ được bản thân trong quá trình học tập, chủ động rèn kĩ năng nói lưu loát, diễn cảm trước tập thể.
II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU
1. Thiết bị: Máy chiếu, máy tính, Giấy A0...
2. Học liệu: Sgk, kế hoạch bài dạy, sách tham khảo, phiếu học tập, ...
III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
 1. Hoạt động 1: Xác định vấn đề 
a) Mục tiêu: Tạo tâm thế cho học sinh, giúp học sinh kết nối kiến thức đã có và kiến thức mới nảy sinh nhu cầu tìm hiểu kiến thức
b, Nội dung: Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm tòi khám phá khả năng thuyết trình về văn miêu tả, phương pháp tả người bằng cách chơi trò chơi “ Ai nhanh, ai giỏi” để xác định vấn đề cần giải quyết: 
+Yêu cầu của bài văn tả người
+ Bố cục, thứ tự miêu tả, cách xây dựng đoạn văn và lời văn trong bài văn tả người. 
c) Sản phẩm: Câu trả lời của học sinh
d) Tổ chức thực hiện:
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
- GV giao nhiệm vụ cho HS thông qua trò chơi: “Ai nhanh, ai giỏi” 
 Luật chơi: 
+Giáo viên gọi tinh thần xung phong để học sinh thể hiện sự tự tin của mình.
+ Giáo viên đọc câu hỏi.
Thời gian chuẩn bị: 1 phút.
Thời gian trình bày: dưới 2 phút.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập
- HS làm việc cá nhân, suy nghĩ, trả lời.
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận
- Học sinh lần lượt trình bày các câu trả lời.
- Giáo viên: Quan sát, theo dõi quá trình học sinh thực hiện, gợi ý nếu cần
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
- Học sinh nhận xét, bổ sung, đánh giá
- Giáo viên nhận xét, đánh giá
 Trong văn miêu tả, người miêu tả cần phải biết quan sát, tưởng tượng, so sánh và nhận xét về đối tượng miêu tả. Ngoài các yếu tố trên, người viết cần còn phải biết cách trình bày sắp xếp theo một trình tự hợp lý Bài học này chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về điều đó.
 Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới
a. Mục tiêu: 
- Biết được
+ Yêu cầu của bài văn tả cảnh 
+ Bố cục, thứ tự miêu tả, cách xây dựng đoạn văn và lời văn trong bài văn tả cảnh. 
- Hiểu được phương pháp làm bài văn tả cảnh. Rèn kỹ năng tìm ý, lập dàn ý cho bài văn tả cảnh. Biết viết đoạn văn, bài văn tả cảnh. 
b. Nội dung: 
- GV giao nhiệm vụ cho HS thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập dự án để hướng dẫn cho học sinh biết được yêu cầu của bài văn tả cảnh, bố cục, thứ tự miêu tả, cách xây dựng đoạn văn và lời văn trong bài văn tả cảnh. 
- Hiểu được phương pháp làm bài văn tả cảnh. Rèn kỹ năng tìm ý, lập dàn ý cho bài văn tả cảnh. Biết viết đoạn văn, bài văn tả cảnh. 
c. Sản phẩm: Câu trả lời, phần trình bày của học sinh theo cá nhân, tổ, nhóm.
d) Tổ chức thực hiện
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
- GV giao nhiệm vụ cho HS thông qua hệ thống câu hỏi, phiếu bài tập.
-Giáo viên giao nhiệm vụ cho 3 nhóm tìm hiểu 3 đoạn văn, HS làm vào phiếu bài tập
(Cả 3 nhóm cùng tìm hiểu các câu hỏi sau:)
- Mỗi đoạn văn trên tả ai?
- Người được tả có đặc điểm gì nổi bật?
- Đặc điểm đó được thể hiện ở những từ ngữ và hình ảnh nào?
? Trong các đoạn văn trên , đoạn nào tập trung khắc hoạ chân dung nhân vật , đoạn nào tả người gắn với công việc?
 Yêu cầu lựa chọn chi tiết và hình ảnh ở mỗi đoạn có khác nhau không ?
?Vậy, qua việc tìm hiểu 3 đoạn thì yêu cầu lựa chọn chi tiết và người tả ở mỗi đoạn có khác nhau không?
- Có khác nhau: Những chi tiết, hình ảnh phải tiêu biểu và phù hợp với đối tượng tả, mục đích tả. Sau đó, trình bày kết quả quan sát theo một thứ tự.
? Muốn tả người cần lưu ý những gì? 
-Đoạn văn thứ ba gần như một bài văn miêu tả hoàn chỉnh có ba phần. Em hãy chỉ ra và nêu nội dung chính mỗi phần. ?
- MB: Giới thiệu người được tả.
- Thân bài: Miêu tả chi tiết: (ngoại hình, lời nói, hành động...)
- Kết bài: Nhận xét hoặc nêu cảm nghĩ của người viết về người được tả.
? Nếu phải đặt tên cho bài văn này thì em sẽ đặt tên là gì?
+ Tiêu đề.
