Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiết 116: Viếng lăng Bác (Viễn Phương)

Hoạt động 1: Hoạt động khởi động 
Viếng lăng Bác 
Tiết 116 
Viễn Phương 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
I. GIỚI THIỆU CHUNG 
1. Tác giả 
Viễn Phương 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
I. GIỚI THIỆU CHUNG 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
Em có nhận xét gì về mạch cảm xúc của bài thơ ? 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN 
1. Đọc, tìm hiểu từ khó 
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác 
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát 
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam 
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng. 
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ 
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ 
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân 
Viếng lăng Bác 
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên 
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền 
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi 
Mà sao nghe nhói ở trong tim ! 
Mai về miền Nam thương trào nước mắt 
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác 
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây 
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này. 
Viếng lăng Bác 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN 
1. Đọc, tìm hiểu từ khó 
b. Bố cục: 
a. Đại ý 
2. Tìm hiểu văn bản 
Phần 1: khổ 1,2: Cảm xúc trước khi vào lăng 
Phần 2: khổ 3: Cảm xúc khi vào lăng viếng Bác 
Phần 3: Khổ 4: Niềm mong ước khi rời xa Bác 
3 phần 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN 
1. Đọc, tìm hiểu từ khó 
b. Bố cục: 
a. Đại ý 
2. Tìm hiểu văn bản 
3 phần 
c. Phân tích 
c1.1. Cảm xúc trước khi vào lăng 
c1. Nội dung 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
c1.1. Cảm xúc trước khi vào lăng 
Mở đầu bài thơ tác giả giới thiệu điều gì? 
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác 
Hình ảnh đầu tiên gây ấn tượng cho nhà thơ khi ra thăm Bác là hình ảnh nào? 
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát 
Ôi ! hàng tre xanh xanh Việt Nam 
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng . 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
c1.1. Cảm xúc trước khi vào lăng 
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát 
Ôi hàng tre xanh xanh Việt Nam 
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng 
Nghệ thuật đặc sắc của những câu thơ trên là gì? 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
c1.1. Cảm xúc trước khi vào lăng 
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát 
Ôi hàng tre xanh xanh Việt Nam 
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng 
Từ đó em thấy tâm trạng gì của người con từ miền Nam ra thăm Bác? 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
c1.1. Cảm xúc trước khi vào lăng 
Ở khổ thơ thứ hai có những mặt trời nào xuất hiện? 
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ 
Ở đây tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ nào? 
Ý nghĩa ẩn dụ của mặt trời thứ hai là gì? 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
c1.1. Cảm xúc trước khi vào lăng 
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ 
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân ... 
Ở đây tác giả còn sử dụng phép tu từ nào? Tác dụng của phép tu từ ấy? 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
c1.2. Cảm xúc khi vào lăng viếng Bác 
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên 
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền 
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi 
Mà sao nghe nhói ở trong tim 
Hình ảnh Bác nằm trong lăng đã gợi lên cảm xúc gì cho tác giả? 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
c1.2. Cảm xúc khi vào lăng viếng Bác 
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên 
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền 
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi 
Mà sao nghe nhói ở trong tim 
Tại sao ở khổ thơ trước tác giả ví Bác như mặt trời nhưng đến khổ thơ này nhà thơ lại ví Người như vầng trăng ? ( Thảo luận cặp 1 phút) 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
c1.2. Cảm xúc khi vào lăng viếng Bác 
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên 
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền 
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi 
Mà sao nghe nhói ở trong tim 
Đặc sắc nghệ thuật trong khổ thơ này là gì? 
Hình ảnh ẩn dụ ấy có tác dụng gì khi diễn tả cảm xúc của tác giả về Bác? 
Em có suy nghĩ gì về hình ảnh vầng trăng, trời xanh? 
Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 
c1.2. Cảm xúc c khi vào lăng viếng Bác 
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên 
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền 
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi 
Mà sao nghe nhói ở trong tim 
Mặc dù biết Bác trường tồn mãi mãi nhưng trong lòng tác giả cảm thấy như thế nào? 
Những lời thơ viếng lăng Bác đã bộc lộ nỗi niềm gì của tác giả? 
Hoạt động 3:Luyện tập 
Chỉ ra các câu thơ có chứa hình ảnh ẩn dụ trong ba khổ thơ đầu? 
