Bài giảng Ngữ văn 8 - Văn bản: Chiếu dời đô (Lý Công Uẩn) - Nguyễn Thị Lệ Giang

Chiếu dời đô 
_Lý Công Uẩn_ 
I. Tìm hiểu chung 
1.Tác giả 
Lý Công Uẩn 
Năm sinh, năm mất: . 
Quê quán: .. 
Con người: . 
Sự nghiệp: . 
Dựa vào phần tìm hiểu ở nhà, hãy trình bày hiểu biết của em về Lý Công Uẩn theo gợi ý sau: 
Khi mới 20 tuổi, Lý Công Uẩn được đưa vào triều làm một chức quan võ. Vốn là người thông minh, có sức khoẻ và chí lớn, Công Uẩn từ đó ngày càng được tin cậy trong triều, về sau làm tới Tả thân vệ Điện tiền chỉ huy sứ và trở thành trụ cột của nhà tiền Lê. 
Vì vậy ngay sau khi Lê Long Đĩnh mất, mọi triều thần mà người chủ xướng là quan Chi Hậu Đào Cam Mộc nhận thấy Lý Công Uẩn là người khoan hòa, nhân thứ và được lòng muôn dân nên đã tôn ông lên làm vua. Lý Công Uẩn lên ngôi vua, lấy niên hiệu là Thuận Thiên, triều Lý được thành lập. Cuộc chuyển giao triều đại từ họ Lê sang họ Lý đã diễn ra một cách hoà bình êm thấm. 
1.Tác giả 
 Lí Công Uẩn (974 – 1028) tức vua Lí Thái Tổ (lên ngôi lấy hiệu là Thuận Thiên) 
Quê: Đình Bảng – Từ Sơn – Bắc Ninh 
Là người thông minh, nhân ái, chí lớn và lập được nhiều chiến công 
Lý Công Uẩn 
Đền Đô (Bắc Ninh) – Ngôi Đền Của Các Bậc Đế Vương Nhà Lý 
2.Tác phẩm 
Xuất xứ: 
 Ra đời năm Canh Tuất (1010) khi Lí Công Uẩn bày tỏ ý định dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) ra thành Đại La (Hà Nội). 
Thể loại: 
Chiếu 
Là thể văn do vua dùng ban bố mệnh lệnh 
Thường thể hiện tư tưởng chính trị lớn, ảnh hưởng đến vận mệnh triều đại, đất nước. 
Hình thức: 
Viết bằng văn xuôi, văn vần hoặc văn biền ngẫu 
Mục đích: 
Nội dung: 
Bố cục: 
3 phần 
- P1: Từ đầu  “không thể không dời đổi”: Những tiền đề lịch sử và thực tiễn của việc dời đô 
- P2: Tiếp  “muôn đời”: Những lí do để chọn thành Đại La làm kinh đô mới. 
- P3: Còn lại: Thông báo quyết định dời đô (Kết luận) 
II. Đọc hiểu chi tiết 
遷都詔 
 昔商家至盤庚五遷。周室迨成王三徙。豈三代之數君徇于己私。妄自遷徙。以其圖大宅中。爲億萬世子孫之。上謹天命。下因民志。苟有便輒改。故國祚延長。風俗富阜。而丁黎二家。乃徇己私。忽天命。罔蹈商周之迹。常安厥邑于茲。致世代弗長。算數短促。百姓耗損。萬物失宜。朕甚痛之。不得不徙。 
 况高王故都大羅城。宅天地區域之中。得龍蟠虎踞之勢。正南北東西之位。便江山向背之宜。其地廣而坦平。厥土高而爽塏。民居蔑昏墊之困。萬物極繁阜之。遍覽越邦。斯爲勝地。誠四方輻輳之要会。爲萬世帝王之上都。 
 朕欲因此地利以定厥居。卿等如何。 
Chiếu dời đô 
 Xưa  nhà Thương  đến đời  Bàn Canh  năm lần dời đô,  nhà Chu  đến đời  Thành Vương  ba lần dời đô, há phải các vua thời Tam Đại ấy theo ý riêng tự tiện dời đô. Làm như thế cốt để mưu nghiệp lớn, chọn ở chỗ giữa, làm kế cho con cháu muôn vạn đời, trên kính mệnh trời, dưới theo ý dân, nếu có chỗ tiện thì dời đổi, cho nên vận nước lâu dài, phong tục giàu thịnh. Thế mà hai nhà  Đinh ,  Lê  lại theo ý riêng, coi thường mệnh trời, không noi theo việc cũ Thương Chu, cứ chịu yên đóng đô nơi đây, đến nỗi thế đại không dài, vận số ngắn ngủi, trăm họ tổn hao, muôn vật không hợp. Trẫm rất đau đớn, không thể không dời. 
