Bài giảng Ngữ văn 6 - Tuần 22, Tiết 83-84 : Văn bản: Sông nước Cà Mau (Trích Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi)

SÔNG NƯỚC CÀ MAU  
Tuần 22 .Tiết 83-84 : Văn bản   
( Trích Đất rừng phương Nam của Đoàn Giỏi ) 
Đất nước Việt Nam trải dài từ mũi Cà Mau cho đến địa dầu Móng Cái, hôm nay chúng ta sẽ khám phá vùng đất tận cùng của tổ quốc, đó là Sông nước Cà Mau. 
Trước khi đi vào bài mới, chúng ta sẽ xem một số hình ảnh về Sông nước Cà Mau. 
Những hàng dừa nước trải dài. 
đến những cách rừng tràm bát ngát 
Chợ nổi trên sông 
đến những chiến công hiển hách. 
Chúng ta cùng xem đoạn Video clip nói về Sông nước Cà Mau. 
a . Tác giả 
Đoàn Giỏi ( 1925-1989 ) 
quê ở Châu Thành - Tiền Giang . 
Viết về cuộc sống, thiên nhiên và con người Nam Bộ. 
Những tác phẩm tiêu biểu của ông 
b. Tác phẩm 
trích từ chương XVIII truyện “Đất rừng Phương Nam” của Đoàn Giỏi 
Truyện được sáng tác vào năm 1957 
Tác giả Đoàn Giỏi 
Truyện được chuyển thành phim “Đất phương Nam”. 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
2- Chú thích 
 a) Thể loại : Truyện dài 
 b) PTBĐ:Miêu tả kết hợp tự sự 
 c) Ngôi kể: ngôi thứ nhất – nhân vật xưng tôi 
	 - Trình tự kể: từ khái quát đến cụ thể 
. 
Bài văn miêu tả cảnh gì? Theo trình tự như thế nào? 
 Bài văn miêu tả khá hoàn chỉnh về sông nước Cà Mau – cực Nam của tổ quốc. 
 Trình tự miêu tả là đi từ ấn tượng chung về thiên nhiên sông nước Cà Mau, sau đó miêu tả chi tiết về sông ngòi, kênh rạch và chợ nổi Năm Căn. 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
d. Bố cục: 
 - Đoạn 1: Từ đầu đến “ lặng lẽ một màu xanh đơn điệu ”: những ấn tượng chung ban đầu về thiên nhiên vùng Cà Mau. 
 - Đoạn 2: từ “ Từ khi qua Chà Là ” đến “ Khói sóng ban mai ”: nói về các kênh, rạch ở vùng Cà Mau và tập trung miêu tả con sông Năm Căn rộng lớn, hùng vĩ. 
 - Đoạn 3: Phần còn lại đặc tả cảnh chợ Năm Căn đông vui, trù phú và màu sắc độc đáo. 
Như vậy ta có thể tìm 
bố cục của bài văn? 
Cây đước 
Rừng đước 
Đèn măng sông 
* Từ Hán Việt : trường thành (8 ), 
(bến) vận hà (14) 
 * Từ phiên âm tiếng từ tiếng Pháp :	 
(đèn) măng – sông (15)	 
 * Các từ chuyên môn về ngư nghiệp : 
 - Mái giầm (13)	 
 - Cột đáy (10)	 
-Thuyền chài (11) 
-Thuyền lưới (12) 
 * Danh từ riêng : Chà Là, Cái Keo (2), 
Miên (6), Chà Châu Giang (18) 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
II. Tìm h iểu văn bản: 
1. Ấn tượng ban đầu về toàn cảnh sông nước Cà Mau. 
Em hãy hình dung vị trí của người miêu tả. Vị trí ấy có có thuận lợi gì trong việc quan sát và miêu tả? 
Ngồi trên thuyền 
Người kể có thể quan sát theo trình tự tự nhiên hợp lý, tả sông ngòi, kênh rạch, cảnh hai bên bờ, lúc tả kỹ, lúc lướt qua 
làm cho cảnh hiện lên sinh động. 