- “Keo vật thách đấu”
“Quắm Đen thất bại”
“Quắm – Cản so tài”
?Qua tìm hiểu đoạn 3 em có kết luận gì về bố cục của bài văn tả người?
?:Những điểm khác nhau khi miêu tả chi tiết giữa tả người và tả cảnh?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập
- HS quan sát, suy nghĩ, thảo luận, trả lời.
- Học sinh làm phiếu bài tập
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận
Học sinh báo cáo kết quả làm việc theo từng câu hỏi, từng nhóm
- Có khác nhau: Những chi tiết, hình ảnh phải tiêu biểu và phù hợp với đối tượng tả, mục đích tả. Sau đó, trình bày kết quả quan sát theo một thứ tự.
-Đoạn văn thứ ba gần như một bài văn miêu tả hoàn chỉnh có ba phần. Em hãy chỉ ra và nêu nội dung chính mỗi phần. ?
- MB: Giới thiệu người được tả.
- Thân bài: Miêu tả chi tiết: (ngoại hình, lời nói, hành động...)
- Kết bài: Nhận xét hoặc nêu cảm nghĩ của người viết về người được tả.
+ Tiêu đề.
- “Keo vật thách đấu”
“Quắm Đen thất bại”
“Quắm – Cản so tài”
Tả người 
Tả cảnh
- Ngoại hình, cử chỉ, hành động, lời nói... 
- Miêu tả theo thứ tự:
+ Không gian. 
+ Thời gian 
+ Từ khái quát-> cụ thể
Bước 4. Đánh giá kết quả
- Học sinh nhận xét, bổ sung, đánh giá
- Giáo viên nhận xét, đánh giá
Muốn viết được một đoạn văn, một bài văn miêu tả hay, ngoài việc quan sát, tưởng tượng được nhiều h/a độc đáo và tiêu biểu thì người viết cần phải biết cách trình bày, sắp xếp theo một thứ tự hợp lý 
I. Phương pháp viết đoạn văn, bài văn tả người.
1. Ví dụ
2. Nhận xét 
+ Đoạn văn (a): Tả Dượng Hương Thư người chèo thuyền, vượt thác.
à Mạnh mẽ, oai phong, hùng dũng.
• Từ ngữ, hình ảnh: như một pho tượng đồng đúc, bắp thịt nổi lên...
+ Đoạn văn (b): Tả Cai Tứ: Người đàn ông gian hùng.
• Từ ngữ, hình ảnh: Mặt vuông, má hóp, lông mày, đôi mắt, mồm toe toét.
+ Đoạn văn (c): Tả hai đô vật tài, khoẻ: Quắm đen và ông Cản Ngũ (lăn xả, đánh ráo riết, thế đánh lắt léo...)
*Các từ ngữ thể hiện:
+ Đoạn văn (a): Tập trung miêu tả nhân vật kết hợp với hành động nên dùng nhiều động từ, ít tính từ.
+ Đoạn văn (b): Đặc tả chân dung nhân vật nên ít dùng động từ, nhiều tính từ.
+ Đoạn văn (c): Miêu tả nhân vật kết hợp với hành động (dùng nhiều động từ, ít tính từ).
+ Muốn tả người cần:
- Xác định đối tượng cần tả.
- Quan sát, lựa chọn các chi tiết tiêu biểu.
- Trình bày kết quả quan sát theo một thứ tự.
+ Đoạn văn 3 : có bố cục 3 phần 
+ Bố cục của bài văn tả người gồm 3 phần:
- MB: Giới thiệu người được tả.
- TB: Miêu tả chi tiết: (ngoại hình, lời nói, hành động...)
- KB: Nhận xét hoặc nêu cảm nghĩ của người viết về người được tả.
* Lưu ý
- Khi miêu tả nhân vật kết hợp với hành động ta sử dụng nhiều động từ, tính từ.
 - Khi miêu tả chân dung nhân vật ta sử dụng nhiều tính từ, danh từ, ít động từ
 3. Hoạt động 3: Luyện tập 
a) Mục tiêu: 
-HS được luyện tập để khái quát lại kiến thức đã học trong bài, áp dụng kiến thức để làm bài tập
b) Nội dung: Giáo viên hướng dẫn học sinh làm tập SGK.
c. Sản phẩm: Kết quả bài tập của Hs
d. Tổ chức thực hiện
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
- GV giao nhiệm vụ cho HS thông qua các bài tập
Chia 3 nhóm thảo luận, trình bày trên giấy trong
* N1: Để miêu tả một cụ già cao tuổi em cần lựa chọn những chi tiết, hình ảnh tiêu biểu như thế nào? 
*N2: Tả một em bé chừng 4 - 5 tuổi thì chọn những hình ảnh nào? 
* N3:Tả cô giáo đang say sưa giảng bài trên lớp, em chọn những chi tiết, hình ảnh tiêu biểu nào
* Lập dàn ý miêu tả một em bé 4 - 5 tuổi? 
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập
- HS làm việc cá nhân, suy nghĩ, trả lời.
