Bài giảng Ngữ văn 7 - Tiết 65: Ôn tập tác phẩm trữ tình

CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ 
 ĐẾN DỰ GIỜ THĂM LỚP 7C 
 ngày 14 tháng 12 năm 2019 
TRÒ CHƠI “ĐUỔI HÌNH BẮT CHỮ” 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
1 
Đáp án: Mùa xuân của tôi 
Một thứ quà của lúa non: Cốm 
Đáp án: Tiếng gà trưa 
Đáp án: Ngẫu nhiên viết 
 nhân buổi mới về quê 
Đáp án: Rằm tháng giêng 
Đáp án: Bánh trôi nước 
Đáp án: Nam quốc sơn hà 
Đáp án: Qua đèo Ngang 
HOẠT ĐỘNG NHÓM (3 phút): Hoàn thành bảng sau: 
TT 
Tác phẩm 
Tác giả 
Thể thơ 
1 
Phò giá về kinh 
2 
Hồ Xuân Hương 
3 
Qua đèo Ngang 
4 
Bạn đến chơi nhà 
5 
  Hạ Tri Chương 
6 
Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh 
7 
Cảnh khuya 
8 
Xuân Quỳnh 
TT 
Tác phẩm 
Tác giả 
Thể thơ 
1 
Phò giá về kinh 
Trần Quang Khải 
Ngũ ngôn tứ tuyệt ĐL   
2 
  Bánh trôi nước 
Hồ Xuân Hương 
Thất ngôn tứ tuyệt ĐL 
3 
Qua đèo Ngang 
Bà Huyện TQ 
Thất ngôn bát cú ĐL 
4 
Bạn đến chơi nhà 
Nguyễn Khuyến 
Thất ngôn bát cú ĐL 
5 
Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê 
Hạ Tri Chương 
Thất ngôn tứ tuyệt ĐL 
6 
Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh 
Lý Bạch 
  Ngũ ngôn tứ tuyệt ĐL 
7 
Cảnh khuya 
  Hồ Chí Minh 
Thất ngôn tứ tuyệt ĐL 
8 
  Tiếng gà trưa 
Xuân Quỳnh 
  Tự do (Theo thể thơ 5 tiếng) 
Thảo luận cặp đôi (2 phút). 
Hãy sắp xếp lại để tên tác phẩm khớp với nội dung tư tưởng, tình cảm được biểu hiện. 
Tác phẩm 
Nội dung tư tưởng, tình cảm được biểu hiện 
Mùa xuân của tôi 
Nỗi nhớ thương quá khứ đi đôi với nỗi buồn đơn lẻ, thầm lặng giữa núi đồi hoang sơ. 
Qua đèo Ngang 
Tình cảm quê hương chân thành pha chút xót xa lúc mới trở về quê sau nhiều năm xa xách. 
Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê 
Nỗi nhớ thương da diết và tình yêu đối với quê hương, đất nước của một người xa quê qua những tái hiện về cảnh sắc mùa xuân Hà Nội và miền Bắc. 
Sông núi nước Nam 
Ý thức độc lập tự chủ và quyết tâm tiêu diệt địch. 
Tiếng gà trưa 
Tình yêu thiên nhiên, lòng yêu nước sâu nặng và phong thái ung dung lạc quan. 
Rằm tháng giêng 
Tình cảm quê hương, gia đình qua những kỉ niệm đẹp của tuổi thơ. 
Tác phẩm 
Nội dung tư tưởng, tình cảm được biểu hiện 
Qua đèo Ngang 
Nỗi nhớ thương quá khứ đi đôi với nỗi buồn đơn lẻ, thầm lặng giữa núi đồi hoang sơ. 
Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê 
Tình cảm quê hương chân thành pha chút xót xa lúc mới trở về quê sau nhiều năm xa xách. 
Mùa xuân của tôi 
Nỗi nhớ thương da diết và tình yêu đối với quê hương, đất nước của một người xa quê qua những tái hiện về cảnh sắc mùa xuân Hà Nội và miền Bắc. 
Sông núi nước Nam 
Ý thức độc lập tự chủ và quyết tâm tiêu diệt địch. 
Tiếng gà trưa 
Tình cảm quê hương, gia đình qua những kỉ niệm đẹp của tuổi thơ. 
Rằm tháng giêng 
Tình yêu thiên nhiên, lòng yêu nước sâu nặng và phong thái ung dung lạc quan. 
? – Phương thức biểu đạt chính trong các tác phẩm trữ tình? 