 “Càng đổ dần về hướng mũi Cà Mau thì sông ngòi, kênh rạch càng bủa giăng chi chít như mạng nhện. Trên thì trời xanh, dưới thì nước xanh, chung quanh mình cũng chỉ toàn một sắc xanh cây lá. 
 Tiếng rì rào bất tận của những khu rừng xanh bốn mùa, cùng tiếng sóng rì rào từ biển Đông và vịnh Thái Lan ngày đêm không ngớt vọng về trong hơi gió muối - thứ âm thanh đơn điệu triền miên ấy ru ngủ thính giác, càng làm mòn mỏi và đuối dần đi tác dụng phân biệt của thị giác con người trước cái quang cảnh chỉ lặng lẽ một màu xanh đơn điệu.” 
 Dựa vào đoạn văn trên tìm chi tiết nêu ấn tượng chung về ấn tượng ban đầu bao trùm toàn cảnh sông nước Cà Mau? 
 Sông ngòi, kênh rạch : sông ngòi thì dày đặc, chằng chịt như mạng nhện. 
 Màu sắc : Bao trùm bởi một màu xanh bạt ngàn của trời, nước, cây lá. 
 Âm thanh : Rì rào bất tận của lá và tiếng sóng – thứ âm thanh đơn điệu, triền miên, vọng về trong hơi gió muối. 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
Về sông ngòi, kênh rạch: bủa giăng chi chít như mạng nhện. 
II. Tìm hi ểu văn bản: 
2. Phân tích: 
 a. Ấn tượng ban đầu về toàn cảnh sông nước Cà Mau. 
Ấn tượng ấy được tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật nào để miêu tả và được cảm nhận qua những giác quan nào? 
Dùng lối so sánh và cảm nhận về phong cảnh sông nước Cà Mau bằng thị giác . 
Về màu sắc: Bao trùm bởi một màu xanh bạt ngàn của trời, nước, cây lá. 
Điệp từ, tính từ chỉ màu sắc, được cảm nhận bằng thị giác . 
Về âm thanh: Rì rào bất tận của lá và tiếng sóng – thứ âm thanh đơn điệu, triền miên, vọng về trong hơi gió muối. 
Âm thanh được tác giả 
 cảm nhận bằng thính giác 
và cảm giác . 
=> Thiên nhiên, sông nước Cà Mau rộng lớn, bao la phủ một màu xanh bất tận, hoang sơ, đầy sức sống, hấp dẫn và bí ẩn  
GIẢI CỨU RỪNG XANH 
Văn bản “Sông nước Cà Mau” được trích từ truyện nào? 
a. Rừng Phương Nam 
b. Cá bống mú 
c.Phương Nam 
D. Đất rừng Phương Nam 
Bắt đầu! 
HẾT GIỜ 
Truyện được kể theo ngôi thứ mấy? 
A. thứ hai 
D.Tác giả 
C. thứ ba 
B. thứ nhất 
Bắt đầu! 
HẾT GIỜ 
Từ láy nào dùng để miêu tả Sông ngòi kênh rạch Cà Mau? 
A. San sát 
B. Gần gũi 
D. Dày đặc 
C. Chi chít 
Bắt đầu! 
HẾT GIỜ 
Màu sắc bao trùm của vùng Cà Mau là: 
D. đỏ 
B. Vàng 
C.trắng 
A. Xanh 
Bắt đầu! 
HẾT GIỜ 
Em có nhận xét gì về thiên nhiên vùng Cà Mau? 
A. Bao la 
B. Bạt ngàn 
C. rộng lớn 
D. rộng lớn, đầy sức sống 
Bắt đầu! 
HẾT GIỜ 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
2. Phân tích: 
 a. Ấn tượng ban đầu về toàn cảnh sông nước Cà Mau. 
 b. Cảnh sông ngòi, kênh rạch Cà Mau. 
* Kênh rạch Cà Mau: 
Qua đoạn 2 trong văn bản SGK, tác giả cho ta thấy cách đặt tên các dòng sông, con kênh ở vùng Cà Mau như thế nào? 
