Bài giảng Ngữ văn 8 - Tiết 86: Câu cảm thán

NGỮ VĂN 8 
TIẾT 86: CÂU CẢM THÁN 
a) 	 Hỡi ơi lão Hạc ! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết  Một người như thế ấy !... Một người đã khóc vì trót lừa một con chó !... Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm , láng giềng  Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn  
Hỡi ơi lão Hạc ! 
b) Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối 
 Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan? 
 Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn 
 Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới ? 
 Đâu những bình minh cây xanh nắng gội , 
 Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng ? 
 Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng 
 Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt , 
 Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật ? 
 - Than ôi ! Thời oanh liệt nay còn đâu ? 
 Than ôi ! 
(?) Khi viết đơn , biên bản , hợp đồng hay trình bày kết quả giải một bài toán , có thể dùng câu cảm thán không ? vì sao ? 
 Ngôn ngữ trong đơn từ , hợp đồng , ( ngôn ngữ trong văn bản hành chính - công vụ ) và ngôn ngữ để trình bày kết quả giải một bài toán là ngôn ngữ trong văn bản khoa học , ngôn ngữ của tư duy lôgíc , nên không thích hợp với việc sử dụng những yếu tố ngôn ngữ bộc lộ rõ cảm xúc . 
 Câu cảm thán được sử dụng trong ngôn ngữ hàng ngày và trong văn chương . 
BÀI TẬP NHANH: Hãy thêm các từ ngữ cảm thán và dấu chấm than để chuyển đổi các câu sau thành câu cảm thán 
a, Trời ơi , anh đến muộn quá ! 
b,Trăng đêm nay đẹp biết bao ! 
c. Ôi , chân tôi đau quá ! 
a, Anh đến muộn quá 
b, Trăng đêm nay đẹp 
c, Chân tôi đau quá 
 Trong hai câu sau , câu nào là câu cảm thán ? Vì sao ? 
a) Trong chiến tranh , có biết bao người 
 đã ra trận và mãi mãi không trở về . 
b) Tình yêu quê hương của Tế Hanh thật 
 đằm thắm biết bao ! 
 Câu trần thuật 
 Câu cảm thán 
biết bao 
biết bao ! 
* Lưu ý: Những tư ̀ ngư ̃ cảm thán : ôi , than ôi , hỡi ơi , chao ôi , trời ơi , có thê ̉ tư ̣ tạo thành một câu đặc biệt mà cũng có thê ̉ là một bô ̣ phận biệt lập trong câu và thường đứng ở đầu câu . 
 - Ví dụ: Chao ôi ! Mùa xuân đến rồi . ( câu đặc biệt ) 
 Chao ôi , ba tháng hè sao mà dài như một thê ́ ki ̉. 
( một bô ̣ phận biệt lập trong câu ) 
 - Những tư ̀: còn thay , biết bao , xiết bao , biết chừng nào,.. thì đứng sau những tư ̀ ngư ̃ mà nó bô ̉ nghĩa ( làm phu ̣ ngư ̃) 
 - Ví dụ: Mẹ ơi , tình yêu mà mẹ đã dành cho con thiêng liêng biết bao ! ( đứng sau tính tư ̀) 
Bài tâp 1 : Hãy cho biết các câu trong những đoạn trích sau có phải đều là câu cảm thán không . Vì sao ? 
a) Than ôi ! Sức người khó lòng địch nổi sức trời ! Thế đê không sao cự lại được với thế nước ! Lo thay ! Nguy thay ! Khúc đê này hỏng mất . 
b) Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi ! 
c) Chao ôi , có biết đâu rằng ; hung hăng , hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi . Tôi đã phải trải cảnh như thế . Thoát nạn rồi , mà còn ân hận quá , ân hận mãi . 