- Học sinh làm việc cá nhân -> làm việc nhóm -> thống nhất kết quả vào phiếu học tập
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận
- Đại diện trình bày trước lớp
- Học sinh nhóm khác nhận xét, bổ sung
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
Yc hs nhận xét câu trả lời.
Gv sửa chữa, đánh giá, rút kinh nghiệm, chốt kiến thức.
II. Luyện tập
*Cụ già: - Da: nhăn nheo, đỏ, hồng hào hoặc đồi mồi, vàng vàng.
- Mắt: tinh tường hay mờ đục, chậm chạp, lờ đờ.
- Tóc: Bạc như mây, hay rụng lơ thơ.
- Tiếng nói: Trầm vang hay thều thào, yếu ớt
* Em bé:
- Mắt : tròn, sáng
- Môi : đỏ
- Má: bầu bĩnh
- Tiếng nói: trong trẻo, dịu dàng.
- Đôi mắt: lấp lánh niềm vui bước chậm rãi từ trên bục xuống dưới lớp. Cô như trò chuyện với nhà văn, với chúng em, với cả người trong sách. 
* MB: gthiệu em bé ( tên )
* TB: - Khuôn mặt: Bầu bĩnh
- Cái miệng: xinh xinh. Khi nói chu lên cong cong.
- Tóc: chỏng ngược, hơi vàng.
- Hai bàn tay: mũm mĩm, không sạch lắm.
- Chân: Lũn cũn, hơi cong.
- Da: Trắng hồng.
- Dáng điệu 
* KB: CN 
 4. HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG
a. Mục tiêu: Tạo cơ hội cho HS vận dụng những kiến thức, kĩ năng, thể nghiệm giá trị đã được học vào trong cuộc sống thực tiễn ở gia đình, nhà trường và cộng đồng.
b. Nội dung: Gv hướng dẫn học sinh làm bài.
 c. Sản phẩm hoạt động: Bài làm của học sinh.
d. Tiến trình hoạt động 
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
- Thi vẽ tranh chân dung, hoặc hình ảnh bạn thân gắn với hành động. Vẽ theo lời miêu tả của bạn khác.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập
- Học sinh: làm việc cá nhân 
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận
Học sinh trình bày ở nhà.
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
GV: trao đổi với một số phụ huynh để đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh.
*****************************
TRƯỜNG THCS TÔ HIỆU
Tổ: KHXH
Họ và tên giáo viên:
Vũ Thị Ánh Tuyết
ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ
Môn học: Ngữ văn; lớp: 6A1
Thời gian thực hiện: 1 (98+99)
I. Mục tiêu
1. Kiến thức:
- Biết được
 + Hình ảnh bác Hồ trong cảm nhận của người chiến sĩ. 
 + Sự kết hợp giữa yếu tố tự sự, miêu tả với yếu tố biểu cảm và các biên pháp nghệ thuật khác được sử dụng trong bài thơ
 - Cảm nhận được tình yêu thương lớn lao của Bác Hồ dành cho bộ đội, dân công và tình cảm của người chiến sĩ đối với Người trong bài thơ. Hiểu được những nét đặc sắc trong nghệ thuật miêu tả và kể chuyện của bài thơ. Kính yêu Bác Hồ, biết ơn thế hệ cha anh. 
 - Vận dụng Trình bày được suy nghĩ của bản thân sau khi học xong bài thơ
2. Năng lực:
a. Năng lực chung:Năng lực tự chủ và tự học, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực giao tiếp và hợp tác.
b. Năng lực chuyên biệt: Ngôn ngữ, đọc hiểu các loại văn bản trong chương trình; lĩnh hội và vận dụng được tri thức, kĩ năng đọc hiểu ngôn ngữ để đọc hiểu các văn bản chương trình, các văn bản trong đời sống
3. Phẩm chất:
- Yêu nước: Yêu quý, tự hào về Bác vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc. 
- Chăm chỉ: HS có ý thức vận dụng bài học vào các tình huống, hoàn cảnh thực tế đời sống của bản thân. 
-Trách nhiệm: Làm chủ được bản thân trong quá trình học tập, chủ động trong học tập và biết giúp đỡ, học hỏi bạn bè xung quanh trong quá trình thực hiện nhiệm vụ học tập.
II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU
1. Thiết bị: Máy chiếu, máy tính, Giấy A0...
2. Học liệu: Sgk, kế hoạch bài dạy, sách tham khảo, phiếu học tập, ...
III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
 1. Hoạt động 1: Xác định vấn đề 
a) Mục tiêu: Tạo tâm thế cho học sinh, giúp học sinh kết nối kiến thức đã có và kiến thức mới nảy sinh nhu cầu tìm hiểu kiến thức
b, Nội dung: Giáo viên hướng dẫn học sinh tiếp cận văn bản “ Đêm nay Bác không ngủ”
bằng cách chơi trò chơi “ Đoán ý đồng đội” và clip “Bác hồ người là niềm tin thiết tha nhất trong lòng dân...”.
c) Sản phẩm: Câu trả lời của học sin
d) Tổ chức thực hiện:
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
- GV giao nhiệm vụ cho HS thông qua trò chơi: “ Đoán ý đồng đội” và clip “Bác hồ người là niềm tin thiết tha nhất trong lòng dân...”.