- Đặt tên địa danh theo đặc điểm riêng: 
- Rạch Mái Giầm vì hai bên bờ rạch mọc toàn cây mái giầm cọng tròn xốp nhẹ... 
- Kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ man nào là bọ mắt, đen như hạt vừng,chúng cứ bay theo thuyền 
- Kênh Ba Khía vì hai bên bờ tập trung toàn con ba khía. 
- Xã Năm Căn vì ngày xưa trên bờ chỉ có một cái lán năm căn. 
- Cà Mau là nói trại theo chữ khơ mâu , tiếng Miên nghĩa là nước đen. 
Ví dụ: 
=> Sông ngòi kênh rạch được đặt tên một cách dân dã, mộc mạc, dựa vào đặc điểm sinh thái cây con, động thực vật ven bờ để đặt tên. 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
2. Phân tích: 
 a. Ấn tượng ban đầu về toàn cảnh sông nước Cà Mau. 
 b. Cảnh sông ngòi, kênh rạch Cà Mau. 
 * Dòng sông Năm Căn: 
Dòng sông Năm Căn: 
 Nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như thác. 
 Cá bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng. 
 Sông rộng hơn ngàn thước. 
Rừng đước: 
Dựng cao ngất như hai dãy trường thành. 
 Cây đước mọc dài theo bãi ngọn bằng tăm tắp , lớp này chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông, đắp từng bậc màu xanh lá mạ, màu xanh rêu, màu xanh chai lọ loà nhoà ẩn hiện trong sương và khói sóng ban mai. 
Cảnh dòng sông Năm Căn và rừng đước được miêu tả qua những chi tiết nào? 
- Tác giả dùng lối so sánh, điệp từ, tính từ chỉ 
 sắc thái xanh khác nhau làm cho cảnh dòng 
sông và rừng đước hiện lên thật rộng lớn, hùng vĩ. 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
Câu hỏi thảo luận: 
Trong câu: “ Thuyền chúng tôi chèo thoát qua kênh Bọ Mắt , đổ ra con sông Cửa Lớn , xuôi về Năm Căn  đến trong sương mù và khói sóng ban mai ” : 
- Có những động từ nào chỉ hoạt động của con thuyền? 
- Thay đổi trình tự những động từ ấy có ảnh hưởng gì đến nội dung diễn đạt không? 
- Nhận xét sự chính xác, tinh tế trong cách dùng từ của tác giả ở câu này ? 
Học sinh thảo luận trong 1 phút 
Kết quả thảo luận: 
- Các động từ chỉ hoạt động của con thuyền: thoát qua, đổ ra, xuôi về. 
- Không thay đổi được vì sẽ sai lạc nội dung. 
- Tác giả đã miêu tả chính xác hoạt động của con thuyền trong từng khung cảnh. 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
2. Phân tích: 
 a. Ấn tượng ban đầu về toàn cảnh sông nước Cà Mau. 
 b. Cảnh sông ngòi, kênh rạch Cà Mau. 
Tóm lại, qua cách đặt tên các kênh rạch và miêu tả dòng sông Năm Căn, rừng đước, em thấy thấy cảnh thiên nhiên ở đây như thế nào? 
- Thiên nhiên còn hoang sơ, mang vẻ đẹp nên thơ, hấp dẫn, đầy bí ẩn 
Với sông ngòi, kênh rạch và những cách rừng tràm dài tít tắp 
đến những sân chim đầy vẻ hoang sơ, thơ mộng. 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
II. Đọc - Hiểu văn bản: 
 1. Đọc văn bản: 
 2. Phân tích: 
 a. Ấn tượng ban đầu về toàn cảnh sông nước Cà Mau. 
 b. Cảnh sông ngòi, kênh rạch Cà Mau. 
 c. Chợ nổi Năm Căn. 
Những chi tiết nào miêu tả quang cảnh chợ Năm Căn ? 
 Những túp lều lá thô sơ kiểu cổ nằm cạnh những ngôi nhà gạch văn minh hai tầng. 
 Thuyền chài, thuyền lưới, thuyền buôn dập dềnh trên sóng. Những đống gỗ cao như núi chất dựa bờ... 
 Những bến vận hà nhộn nhịp dọc dài theo sông. 