- Ngoài tình cảm cá nhân, những tình cảm chung nào được thể hiện qua các tác phẩm? 
? - Phương thức biểu đạt chính của các tác phẩm? 
 - Những tình cảm lớn được biểu hiện qua các tác phẩm ấy? 
- Phương thức biểu đạt chính: Biểu cảm . 
Tình cảm biểu hiện : Tình cảm tiến bộ, mang màu sắc nhân bản. 
(Tình yêu quê hương đất nước, tình cảm gia đình, tình bạn, tình yêu, ) 
TÁC PHẨM TRỮ TÌNH 
Tác phẩm trữ tình là văn bản biểu hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả trước cuộc sống. 
Phương thức biểu đạt chính: biểu cảm 
Thể loại văn học biểu đạt : 
 + Thơ trữ tình 
 + Ca dao trữ tình 
 + Tuỳ bút  
 Có ý kiến cho rằng : 
Đã là thơ thì nhất thiết phải trữ tình 
Đã là văn xuôi thì nhất thiết thuộc tự sự 
Em có đồng ý với ý kiến đó không? Theo em, chuẩn để xác định “trữ tình” là gì? 
 * Thơ là thể loại văn học phù hợp để biểu hiện tình cảm, cảm xúc; tuy nhiên, cũng có thơ tự sự, truyện thơ (Truyện Kiều – Nguyễn Du; Lục Vân Tiên – Nguyễn Đình Chiểu). 
* Văn xuôi phù hợp với kể chuyện, tuy nhiên cũng có loại văn xuôi trữ tình hoặc mang nặng tính chất trữ tình như tùy bút (Mùa xuân của tôi (Vũ Bằng); Một thứ quà của lúa non – Cốm (Thạch Lam)). 
* Chuẩn để xác định “ trữ tình ” là “ biểu hiện tình cảm, cảm xúc ” chứ không phải là thơ hay văn xuôi. 
BÀI TẬP 3 
b 
c 
d 
h 
g 
Đã là thơ thì nhất thiết chỉ được dùng phương thức biểu đạt biểu cảm. 
b)Thơ trữ tình là một kiểu văn bản biểu cảm. 
c) Ca dao trữ tình là một kiểu văn bản biểu cảm. 
d) Tùy bút cũng là một kiểu văn bản biểu cảm. 
e) Thơ trữ tình chỉ được dùng lối nói trực tiếp để biểu hiện tình cảm, cảm xúc . 
g) Thơ trữ tình có thể biểu hiện gián tiếp tình cảm, cảm xúc qua kể chuyện, miêu tả và lập luận. 
h) Ngôn ngữ thơ trữ tình cần cô đọng, giàu hình ảnh và gợi cảm. 
i) Thơ trữ tình phải có một cốt truyện hay và một hệ thống nhân vật đa dạng. 
k) Thơ trữ tình phải có một hệ thống lập luận chặt chẽ. 
b)Thơ trữ tình là một kiểu văn bản biểu cảm. 
c) Ca dao trữ tình là một kiểu văn bản biểu cảm. 
d) Tùy bút cũng là một kiểu văn bản biểu cảm. 
g) Thơ trữ tình có thể biểu hiện gián tiếp tình cảm, cảm xúc qua kể chuyện, miêu tả và lập luận. 
h) Ngôn ngữ thơ trữ tình cần cô đọng, giàu hình ảnh và gợi cảm. 
Chọn những ý kiến đúng trong các ý kiến sau 
 Bài tập 4 
Khác với tác phẩm của các cá nhân, ca dao trữ tình (trước đây) là những bài thơ, câu thơ có tính chất  và  
Thể thơ được ca dao trữ tình sử dụng nhiều nhất là  
Một số thủ pháp nghệ thuật thường gặp trong ca dao trữ tình  
tập thể 
truyền miệng . 
lục bát và lục bát biến thể . 
 so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ, phóng đại, diễn tả tình cảm qua những mô típ 
Điền từ còn thiếu vào chỗ trống 
Xác định chủ đề của các câu ca dao sau: 
Khôn ngoan đối đáp người ngoài 
 Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau. 
b) Đường vô xứ Huế quanh quanh 
Non xanh nước biếc như tranh họa đồ. 
c) Thân em như tấm lụa đào 
Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai. 
=> Tình cảm gia đình 
=> Tình yêu quê hương, đất nước, con người 
=> Ca dao than thân 
? Tình cảm, cảm xúc trong tác phẩm trữ tình được biểu đạt bằng những cách nào? 