Ôi ! hàng tre xanh xanh Việt Nam 
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ 
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân 
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền 
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi 
Hoạt động 4:Vận dụng và mở rộng 
Bài 1: H ai câu thơ: 
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên 
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền 
Đã gợi cho người đọc nghĩ đến những vần thơ tràn đầy ánh trăng của Bác . 
Liên hệ với những bài thơ viết về trăng của Bác để nêu rõ quan điểm của mình. 
Bài 2: Viết đoạn văn trình bày cảm nhận của em về hai câu thơ: 
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ 
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân 
 Bài 23 Tiết 118 
Viếng lăng Bác 
Viễn Phương 
II. Đọc-Tìm hiểu văn bản 
1. Caûm xuùc cuûa taùc giaû khi ñöùng tröôùc laêng Baùc : 
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác 
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát 
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam 
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng. 
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác 
1. C©u th¬ ®Çu cho ta biÕt ®iÒu g×? Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch x­ng h« ë c©u th¬ nµy ko ? 
 Giới thiệu nhµ th¬ tõ miền Nam ra th¨m B¸c 
C¸ch x­ng h« "con" - "B¸c" rÊt th©n mËt, gÇn gòi nh­ t×nh cha con. 
 - viÕng: lµ ®Õn chia buån víi th©n nh©n ng­êi ®· chÕt. Th¨m: lµ ®Õn gÆp gì, chuyÖn trß víi ng­êi ®ang sèng 
- Nhan ®Ò dïng "ViÕng" theo ®óng nghÜa ®en, trang träng kh¼ng ®Þnh 1 sù thËt. B¸c ®· qua ®êi. 
- "Th¨m" dïng trong c©u th¬ nµy ngô ý nãi gi¶m B¸c nh­ vÉn cßn sèng m·i trong lßng NDVN 
 “Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác”.- Câu thơ như một lời tâm sự, từ ngữ dung dị, tự nhiên, cách xưng hô thân mật, gần gũi, giọng điệu cảm xúc (như người con về thăm cha). 
Từ “con” thân thương mang chất giọng ngọt ngào của người dân Nam Bộ thể hiên thái độ thành kính, gợi tâm trạng xúc động mãnh liêt của những người con từ chiến trường miền Nam (bao năm bom đạn chiến tranh) nay trở về thăm Bác như thầm gọi Bác, nói với Bác rằng: “Bác ơi, con đã về thăm Bác đây, đồng bào miền Nam đã về thăm Bác đây”. 
Lúc sinh thời, một trong những tâm nguyện lớn nhất của bác là được thăm đồng bào miền Nam và đồng bào miền Nam được đón Bác “miền Nam luôn ở tron trái tim tôi”. Tố Hữu viết: 
 Bác nhớ miền Nam nỗi nhớ nhà. 
 Miền Nam mong Bác nỗi mong cha. 
- Ước nguyện đó chưa thành thì Bác mất. Bởi vậy người dân miền Nam ra thăm Bác chứ không phải viếng Bác. Từ “thăm” thay cho từ “viếng” -> nói tránh để kìm nén đau thương - khẳng định Bác còn sống mãi. 
Giảng 
Giảng 
- Xung quanh lăng Bác trồng nhiều tre và trúc. Tre cũng là hình ảnh quen thuộc là biểu tượng của nhân dân Việt Nam. Hình ảnh hàng tre thể hiện lòng tôn kính, trang nghiêm. Dường như dân tộc Việt Nam quần tụ quanh Bác. “Hàng tre” như gợi tả đội quân danh dự bên người. 
  Tõ h/¶ "c©y tre" mµ t¸c gi¶ nghÜ tíi ®Êt n­íc vµ con ng­êi VN, tíi B¸c Hå, suy nghÜ rÊt tù nhiªn, l«gic. VËy c©y tre - VN - HCM ®· trë thµnh nh÷ng biÓu t­îng quen thuéc ®èi víi NDTG 
 Bài 23 Tiết 118 
Viếng lăng Bác 
Viễn Phương 
II. Đọc-Tìm hiểu văn bản 
2. C¶m xóc tr­íc c¶nh ®oµn ng­êi vµo l¨ng viÕng B¸c 
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ 
7.Trong hai c©u th¬ ®Çu cã 2 hình ¶nh mÆt trêi ? H·y ph©n tÝch sù kh¸c nhau gi÷a 2 hình ảnh ®ã? 