 Luật chơi: Trả lời câu hỏi.
Thời gian chuẩn bị: 1 phút.
Thời gian trình bày: dưới 2 phút.
*Clip “Bác hồ người là niềm tin thiết tha nhất trong lòng dân...”.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập
- HS làm việc cá nhân, suy nghĩ, trả lời.
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận
- Học sinh lần lượt trả lời câu hỏi
- Giáo viên: Quan sát, theo dõi quá trình học sinh thực hiện, gợi ý nếu cần
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
- Học sinh nhận xét, bổ sung, đánh giá
- Giáo viên nhận xét, đánh giá
Bác Hồ, anh hùng giải phóng dân tộc- danh nhân văn hoá thế giới, “Người là tình yêu thiết tha nhất trong lòng dân và trong trái tim nhân loại”. Bởi cả cuộc đời Người : “nâng niu tất cả chỉ quên mình” (Tố Hữu). Trong cuộc sống, mỗi lời Bác nói, mỗi việc Bác làm đều như một huyền thoại. Hình tượng Hồ Chí Minh là nguồn cảm hứng cho nhiều nhạc sĩ, nhà thơ. Nhạc sĩ Thuận Yến đó nói: "Trong mỗi chúng ta luôn sẵn có sự tôn kính, tình yêu thương, ngưỡng mộ và lòng biết ơn vô bờ bến đối với Bác ...Đó là đề tài vô tận không bao giờ vơi cạn trong mỗi người sáng tác". Riêng Thuận Yến đó có tới 26 bài hát viết về Hồ Chí Minh. Nhiều tác phẩm thơ xúc động viết về Bác của Hải Như, Thu Bồn,... và đặc biệt là bài “ Theo chân Bác” của nhà thơ Tố Hữu. Trong đó tác giả viết:
Vì sao? Trái đất nặng ân tình 
Nhắc mãi tên Người: Hồ Chí Minh 
Bài thơ “ Đêm nay Bác không ngủ” của Minh Huệ cũng là một trong muôn vàn câu chuyện cảm động về Bác.
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới
 Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu chung
a) Mục tiêu: Học sinh nắm được những nét cơ bản về cuộc đời, sự nghiệp của tác giả cũng như hoàn cảnh ra đời, thể loại, cách đọc, bố cục văn bản.
b) Nội dung: Giáo viên hướng dẫn học sinh cách đọc và tìm hiểu những nét chung của văn bản qua các nguồn tài liệu và qua phần chú thích trong SGK .
Cho HS từ tiết trước chuẩn bị ở nhà: 
Nhóm 1: Hiểu biết chung về tác giả 
Nhóm 2: Tìm hiểu chung về tác phẩm
c) Sản phẩm: Câu trả lời của học sinh
d) Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
- GV giao nhiệm vụ cho HS: 
* Nhóm 1: Tìm hiểu chung về tác giả
(Gợi ý: Tiểu sử, cuộc đời, sự nghiệp văn chương, các tác phẩm chính.)
* Nhóm 2: Tìm hiểu chung về văn bản (Gợi ý: hoàn cảnh ra đời, thể thơ, PTBĐ, mạch cảm xúc chính, bố cục)
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập
- HS nghe hướng dẫn 
- HS chuẩn bị độc lập (Khi ở nhà đọc văn bản, đọc chú thích, tìm tư liệu)
- HS tương tác với các bạn trong lớp thảo luận, thống nhất và phân công cụ thể:
+ 1 nhóm trưởng điều hành chung
+ 1 thư kí ghi chép
+ Người thiết kế power point, người trình chiếu và cử báo cáo viên 
+ Xây dựng nội dung: những hiểu biết chung về tác giả, tác phẩm.
+ Bàn bạc thống nhất hình thức, phương tiện báo cáo.
- HS gửi sản phẩm trước buổi học để GV kiểm tra chất lượng trước khi báo cáo. 
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận
Nhóm1: Báo cáo hiểu biết về tác giả
*Thời gian: 4 phút 
*Hình thức báo cáo: thuyết trình 
 *Phương tiện: Bảng phụ Blog facbook
 *Nội dung báo cáo: 
Về tác giả Minh Huệ:
- Tên thật: Nguyễn Đức Thái (1927-2003)
- Các bút danh: Minh Huệ, Mai Quốc Minh, Nguyễn Thái.
- Quê hương: TP Vinh – Nghệ An.
- Ông đã từng hoạt động trong lĩnh vực tuyên truyền, báo chí và giữ nhiều chức vụ về lĩnh vực văn hóa nghệ thuật.
* Sự nghiệp sáng tác:
- Thể loại: thơ, truyện, kí.
- Đề tài sáng tác: Ông thường viết thơ về Bác Hồ.