Tình cảm, cảm xúc có khi được biểu hiện một cách trực tiếp song thường biểu hiện một cách gián tiếp. 
Hai cách biểu hiện tình cảm, cảm xúc trong tác phẩm trữ tình: 
 Trực tiếp (qua từ bộc lộ tình cảm, cảm xúc, các lời than, nhận xét) 
 Gián tiếp (qua tự sự, miêu tả, lập luận) 
* C ảm thụ, phân tích tác phẩm trữ tình : 
 - Bám vào ngôn từ và các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong văn bản. 
- Kết hợp với một số kiến thức ngoài văn bản như: hoàn cảnh sáng tác, tình hình xã hội, gia đình, bản thân tác giả,  để hiểu rõ, hiểu sâu hơn về văn bản . 
 Ghi nhớ 
 Tác phẩm trữ tình là văn bản biểu hiện tình cảm, cảm xúc của tác giả trước cuộc sống. Thơ là thể loại văn học phù hợp để biểu hiện tình cảm, cảm xúc, tuy nhiên cũng có thơ tự sự, truyện thơ.Văn xuôi phù hợp với kể chuyện, tuy nhiên cũng có những loại văn xuôi trữ tình hoặc mang nặng tính chất trữ tình như tùy bút. 
 Ca dao trữ tình là loại thơ biểu hiện những tình cảm, nguyện vọng tha thiết và chính đáng, vốn được lưu hành trong dân gian. Thơ của thi nhân biểu hiện tình cảm cá nhân song ở những bài thơ có giá trị, tình cảm của tác giả bao giờ cũng có tính chất đại diện cho những tình cảm tiến bộ, mang màu sắc nhân bản đậm nét: tình yêu quê hương đất nước, gia đình, tình yêu 
 Tình cảm cảm xúc có khi được biểu hiện một cách trực tiếp song thường được biểu hiện một cách gián tiếp. Phân tích, bình giá và thưởng thức thơ trữ tình không được thoát li văn bản song không thể chỉ dừng ở bề mặt ngôn từ văn bản. Phải thông qua ngôn từ giàu tính chất khơi gợi, những cảnh vật, sự việc được miêu tả, tường thuật, mà suy ngẫm mới đồng cảm được với tác giả và lĩnh hội được đúng và đầy đủ ý vị của bài thơ. 
 Đây là ai? 
Quan sát tranh và cho biết tên những nhà văn, nhà thơ mà em đã học. 
Lý Bạch 
(701-762) 
Là nhà thơ nổi tiếng của Trung 
Quốc, được mệnh danh là Thi 
Tiên. 
Người được gọi là Tam Nguyên Yên Đổ , coi trọng tình bạn, vượt qua sự thiếu thốn về vật chất vẫn giữ được tình bạn nồng nàn , thắm thiết. 
Nguyễn Khuyến 
 (1835-1909) 
Là nhà thơ nữ xuất sắc của nền thơ hiện đại Việt Nam, tác giả tập thơ “Hoa dọc chiến hào”. 
Xu©n Quúnh 
 Xuân Quỳnh 
 (1942-1988) 
Thành viên nhóm Tự lực văn đoàn, tác giả tập tùy bút Hà Nội băm sáu phố phường . 
Xu©n Quúnh 
 Thạch Lam (1910-1942) 
Nhanh tay nhanh trí 
4 đội thi tìm ca dao theo chủ đề. Trong thời gian quy định, đội nào tìm được nhiều hơn thì giành chiến thắng. 
 1 . Bài vừa học : 
 Nắm vững các khái niệm. 
Chỉnh sửa, hoàn thiện bảng tổng kết các tác phẩm trữ tình. 
Viết đoạn văn cảm nhận về một bài, một đoạn hay một câu trong một văn bản trữ tình mà em yêu thích. 
2 . Bài sắp học . 
 Soạn : ÔN TẬP TÁC PHẨM TRỮ TÌNH (tiếp theo) . 
- Làm các bài tập trong sách giáo khoa. 
- Xem lại để nắm vững đặc điểm của một số thể loại: ca dao, thơ Đường luật, cổ thể, thơ hiện đại 
Hướng dẫn về nhà 
XIN TRÂN TRỌNG CẢM Ơ N 
 VÀ 
KÍNH CHÚC QUÝ THẦY CÔ GIÁO MẠNH KHOẺ