 Huống chi thành  Đại La , kinh đô cũ của  Cao Vương , ở vào nơi trung tâm trời đất, được thế  rồng  cuộn  hổ  ngồi, chính giữa nam bắc đông tây, tiện nghi núi sông sau trước. Vùng này mặt đất rộng mà bằng phẳng, thế đất cao mà sáng sủa, dân cư không khổ thấp trũng tối tăm, muôn vật hết sức tươi tốt phồn thịnh. Xem khắp nước  Việt  đó là nơi thắng địa, thực là chỗ tụ hội quan yếu của bốn phương, đúng là nơi thượng đô kinh sư mãi muôn đời. 
 Trẫm muốn dựa vào sự thuận lợi của đất ấy mà định chỗ ở, các khanh nghĩ thế nào? 
1. Lí do dời đô 
Đọc đoạn 1 (sgk tr48) và phần Chú thích (sgk - tr50) 
Trả lời những câu hỏi sau: 
Làm việc nhóm 
Lý Công Uẩn đã lấy dẫn chứng những triều đại nào liên quan đến việc dời đô trong lịch sử? 
Kết quả của những lần dời/ không dời đô là gì? 
Cách lập luận của tác giả có gì đặc sắc? 
Vì sao cần đưa dẫn chứng về việc rời đô? 
	Nhà Thương hay nhà Ân, Ân Thương là triều đại đầu tiên được công nhận về mặt lịch sử ở Trung Quốc. Triều đại này được tồn tại từ khoảng thế kỉ XVII đến thế kỉ XI TCN. 
Nhà Chu là một triều đại lịch sử Trung Quốc, triều đại này nối tiếp sau nhà Thương, trước nhà Tần, tồn tại trong khoảng thế kỉ XI đến năm 256, TCN. 
1. Lí do dời đô 
a. Lịch sử Trung Quốc : 
 Nhà Thương : năm lần dời đô. 
 Nhà Chu : ba lần dời đô. 
🡺 Vận nước lâu dài, 
phong tục phồn thịnh. 
 Lí do dời đô: Mưu toan việc lớn, tính kế muôn đời cho con cháu. 
🡺 Dẫn chứng cụ thể, lập luận chặt chẽ. 
Nhà Đinh là một triều đại quân chủ phong kiến trong lịch sử Việt Nam, bắt đầu vào năm 968, sau khi Đinh Tiên Hoàng dẹp xong loạn 12 xứ quân thống nhất đất nước và kết thúc vào năm 980, khi con của Đinh Tiên hoàng là Đinh Phế Đế nhường ngôi cho Lê Hoàn. Quốc hiệu giai đoạn này là Đại Cồ Việt. 
Nhà Lê (Tiền Lê) là một triều đại quân chủ trong lịch sử Việt Nam, bắt đầu khi Đinh Phế Đế nhường ngôi cho Lê Hoàn vào năm 980, trải qua ba đời quân chủ và chấm dứt khi Lê Long Đĩnh qua đời. Quốc hiệu vẫn là Đại Cồ Việt. 
1. Lí do dời đô 
b. Tình hình nước ta : 
 Lý lẽ + cảm xúc 
 Tăng sức thuyết phục 
🡺 Khẳng định việc dời đô khỏi Hoa Lư là cần thiết. 
- Dẫn chứng : Hai nhà Đinh Lê theo ý riêng mình, khinh thường mệnh trời. 
- Kết quả : Triều đại không lâu bền, số vận ngắn ngủi, trăm họ hao tốn . . . 
- “ Trẫm rất đau xót” 
2. Nguyên nhân chọn Đại La làm kinh đô 
Em hãy chỉ ra những biểu hiện cụ thể của các yếu tố mà vua Lí Thái Tổ sử dụng để thuyết phục nhân dân trong việc dời đô 
Thiên thời 
Địa lợi 
Nhân hòa 
 “Đại Việt không nơi nào hơn được nơi này. Núi là vạt áo che, sông là dải đai thắt, sau lưng là sông nước, trước mặt là biển, địa thế hùng mạnh mà hiếm, rộng mà dài, có thể là nơi vua ở hùng tráng, ngôi báu vững bền.” 