- Các tác phẩm chính:
- Giải thưởng: Nhà nước về văn học và nghệ thuật.
Nhóm 2 báo cáo tìm hiểu chung về bài thơ
*Thời gian: 4 phút 
*Hình thức báo cáo: trò chơi ai hiểu biết hơn: đưa câu hỏi phát vấn các bạn phía dưới 
*Phương tiện: Trình chiếu
*Nội dung báo cáo: 
- Hoàn cảnh sáng tác : Bài thơ được viết năm 1951 (Sau chiến dịch Biên giới Thu Đông 1950.)
- Thể thơ: Năm tiếng. 
- Thể loại: Thơ trữ tình có yếu tố tự sự 
- Bố cục: 
+ Phần 1: 9 khổ thơ đầu => Lần thức dậy thứ nhất 
+ Phần 2: 7 khổ cuối => Lần thức dậy thứ 3 
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
Gv sửa chữa, đánh giá, rút kinh nghiệm, chốt kiến thức.
GV: - Sự nghiệp sáng tác của Minh Huệ ghi dấu ấn qua bảy tập thơ (có hai tập thơ viết về Bác Hồ là Cõi Sen và Đêm nay Bác không ngủ), bốn tập truyện ký và ký, hai tập truyện và nhiều bài báo, tiểu luận về đời sống văn học nghệ thuật và văn hóa VN. Bài thơ nổi tiếng Đêm nay Bác không ngủ được nhà thơ Minh Huệ viết năm 1951 lúc 24 tuổi, khi ông ở Nghệ An và chưa từng được gặp Người. Chính Minh Huệ kể lại trong hồi ký của mình. Mùa đông năm 1951 bên bờ sông Lam- Nghệ An nghe một anh bạn chiến sĩ về quốc quân kể những truyện được chúng kiến về một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch biên giới Thu- Đông năm 1950. Minh Huệ vô cùng xúc động viết bài thơ này. Cô trò cùng đi tìm hiểu văn bản nhé!
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
Tác giả: Minh Huệ (1927-2003)
- Tên thật: Nguyễn Đức Thái. 
- Quê: TP Vinh – Nghệ An.
- Làm thơ từ thời kháng chiến chống Pháp.
- Là hội viên Hội nhà văn Việt Nam
2. Tác phẩm.
* Đọc và tóm tắt
* Văn bản:
- Hoàn cảnh sáng tác: năm 1951 sau chiến dịch Biên giới Thu Đông 1950 mà Bác là người trực tiếp chỉ huy.
- Thể thơ: ngũ ngôn
- PTBĐ: Tự sự, miêu tả, biểu cảm.
- Bố cục: 
+ Phần 1: 9 khổ thơ đầu => Lần thức dậy thứ nhất 
+ Phần 2: 6 khổ cuối => Lần thức dậy thứ 3
 + Phần 3: (Còn lại): Cảm xúc của tác giả (Hình tượng Bác Hồ)
 Nhiệm vụ 2: Đọc - hiểu văn bản
a) Mục tiêu: 
+ Gv hướng dẫn Hs đọc và tìm hiểu cụ thể nội dung, nghệ thuật của văn bản.
+ Hs nắm được nội dung và nghệ thuật của từng phần trong văn bản.
b) Nội dung: Hướng dẫn học sinh khám phá nội dung, nghệ thuật của văn bản bằng hệ thống câu hỏi, phiếu bài tập. 
c, Sản phẩm: Câu trả lời của học sinh, sản phẩm hoạt động nhóm
d) Tổ chức thực hiện:
Nội dung 1:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
- GV giao nhiệm vụ cho HS thông qua câu hỏi, phiếu bài tập
? Hình ảnh Bác Hồ trong bài thơ được khắc hoạ trong hoàn cảnh nào? (Không gian, thời gian, địa điểm...?) ? Khung cảnh đó nói lên điều gì về cuộc kháng chiến của dân tộc ta?
? H/ảnh Bác Hồ trong một đêm không ngủ được m/tả qua những thời điểm nào? 
- GV giao nhiệm vụ cho HS thông qua phiếu bài tập với các câu hỏi gợi ý
*Phiếu bài tập 1: Tổ 1+2
? Lần đầu tiên thức dậy, thấy Bác thức, không ngủ, lại được chứng kiến những việc làm của Bác, anh đội viên có suy nghĩ và tâm trạng như thế nào? 
? Hai câu thơ “Bóng Bác cao lồng lộng/ ấm hơn ngọn lửa hồng” sử dụng nghệ thuật gì? Tác dụng?
? Các từ: thổn thức, bồn chồn, bề bộn được hiểu như thế nào? Những từ ngữ đó đã thể hiện tâm trạng gì của anh đội viên?
? Lần thứ ba thức dậy, thấy Bác vẫn thức, vẫn trong tư thế cũ, anh đội viên có tâm trạng như thế nào? Tại sao anh lại có tâm trạng đó?