Bài tâp 1 : Hãy cho biết các câu trong những đoạn trích sau có phải đều là câu cảm thán không . Vì sao ? 
a) Than ôi ! Lo thay ! Nguy thay ! 
b) Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi ! 
c) Chao ôi , có biết đâu rằng ; hung hăng , hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi . 
 Câu cảm thán phải chứa các từ ngữ cảm thán và thường kết thúc câu có dấu chấm than. 
Bài tâp 2 : Phân tích tình cảm , cảm xúc được thể hiện trong những câu sau đây . Có thể xếp những câu này vào kiểu câu cảm thán được không . Vì sao ? 
a) 	 	 Ai làm cho bể kia đầy 
	 Cho ao kia cạn cho gầy cò con ? 
	 (Ca dao ) 	 
 Lời than thở của người nông dân dưới chế độ phong kiến . 
b) 	 Xanh kia thăm thẳm từng trên 
	 Vì ai gây dựng cho nên nỗi này ? 
( Chinh phụ ngâm khúc ) 
 Lời than thở của người chinh phụ trước nỗi khổ của chiến tranh . 
c) Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi . Tôi biết làm thế nào bây giờ ? 
 ( Tô Hoài , Dế Mèn phiêu lưu kí ) 
 Sự ân hận của Dế Mèn trước cái chết thảm thương của Dế Choắt . 
 Không phải câu cảm thán vì không có đặc trưng của kiểu câu này . 
Bài tập 3 : Đặt câu cảm thán theo yêu cầu : 
- Trước tình cảm của một người thân dành cho mình . 
Khi nhìn thấy mặt trời mọc . 
* Ví dụ : 
- Tình cảm mẹ dành cho con ấm áp biết bao ! 
- Ôi , Cảnh bình minh trên biển thật là đẹp ! 
Câu nghi vấn 
Câu cầu khiến 
Câu cảm thán 
Đặc điểm hình thức 
 - Có những từ nghi vấn ( ai , gì , nào , hoặc có từ hay ( nối các vế có quan hệ lựa chọn ) 
- Khi viết , kết thúc câu bằng dấu chấm hỏi ; hoặc bằng dấu chấm , dấu chấm than, chấm lửng . 
- Có những từ cầu khiến như : hãy,đừng , chớ , 
 hay ngữ điệu cầu khiến ; 
- Khi viết , kết thúc câu bằng dấu chấm than hoặc dấu chấm . 
 - Có những từ ngữ cảm thán như : ôi , than ôi , xiết bao , biết chừng nào  
 - Khi viết , thường kết thúc bằng dấu chấm than. 
Chức năng 
- Dùng để hỏi ( chính ) 
- Dùng để cầu khiến , khẳng định , phủ định , đe dọa hoặc bộc lộ tình cảm , cảm xúc  
Dùng để ra lệnh , yêu cầu , đề nghị , khuyên bảo , 
Dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói ( người 
viết ). 
Bài tập 5 : Viết đoạn văn ( chủ đề tự chọn trong đó có sử dụng câu cảm thán ) 
Đoạn văn : 
 Đã bấy lâu nay mong đợi xuân về . Sớm nay, xuân chợt đến . Xuân bước đi nhẹ nhẹ trên cành tơ lộc biếc . Gió xuân ve vuốt , mơn man những khóm hồng . Mấy cụm lan xanh biếc trước hiên nhà như mỉm cười với nắng xuân . Những tia nắng phớt hồng vui mừng nhảy múa cùng cây cỏ . Đất trời rộn ràng trong tiếng hút của bầy chim đang bay lượn . Mùa xuân tươi đẹp biết bao ! 
Hướng dẫn học tập 
 Nắm đặc điểm hình thức , chức năng của các 
kiểu câu : nghi vấn , cầu khiến , cảm thán . 
 Tìm hai câu thơ hoặc đoạn thơ có câu cảm thán . 
 Viết đoạn văn có sử dụng câu cảm thán 
 Ôn tập văn thuyết minh giờ sau viết bài .