 Những ngôi nhà bè ban đêm, ánh đèn măng - sông chiếu sáng như những khu phố nổi. 
 Những người con gái Hoa kiều bán hàng xởi lởi. 
 Những người Chà Châu Giang bán vải, những bà cụ người Miên bán rượu, với đủ các giọng nói líu lô, đủ kiểu ăn vận sặc sỡ 
Chợ Năm Căn hiện lên thật sinh động.Vậy tác giả đã làm thế nào để miêu tả được như thế? 
-Tả cụ thể, bao quát, chú ý màu sắc, hình khối,âm thanh... 
 => Chợ Năm Căn thật đông vui, tấp nập, trù phú, độc đáo. 
 Nhờ đâu mà tác giả miêu tả, giới thiệu một vùng sông nước Cà Mau tường tận và hấp dẫn đến như vậy? 
 => Nhờ sự hiểu biết tường tận, gắn bóvới con người và vùng đất này, nói rộng ra là lòng yêu thiên nhiên, tình yêu quê hương, đất nước sâu sắc. 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
III. Tổng kết. 
 1. Nghệ thuật. 
 2. Nội dung. 
Van bản sông nước Cà Mau, tác giả đã sử dụng những nét nghệ thuật tiêu biểu nào? 
- Ngôi kể thứ nhất (tôi), trực tiếp quan sát, miêu tả cảnh từ trên con thuyền. 
- Sử dụng nhiều phương thức và thủ pháp miêu tả (quan sát, so sánh, tưởng tượng), nhất là việc huy động nhiều giác quan để cảm nhận và tô đậm các ấn tượng. 
 Cảnh sông nước Cà Mau có vẻ đẹp hùng vĩ, rộng lớn, đầy sức sống, Chợ Năm Căn là hình ảnh cuộc sống tấp nập, trù phú, độc đáo. 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
Sông nước Cà Mau 
Ấn tượng ban 
đầu về 
toàn cảnh 
Cảnh sông ngòi, 
kênh rạch 
Cảnh chợ 
Năm Căn 
Cách đặt 
tên sông 
ngòi, kênh 
rạch 
Cảnh dòng 
sông Năm 
Căn, rừng 
đước 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
IV. Luyện tập. 
Đọc thuộc lòng bài thơ. 
Làm phần “ Luyện tập” trang 23 
* Hướng dẫn về nhà 
 Học ghi nhớ;học phần phân tích văn bản. 
 Đọc lại văn bản; tìm đọc truyện “Đất rừng phương Nam”. 
 Viết một đoạn văn ( 10 câu) trình bày cảm nhận của em về vùng Cà Mau qua bài Sông nước Cà Mau. 
 Đọc và soạn văn bản “ Bức tranh của em gái tôi”. 
Câu 1: Ở vùng Cà Mau, người ta gọi tên đất, tên sông theo cách nào? 
A. Bằng những danh từ mĩ lệ 
B. Theo thói quen đời sống 
C. Theo cách cha ông để lại 
D. Theo đặc điểm riêng biệt của đất, sông 
Câu 2: Sông nước Cà Mau là văn bản miêu tả? 
A. Miêu tả cảnh quan vùng cực nam Nam Bộ 
B. Miêu tả cảnh quan cực bắc đồng bằng Bắc Bộ 
C. Miêu tả cảnh quan ở vùng đồng bằng Nam Bộ 
D. Miêu tả cảnh quan ở vùng rừng miền Tây Nam Bộ 
Câu 4: Màu sắc nào không được sử dụng để miêu tả màu xanh của rừng đước Cà Mau 
A. Màu xanh lá mạ 
B. Màu xanh biêng biếc 
C. Màu xanh rêu 
D. Màu xanh chai lọ 
Câu 5: Dòng không có trong Sông nước Cà Mau là gì? 
A. Càng đổ dần về hướng mũi Cà Mau thì sông ngòi, kênh rạch càng bủa giăng chi chít như mạng nhện 
B. Chợ Năm Căn nằm sát bên bờ sông, ồn ào, đông vui, tấp nập. Vẫn là cái quang cảnh quen thuộc của một xóm chợ vùng rừng cận biển thuộc tỉnh Bạc Liêu. 