? Em hiểu “nằng nặc” là như thế nào? Em có nhận xét gì về khổ thơ với câu thơ được lặp lại nhưng đảo trật tự các từ ngữ : “Anh .. Bác ngủ”. Cách đảo trật tự đó có tác dụng gì?
? Khi biết được lí do khiến Bác không ngủ được, anh đội viên có tâm trạng như thế nào? Câu thơ đó cho ta thấy được điều gì đang diễn ra trong anh?
? Qua diễn biến tâm trạng của người chiến sĩ, em hiểu được điều gì về tình cảm của anh đối với Bác.
*Phiếu bài tập 2: Tổ 3+4
? Hãy tìm trong văn bản các từ ngữ, chi tiết khắc hoạ hình ảnh Bác Hồ trong hai lần anh đội viên thức dậy? 
? Em hiểu thế nào là ngồi “đinh ninh”, “im phăng phắc” là như thế nào? Những từ ngữ, chi tiết đó gợi cho ta thấy được điều gì về Bác? Câu nói của Bác với anh đội viên gợi cho em những suy nghĩ gì về tình cảm của Bác? 
? Em có nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả, khắc hoạ hình ảnh Bác Hồ trong bài thơ của tác giả? Qua đó, hình ảnh Bác hiện lên trong bài thơ như thế nào?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập
- HS làm việc cá nhân, suy nghĩ, trả lời.
- HS hình thành kĩ năng khai thác văn bản
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận
- Học sinh lần lượt trả lời các câu hỏi 
Học sinh hoàn thành phiếu bài tập 
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
- Gv sửa chữa, đánh giá, rút kinh nghiệm, chốt kiến thức.
? Bài thơ không kể lần thức dậy thứ hai mà từ lần thức dậy thứ nhất sang ngay lần thức dậy thứ ba. Theo em, cách kể như vậy có tác dụng gì?
Bác mãi mãi là một tượng đài bất tử, một người cha vĩ đại trong trái tim của con người VN. Ở Bác mỗi lời nói, mỗi cử chỉ, mỗi việc làm dù là nhỏ nhất cũng đều hướng đến con người và quê hương đất nước. Bác quên giấc ngủ của mình để nghĩ đến giấc ngủ của người đội viên, quên cái lạnh giá mà mình đang chịu đựng để nghĩ đến cái giá buốt của dân công. Được ở bên Bác, chúng ta như được thấy sự che chở, được sưởi ấm như nhà thơ Tố Hữu đã viết:
Ta bên Người, Người tỏa sáng trong ta
 Ta bỗng lớn ở bên Người một chút...
Bác sống như trời đất chúng ta
Yêu từng ngọn lúa mỗi cành hoa
Tự do cho mỗi đời nô lệ
Sữa để em thơ lụa tặng già
II. Đọc - hiểu văn bản
1. Câu chuyện về một đêm không ngủ của Bác Hồ
* Hoàn cảnh: 
- Trên đường đi chiến dịch
- Không gian: trời mưa lâm thâm, trong mái lều xơ xác
=> Cuộc kháng chiến đầy gian khổ, khó khăn.
a. Lần thức dậy thứ nhất:
*Tâm tư (Suy nghĩ và tâm trạng) của anh đội viên lần thức dậy thứ nhất:
- mơ màng như nằm trong giấc mộng... lửa hồng.
- thổn thức nỗi lòng, thầm thì hỏi.
- bụng bồn chồn, lo Bác ốm
- lòng bề bộn...
=>Hai câu thơ là sự so sánh không ngang bằng ->Nhấn mạnh hình ảnh Bác vừa lớn lao, vĩ đại (cao lồng lộng), vừa gần gũi, ấm áp (hơn ngọn lủa hồng).
=> Tâm trạng ngạc nhiên, xúc động sâu sắc.
* Hình ảnh Bác Hồ lần thức dậy thứ nhất của anh đội viên.
- Hình dáng, tư thế: ngồi lặng yên bên bếp lửa, vẻ mặt trầm ngâm. 
=> Sự suy tư, lo lắng.
- Cử chỉ và hành động, lời nói: 
+ Hành động: Đốt lửa sưởi ấm, dém chăn cho từng người một, đi nhón chân nhẹ nhàng để giữ 
giấc ngủ cho các chiến sĩ.
+ Lời nói: Chú cứ việc ngủ ngon ... giặc.
=>Yêu thương, quan tâm chu đáo, ân cần, tỉ mỉ như người cha với đứa con.
b. Lần thức dậy thứ ba:
*Tâm tư (Suy nghĩ và tâm trạng) của anh đội viên lần thức dậy thứ ba:
- Nghệ thuật đảo trật tự cú pháp, lặp lại các cụm từ => diễn tả tăng dần mức độ lo lắng rất chân thành của anh.
- Vui sướng mênh mông
- Thức luôn cùng Bác.
=> Cảm nhận thấm thía, sâu xa tấm lòng yêu thương mênh mông của Bác, anh đã lớn lên thêm về tâm hồn và tình cảm, được hưởng niềm hạnh phúc lớn lao bên Bác.