(Ngô Sĩ Liên – Đại Việt sử kí toàn thư ) 
Thiên thời 
Kinh đô cũ của Cao Vương 
Nơi trung tâm của trời đất 
Thế rồng cuộn, hổ ngồi 
Nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời 
Địa lợi 
Chính giữa nam bắc đông tây 
Tiện nghi núi sông sau trước 
Địa thế rộng mà bằng phẳng, thế đất cao mà sáng sủa 
Nhân hòa 
Dân khỏi chịu cảnh ngập lụt 
Muôn vật rất mực phong phú tốt tươi 
2. Nguyên nhân chọn Đại La làm kinh đô 
Đại La là nơi xứng đáng định đô của nước 
Đại Việt. 
13 năm (968-980) là triều đại Đinh 
29 năm tiếp (980-1009) là triều Tiền Lê 
Cố đô Hoa Lư 
Đầu tháng 11/1009, Lí Công Uẩn lên ngôi vua tại Hoa Lư 
Cố đô Hoa Lư 
Đia thế của Hoa Lư 
Hà Nội ngày nay 
CHÙA MỘT CỘT 
VĂN MIẾU XƯA 
VĂN MIẾU NGÀY NAY 
LĂNG BÁC 
Hồ Gươm Tháp Rùa 
SVĐ Mỹ Đình 
Nhà hát lớn Hà Nội 
3. Quyết định dời đô 
Tại sao khi kết thúc bài chiếu, nhà vua không ra lệnh mà lại hỏi ý kiến của quần thần? Cách kết thúc ấy có tác dụng gì? 
 Trẫm muốn dựa vào sự thuận lợi của đất ấy mà định chỗ ở, các khanh nghĩ thế nào? 
Kết thúc = câu hỏi tu từ 
 Vừa là ban bố quyết định, vừa là lời phủ dụ yên dân 
 Mang tính chất đối thoại, trao đổi tạo sự đồng cảm giữ mệnh lệnh của nhà vua với thần dân 
🡺 Vị vua thấu tình đạt lí 
Nhà vua ban chiếu 
Khát vọng dời đô 🡪 Xây dựng đất nước hùng mạnh 
Lý do dời đô (Hoa Lư không phù hợp) 
Lý do chọn Đại La 
(Hội đủ mọi điều kiện) 
Nêu lịch sử (Nhà Thương, Chu dời đô nên phát triển) 
Thực tế nhà Đinh, Lê (Không dời nên suy vong) 
Lợi thế của Đại La (Lý tưởng về mọi mặt) 
Dấu tích Hoàng Thành Thăng Long xưa 
Hoạt cảnh “Lý Công Uẩn ban Chiếu dời đô ” 
Lễ hội tưởng nhớ vua Lý Thái Tổ 
III . Tổng kết 
Nghệ thuật 
 Chiếu dời đô là áng văn chính luận đặc sắc viết theo lỗi biền ngẫu, các vế đối nhau cân xứng nhịp nhàng 
 Cách lập luận chặt chẽ, lí lẽ sắc sảo rõ ràng 
 Dẫn chứng tiêu biểu, giàu sức thuyết phục 
 Có sự kết hợp hài hòa giữa tình và lí 
2. Nội dung 
Bài chiếu phản ánh khát vọng của nhân dân về một đất nước độc lập, thống nhất, đồng thời phản ánh ý chí tự cường của dân tộc Đại Việt đang trên đà lớn mạnh. 
Thảo luận 
Vì sao nói việc “Chiếu dời đô” ra đời phản ánh ý chí độc lập tự cường và sự phát triển lớn mạnh của dân tộc Đại Việt? 