  C. Chỉ một chốc sau, chúng tôi đã đến ngã ba sông, chung quanh là những bãi dâu trải bạt ngàn đến tận những làng xa tít. 
D. Thuyền chúng tôi thoát chèo thoát qua kênh Bọ Mắt, đổ ra con sông Cửa Lớn, xuôi về Năm Căn 
Câu 6: Câu thể hiện sự miêu tả độc đáo của tác giả về chợ Năm Căn? 
A. Chợ sầm uất, có nhiều hàng hóa, người mua bán đông vui nhộn nhịp 
B. Ánh đèn chợ rực rỡ chiếu sáng trên mặt nước như những khu phố nổi 
C. Đi lại mua bán bằng thuyền, có thể mua bán trao đổi mọi hàng hóa ngay trên thuyền 
D. Chợ họp trên sông, thuyền bán hàng len lỏi mọi nơi, người mua bán thuộc nhiều dân tộc, có thể mua mọi thứ không cần bước ra khỏi thuyền 
Câu 7: 
Đoạn trích sông nước Cà Mau được trích từ tác phẩm nào? 
A. Rừng U Minh 
B. Quê nội 
C. Đất rừng phương Nam 
D. Mảnh đất phương Nam 
Câu 9: Sông nước Cà Mau là tác phẩm của ai? 
A. Đoàn Giỏi 
B. Nguyễn Minh Châu 
C. Võ Quảng 
D. Nguyễn Duy 
Câu 10:   Gọi là rạch Mái Giầm vì? 
A. Trên sông có chiếc mái giầm 
B. Hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm 
C. Hai bên bờ có những cây có thể dùng làm mái giầm 
D. Có cái án mang tên Mái Giầm 
KÍNH CHÚC QUÝ THẦY CÔ SỨC KHỎE 
CHÚC CÁC EM HỌC TỐT 
Văn bản 
SÔNG NƯỚC CÀ MAU 
Về sông ngòi, kênh rạch: Miêu tả một cách khái quát về hệ thống sông ngòi thì dày đặc, chằng chịt như mạng nhện. 
II. Tìm hi ểu văn bản: 
2. Phân tích: 
 a. Ấn tượng ban đầu về toàn cảnh sông nước Cà Mau. 
Ấn tượng ấy được cảm nhận qua những giác quan nào? 
Dùng lối so sánh và cảm nhận về phong cảnh sông nước Cà Mau bằng thị giác . 
Về màu sắc: Bao trùm bởi một màu xanh bạt ngàn của trời, nước, cây lá. 
Điệp từ, tính từ chỉ màu sắc, được cảm nhận bằng thị giác . 
Về âm thanh: Rì rào bất tận của lá và tiếng sóng – thứ âm thanh đơn điệu, triền miên, vọng về trong hơi gió muối. 
Âm thanh được tác giả 
 cảm nhận bằng thính giác 
và cảm giác . 
 - Với cảm nhận bằng nhiều giác quan 
 =>Tác giả miêu tả không gian mênh mông, rộng lớn với nhiều sông ngòi, kênh rạch, cây cối, tất cả được phủ kín một màu xanh, sóng biển rì rào. 
2 Chú thích : 
 a. Tác giả : 
 b. Tác phẩm: 
 - Đoàn Giỏi (1925-1989), bút danh Nguyễn Hoài – Nguyễn Phú Lễ. 
 - Quê ở Châu Thành, Tiền Giang. 
 - Đề tài sáng tác: Viết về thiên nhiên, cuộc sống và con người Nam Bộ. 
 - Những tác phẩm chính:Người Nam thà chết không hàng (1947) Kí (1948), Chiến sỹ Tháp Mười (1949), Cá bống mú (1956), Đất rừng Phương Nam (1957). 
Tác giả Đoàn Giỏi 
 Văn bản Sông nước Cà Mau được trích từ chương XVIII trong truyện Đất rừng Phương Nam. 
Truyện này được chuyển thành phim “Đất phương Nam”.