=> Lòng kính yêu, biết ơn sâu sắc; niềm hạnh phúc, tự hào được sống trong tình yêu thương vô hạn của Bác.
* Hình ảnh Bác Hồ lần thức dậy thứ ba của anh đội viên.
- Hình dáng, tư thế: Bác vẫn ngồi đinh ninh/ Chòm râu im phăng phắc.
=>Sự tập trung suy nghĩ, lo lắng đến cao độ
- Lời nói: 
+ Chú cứ việc ngủ ngon ... giặc.
+ Bác ngủ không an lòng
 Bác thương đoàn dân công 
 ... Mong trời sáng mau mau.
=> Tình yêu thương mênh mông, bao la của Bác cho toàn dân
* Nghệ thuật: - Miêu tả theo trình tự không gian và thời gian, tập trung miêu tả cử chỉ, tư thế, lời nói. 
- Sử dụng nhiều từ láy: Trầm ngâm, phăng phắc, định ninh có giá trị gợi hình, các nét ngoại hình được miêu tả lặp đi lặp lại, nhấn mạnh ở lần thứ ba, biểu hiện chiều sâu tâm trạng của Bác.
=> Hình ảnh Bác Hồ hiện lên vừa giản dị, gần gũi vừa chân thực, lớn lao với tấm lòng yêu thương mênh mông sâu nặng, sự chăm sóc ân cần chu đáo cho toàn dân.
Nội dung 2:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
- GV giao nhiệm vụ cho HS thông qua câu hỏi
?Vì sao khi kết bài, nhà thơ Minh Huệ lại viết:
 “ Đêm này Bác không ngủ
 Vì một lẽ thường tình
 Bác là Hồ Chí Minh”
? Cách viết như vậy có ý nghĩa gì?
? Hình ảnh Bác Hồ bồi đắp cho em tình cảm, ước mơ gì?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập
- HS làm việc cá nhân, suy nghĩ, trả lời.
- HS hình thành kĩ năng khai thác văn bản
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận
- Học sinh lần lượt trả lời các câu hỏi 
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
- Yêu cầu học sinh nhận xét câu trả lời.
- Gv sửa chữa, đánh giá, chốt kiến thức.
GV Bình: Trong cuộc đời của Bác có rất nhiều đêm không ngủ và lí do khác nhau nhưng tất cả đều hướng về nhân dân, đất nước. Như trong thơ của mình Bác đã viết:
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà
Hay trong một lần phỏng vấn Bác đã nói:Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước tôi được hoàn toàn độc lập, dân tôi được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành. Riêng phần tôi thì làm một cái nhà nho nhỏ, nơi có non xanh, nước biếc, để câu cá, trồng hoa, sớm chiều làm bạn với các cụ già hái củi, em trẻ chăn trâu...
2. Cảm nhận của tác giả
*Khổ cuối nhằm nâng ý nghĩa của câu chuyện của sự việc lên một tầm khái quát lớn, làm cho người đọc thấu hiểu một chân lí đơn giản mà lớn lao: Việc Bác không ngủ, lo cho dân cho nước là một lẽ thường tình của cuộc đời Bác, vì Bác là Hồ Chí Minh.
 Nhiệm vụ 3: Tổng kết 
a) Mục tiêu: Hs nắm được nội dung và nghệ thuật của văn bản
b) Nội dung: Hướng dẫn học sinh trả lời câu hỏi tổng kết văn bản để chỉ ra những thành công về nghệ thuật, nêu nội dung, ý nghĩa bài học của văn bản.
c) Sản phẩm: Các câu trả lời của học sinh
d) Tổ chức thực hiện
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập:
GV giao nhiệm vụ cho HS thông qua hệ thống câu hỏi 
? Nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của văn bản? 
? Em học tập được gì từ nghệ thuật kể chuyện và miêu tả của tác giả? 
? Em cảm nhận được những ý nghĩa nào từ truyện? 
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập
- HS làm việc cá nhân, suy nghĩ, trả lời.
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận
H trình bày cá nhân
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
- Yêu cầu học sinh nhận xét câu trả lời.
- Gv sửa chữa, đánh giá, chốt kiến thức.
Câu chuyện mở đầu và phát triển rất tự nhiên, giản dị, cuốn hút. Lần đầu tiên bức chân dung chủ tịch Hồ Chí Minh tái hiện chân thực và cảm động như thế qua tâm trạng chân thành, xúc động của một anh đội viên vệ quốc có may mắn được hưởng sự quan tâm chăm sóc của Người. 
III. Tổng kết
1. Nghệ thuật:
- Thể thơ năm chữ, kết hợp tự sự, miêu tả, biểu cảm. 
- Lời thơ giản dị, hình ảnh thể hiện tự nhiên, chân thành. 
- Sử dụng từ láy, tạo giá trị gợi hình ảnh, biểu cảm, khắc họa hình ảnh cao đẹp về Bác kính yêu. 