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ 
8.Em thÊy nh÷ng biÖn ph¸p nghệ thuật nµo ®­îc sö dông? Ý nghĩa cña biện pháp nghệ thuật ®ã ? 
  Ẩn dụ, nhân hoá 
 Ngîi ca sù vÜ ®¹i, c«ng lao trêi biÓn cña B¸c vµ sù kÝnh trọng cña nhµ th¬ ®èi víi B¸c 
Giảng : Mặt trời ánh sáng của sự sống vĩ đại lớn lao. Bác được ví như mặt trời soi đường chỉ lối cho dân tộc Việt Nam quét mù sương của những năm dài nô lệ, mang lại cuộc sống ấm no cho nhân dân, cho dân tộc. Hình ảnh đó thể hiện lòng tôn kính và biết ơn, đồng thời gợi nên sự cao cả vĩ đại, lớn lao: 
 Bài 23 Tiết 118 
Viếng lăng Bác 
Viễn Phương 
II. Đọc-Tìm hiểu văn bản 
2. C¶m xóc tr­íc c¶nh ®oµn ng­êi vµo l¨ng viÕng B¸c 
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ 
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng 
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ 
  Ẩn dụ, nhân hoá 
 Ngîi ca sù vÜ ®¹i, c«ng lao trêi biÓn cña B¸c vµ sù kÝnh trọng cña nhµ th¬ ®èi víi B¸c 
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ 
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân 
9.Một hình aûnh ko keùm phaàn aán töôïng nöõa laø gì ?Cho biết nghệ thuật được sử dụng trong hai câu thơ này? 
10. Hình aûnh aáy ñeïp và hay ôû choã naøo ? Phân tích? 
 Hìn h ¶nh t¶ thùc + Èn dô, h oán dụ 
->“KÕt trµng hoa d©ng b¶y chÝn mïa xu©n” 
 dßng ng­êi nh­ nh÷ng trµng hoa v« tËn ®Õn viÕng 1 cuéc ®êi 79 mïa xu©n ®· hiÕn d©ng bao nhiªu hoa tr¸i. 
Giảng 
Ngày ngày, Biết bao dòng người với nỗi tiếc thương vô hạn cứ lặng lẽ lần lượt vào lăng viếng Bác. Câu thơ sâu lắng có âm điệu kéo dài như diễn tả dòng người vô tận nhằm khái quát sâu sắc tình cảm sâu nặng của nhà thơ với Bác Hồ, nÆng trÜu nhí th­¬ng ®ang lÆng lÏ nèi nhau vµo l¨ng viÕng B¸c. 
- “ Kết tràng hoa dâng 79 mùa xuân ” là hình ảnh ẩn dụ, hoán dụ đẹp và sáng t¹o. 
-> Nhµ th¬ béc lé lßng thµnh kÝnh ®èi víi B¸c. 
Giảng 
 Gi÷a một vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn 
 Câu th ơ diễn tả chính xác và tinh tế sự yên tĩnh , trang nghiêm và ánh sáng dịu nghẹ, trong trẻo của không gian trong lăng Bác. Đồng thời hình ảnh vầng trăng dịu hiền lại giợi nghĩ đến tâm hồn cao đẹp , sáng trong của Bác và những vầng thơ tràn đầy ánh trăng của Người. B¸c ®· ®i xa nh­ng nhà thơ thÊy nh­ B¸c ®ang yªn giÊc ngñ, ¸nh s¸ng trong l¨ng dÞu m¸t che chë cho giÊc ngñ cña Ng­êi nh­ ¸nh s¸ng cña vÇng tr¨ng 
Giảng 
“Trời xanh” cũng là hình ảnh ẩn dụ, là biểu tượng bất diệt của Bác Hồ - Người đã ra đi nhưng lý tưởng sự nghiệp của Người vẫn còn mãi.Cụm từ “vẫn biết >< mà sao” dùng như một sự đối lập. Đó là sự mâu thuẫn giữa lý trí (biết rằng hình ảnh Bác vẫn còn sống mãi, cũng như lý tưởng cao quý của Người) và tình cảm (đau đớn, xót xa khi nhận thức được thực tại). 
 Những hình ảnh: mặt trời, vầng trăng, trời xanh là biểu tượng của thiên nhiên trường tồn, vĩnh cửu, bất diệt được ví với Bác. Bác như hoá thân vào non sông xứ sở, Bác trường tồn mãi mãi, vĩ đại, lớn lao ngang tầm trời đất. 