THỜI GIAN 
3 : 00 
2 : 59 
2 : 58 
2 : 57 
2 : 56 
2 : 55 
2 : 54 
2 : 53 
2 : 52 
2 : 51 
2 : 50 
2 : 49 
2 : 48 
2 : 47 
2 : 46 
2 : 45 
2 : 44 
2 : 43 
2 : 42 
2 : 41 
2 : 40 
2 : 39 
2 : 38 
2 : 37 
2 : 36 
2 : 35 
2 : 34 
2 : 43 
2 : 32 
2 : 31 
2 : 30 
2 : 29 
2 : 28 
2 : 27 
2 : 26 
2 : 25 
2 : 24 
2 : 23 
2 : 22 
2 : 21 
2 : 20 
2 : 19 
2 : 18 
2 : 17 
2 : 16 
2 : 15 
2 : 14 
2 : 13 
2 : 12 
2 : 11 
2 : 10 
2 : 09 
2 : 08 
2 : 07 
2 : 06 
2 : 05 
2 : 04 
2 : 03 
2 : 02 
2 : 01 
2 : 00 
1 : 59 
1 : 58 
1 : 57 
1 : 56 
1 : 55 
1 : 54 
1 : 53 
1 : 52 
1 : 51 
1 : 50 
1 : 49 
1 : 48 
1 : 47 
1 : 46 
1 : 45 
1 : 44 
1 : 43 
1 : 42 
1 : 41 
1 : 40 
1 : 39 
1 : 38 
1 : 37 
1 : 36 
1 : 35 
1 : 34 
1 : 33 
1 : 32 
1 : 31 
1 : 30 
1 : 29 
1 : 28 
1 : 27 
1 : 26 
1 : 25 
1 : 24 
1 : 23 
1 : 22 
1 : 21 
1 : 20 
1 : 19 
1 : 18 
1 : 17 
1 : 16 
1 : 15 
1 : 14 
1 : 13 
1 : 12 
1 : 11 
1 : 10 
1 : 09 
1 : 08 
1 : 07 
1 : 06 
1 : 05 
1 : 04 
1 : 03 
1 : 02 
1 : 01 
1 : 00 
0 : 59 
0 : 58 
0 : 57 
0 : 56 
0 : 55 
0 : 54 
0 : 53 
0 : 52 
0 : 51 
0 : 50 
0 : 49 
0 : 48 
0 : 47 
0 : 46 
0 : 45 
0 : 44 
0 : 43 
0 : 42 
0 : 41 
0 : 40 
0 : 39 
0 : 38 
0 : 37 
0 : 36 
0 : 35 
0 : 34 
0 : 43 
0 : 32 
0 : 31 
0 : 30 
0 : 29 
0 : 28 
0 : 27 
0 : 26 
0 : 25 
0 : 24 
0 : 23 
0 : 22 
0 : 21 
0 : 20 
0 : 19 
0 : 18 
0 : 17 
0 : 16 
0 : 15 
0 : 14 
0 : 13 
0 : 12 
0 : 11 
0 : 10 
0 : 09 
0 : 08 
0 : 07 
0 : 06 
0 : 05 
0 : 04 
0 : 03 
0 : 02 
0 : 01 
0 : 00 
HẾT GIỜ 
“Chiếu dời đô” ra đời phản ánh ý chí độc lập tự cường và sự phát triển lớn mạnh của dân tộc Đại Việt: 
Triều đình nhà Lí đủ lớn mạnh chấm dứt nạn phong kiến cát cứ 
01 
Dân tộc Đại Việt đủ sức sánh ngang hàng với phương Bắc 
02 
Định đô ở Thăng Long là nguyện vọng của nhân dân xây dựng một đất nước độc lập, tự cường 
03 
Nhập vai 
Giả sử em là “vua” của nước 8A. Hãy suy nghĩ và viết 1 bài chiếu ngắn để cải thiện tình hình học tập/ kỉ luật của lớp 
Hướng dẫn tự học 
(1) 
Vẽ sơ đồ tư duy tổng kết nội dung bài học 
(2) 
(3) 
Tìm hiểu và thuyết minh về thắng địa Đại La 
Soạn bài: “Câu phủ định” 
Lí Công Uẩn – Lí Thái Tổ 
Là người thông minh, nhân ái, có chí lớn, lập được nhiều chiến công và sáng lập ra vương triều nhà Lí.  
Hoàn cảnh: 1010 trước khi dời đô từ Hoa Lư về Đại La. 
Thể loại: Chiếu 
PTBĐ: Nghị luận 
1. Dẫn sử sách làm tiền đề 
Lịch sử có những cuộc dời đô: 
Nhà Thương 
Nhà Chu 
Mục đích: 
Mưu toan nghiệp lớn 
Vương triều phồn thịnh 
Tính kế lâu dài 
Thuận theo mệnh trời, ý dân 
Kết quả: 
Vững bền, phát triển. 
Nghệ thuật 
Cơ sở cho ý tưởng dời đô, thuyết phục quần thần, nhân dân. 
Hai nhà Đinh, Lê không dời đô 
Sai lầm: 
Khinh thường mệnh trời 
Không theo dấu người xưa 
Hậu quả: 
Triều đại không lâu bền 
Số vận ngắn ngủi 
Nhân dân khổ sở 
Vạn vật không thích nghi 
Nghệ thuật 
Khẳng định sự cần thiết dời đô 
CHIẾU DỜI ĐÔ 
2. Soi tiền đề vào thực tiễn 
3. Đại La là đất tốt 
Lịch sử: 
Kinh đô Cao Vương 
Vị thế địa lí: 
Chính trị văn hóa: 
Khẳng định mọi ưu thế Đại La 
Ban lệnh dời đô 
Ngắn gọn, thấu tình 
Bày tỏ ý chí, khát vọng. 
Nghệ thuật 
Cảm ơn các em! Chúc các em học tốt!