2. Nội dung: 
- Câu chuyện cảm động về tấm lòng yêu thương sâu sắc của Bác Hồ đối với bộ đội và nhân dân qua cảm nhận của người chiến sĩ. Tình cảm mến yêu, kính phục của người chiến sĩ đối với Bác Hồ.
3. Ý nghĩa
- Thể hiện tấm lòng yêu thương bao la của Bác Hồ với bộ đội và nhân dân; tình cảm kính yêu và cảm phục của bộ đội, của nhân dân đối với Bác.
3. Hoạt động 3: Luyện tập
 a) Mục tiêu: Học sinh biết vận dụng kiến thức vừa học giải quyết bài tập cụ thể.
 b) Nội dung: GV hướng dẫn cho HS làm bài tập, trò chơi. 
c) Sản phẩm: Câu trả lời học sinh
d) Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
*GV phát phiếu học tập cho học sinh
1. Bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được viết theo phương thức biểu đạt nào?
A. Miêu tả B. Tự tự
C. Biểu cảm D. Biểu cảm kết hợp với tự sự, miêu tả.
2. Bài thơ được viết vào thời gian nào?
A. Vào năm 1946, Bác lên Việt Bắc trong những ngày toàn quốc kháng chiến.
B. Vào năm 1947, khi Pháp tấn công lên Việt Bắc, Bác cùng lãnh đạo Đảng vạch kế hoạch tác chiến.
C. Vào năm 1951, Sau chiến dịch Biên Giới Thu đông 1950.
D. Vào năm 1954, khi Bác tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ.
3. Nhà thơ Minh Huệ đã khắc họa hình ảnh Bác trong lần thức dậy của anh đội viên bằng nghệ thuật nào?
A. Miêu tả chi tiết gợi hình, gợi cảm.
B. Từ ngữ, hình ảnh cụ thể, giàu sức gợi tả, gợi cảm, kết hợp hình ảnh so sánh, ẩn dụ, biện pháp điệp ngữ.
C. Sử dụng yếu tố tự sự làm cho câu chuyện trở nên sinh động.
D. Sử dụng thể thơ giàu âm điệu.
4. Hình ảnh của Bác Hồ hiện lên như thế nào trong hai lần thức dậy thứ nhất của anh đội ?
A. Giản dị, gần gũi, như trong giấc mộng.
B. Chân thực, kì vĩ , lớn lao. 
C. Giản dị, gần gũi, chân thực mà hết sức lớn lao. Tình yêu thương bao la, sự ân cần, chu đáo của Bác tới các anh bộ đội.
D. Cao cả, hùng dũng, đầy tình yêu thương.
*GV cho học sinh chơi trò chơi: Ô chữ bí mật
-Tổ chức chơi trò chơi “cặp đôi ăn ý”
(Hỏi về tác giả, tác phẩm , thể thơ, nội dung, bài thơ thành công từ những phương diện nào?..)
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập
- Học sinh tiếp nhận: Nắm được yêu cầu
*Học sinh thực hiện nhiệm vụ: 
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận
H trả lời câu hỏi, chơi trò chơi
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
-Yc hs nhận xét câu trả lời.
-Gv sửa chữa, đánh giá, chốt kiến thức.
Quả thật, Bác vừa gần gũi, thân thương lại vừa lớn lao, vĩ đại. Hình ảnh ngọn lửa xuất hiện nhiều lần trong bài có ý nghĩa sâu xa. Bác và ngọn lửa hồng như có sự cộng hưởng làm bừng lên sự ấm nóng để xua đi giá lạnh rừng khuya. Chính ngọn lửa yêu thương trong lòng Bác có sức lan toả, sưởi ấm lòng cả dân tộc Việt Nam. Trong những ngày đầu kháng chiến đầy gian nan thử thách, Bác chính là nguồn tình cảm ấm áp, là ngọn lửa của niềm tin sáng mãi trong toàn quân, toàn dân ta. Nhà thơ Tố Hữu đó từng viết trong bài “ Việt Bắc”:
Ở đâu u ám quân thù 
Nhìn lên Việt Bắc: Cụ Hồ sáng soi 
Ở đâu đau đớn giống nòi 
Trông về Việt Bắc mà nuôi chí bền.
IV. Luyện tập
4. Hoạt động 4: Vận dụng
a) Mục tiêu: 
HS vận dụng những kiến thức đã học để giải quyết một vấn đề trong cuộc sống
b) Nội dung: Giáo viên yêu cầu học sinh làm bài tập viết đoạn văn
c) Sản phẩm: Phần trình bày của học sinh
d) Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
*GV giao bài tập viết đoạn:
-Viết đoạn văn ngắn 5- 10 câu phát biểu cảm nghĩ về Bác Hồ trong bài "Đêm nay Bác không ngủ"? 
-Sáng tác thơ,vẽ tranh thể hiện cảm nhận của em về Bác Hồ sau khi học xong bài thơ 
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập
- Học sinh trả lời câu hỏi
-HS trao đổi cách làm
-Hoàn thiện bài tập ở nhà
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận
H trình bày cá nhân
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ
-Gv sửa chữa, đánh giá, chốt kiến thức nếu còn thời g