 Bài 23 -Tiết 118 
Viếng lăng Bác 
Viễn Phương 
II. Đọc-Tìm hiểu văn bản 
4.T©m tr¹ng vµ ­íc nguyÖn cña t¸c gi¶ khi ra về 
Mai về miền Nam thương trào nước mắt 
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác 
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây 
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này. 
16. Khæ th¬ cuèi thÓ hiÖn t©m tr¹ng g× cña nhµ th¬? 
 T©m tr¹ng nhớ thương, l­u luyÕn muèn ®­îc ë m·i bên B¸c 
 Bài 23 -Tiết 118 
Viếng lăng Bác 
Viễn Phương 
II. Đọc-Tìm hiểu văn bản 
4.T©m tr¹ng vµ ­íc nguyÖn cña t¸c gi¶ khi ra về 
+ thương trào nước mắt 
+ Muốn làm 
con chim hót quanh lăng Bác 
đóa hoa tỏa hương đâu đây 
cây tre trung hiếu chốn này. 
17.T©m tr¹ng ®ã ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng tõ ng÷ nµo? 
18.Nêu NhËn xÐt vÒ nhịp điệu v à nghÖ thuËt cña ®o¹n thơ ? 
  §iÖp ngữ, nhÞp ®iÖu th¬ dån dËp 
 Lời tâm nguyện chân thành tha thiết, cảm xúc dâng trào, lưu luyến với ước nguyện được hoà nhập vào thên nhiên để được dâng hiến, được gần gũi bên Bác 
- Ý nghĩa của đoạn thơ này như thế nào? 
Giảng 
Nhịp thơ dàn trải, điệp từ “muốn làm” được lặp lại 3 lần gợi cảm xúc bâng khuâng, xốn xang, lưu luyến, không muốn rời xa Bác,. 
Đó là l ời tâm nguyện chân thành tha thiết, cảm xúc dâng trào, lưu luyến với ước nguyện được hoà nhập vào thiên nhiên để được dâng hiến, được gần gũi bên Bác 
Củng cố 
 1. Nghệ thuật 
- Bài thơ có giọng điệu phù hợp với nội dung tình cảm, cảm xúcvừa trang nghiêm sâu lắng vừa tha thiết, đau xót, tự hào, thể hiện tâm trạng xúc động của nhà thơ vào lăng viếng Bác. 
- Thể thơ tám chữ có dòng bảy chữ gieo vần lưng. Khổ thơ không cố định có khi liền khi cách nhịp. Nhịp thơ chậm, diễn tả sự trang nghiêm, thành kính, lắng đọng. 
- Hình ảnh thơ sáng tạo, có nhiều biện pháp nghệ thuật: ẩn dụ, tượng trưng. 
 2. Nội dung 
Bài thơ thể hiện lòng thành kính và niềm xúc động sâu sắc của nhà thơ và của mọi người khi vào lăng viếng Bác. 
 Bài 23 -Tiết 118 
Viếng lăng Bác 
Viễn Phương 
II. Đọc-Tìm hiểu văn bản 
4.T©m tr¹ng vµ ­íc nguyÖn cña t¸c gi¶ khi ra về 
+ thương trào nước mắt 
+ Muốn làm 
con chim hót quanh lăng Bác 
đóa hoa tỏa hương đâu đây 
cây tre trung hiếu chốn này. 
  §iÖp ngữ, nhÞp ®iÖu th¬ dån dËp 
 Lời tâm nguyện chân thành tha thiết, cảm xúc dâng trào, lưu luyến với ước nguyện được hoà nhập vào thên nhiên để được dâng hiến, được gần gũi bên Bác 
III. Ghi nhí : SGK- Tr60 
Luyện tập 
-C©u th¬ cuèi bµi th¬ trë l¹i h×nh ¶nh c©y tre ®· bæ sung thªm ph­¬ng diÖn ý nghÜa g× n÷a cña h×nh ¶nh c©y tre VN? 
 H/¶nh c©y tre ®­îc lÆp l¹i ë c©u th¬ cuèi bµi, víi mét nÐt nghÜa bæ sung: c©y tre trung hiÕu. Sù lÆp l¹i nh­ thÕ t¹o cho bµi th¬ cã kÕt cÊu ®Çu cuèi t­¬ng øng lµm ®Ëm nÐt h/¶nh g©y Ên t­îng s©u s¾c vµ dßng c¶m xóc ®­îc trän vÑn.