Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiết 122: Ôn tập: Cách làm bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)

CÁCH LÀM BÀI NGHỊ LUẬN 
VỀ TÁC PHẨM TRUYỆN 
 (HOẶC ĐOẠN TRÍCH) 
ÔN TẬP 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
1. Thế nào là nghị luận về tác phẩm truyện hoặc đoạn trích ? 
 Nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) là trình bày những nhận xét, đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện, chủ đề hay nghệ thuật của một tác phẩm cụ thể. 
CÁCH LÀM BÀI NGHỊ LUẬN 
VỀ TÁC PHẨM TRUYỆN 
 (HOẶC ĐOẠN TRÍCH) 
ÔN TẬP 
KIỂM TRA BÀI CŨ 
2. Trong các đề bài sau, đề bài nào là nghị luận về tác phẩm truyện( hoặc đoạn trích)? 
A. Suy nghĩ về đạo lý của dân tộc: “ Uống nước nhớ nguồn”. 
B. Đất nước ta có nhiều tấm gương vượt khó học giỏi. Em hãy trình bày một số tấm gương đó và nêu suy nghĩ của mình. 
C. Phân tích truyện ngắn “Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng. 
D. Suy nghĩ của em về câu tục ngữ “ Lá lành đùm lá rách” 
C 
II. Các bước làm bài nghi luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích). 
Tìm hiểu đề và tìm ý 
Lập dàn ý 
Viết bài 
Đọc lại bài viết và sửa chữa 
Ghi nhớ : sgk – trang 68 
* Bài ngị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) có thể bàn về chủ đề, nhân vật, cốt truyện, nghệ thuật của truyện. 
* Bài làm cần đảm bảo đầy đủ các phần của một bài văn nghị luận : 
 - Mở bài : Giới thiệu về tác phẩm (tùy theo yêu cầu cụ thể của đề bài) và nêu ý kiến đánh giá sơ bộ của mình. 
 - Thân bài : Nêu các luận điểm chính về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm; có phân tích, chứng minh bằng các luận cứ tiêu biểu và xác thực. 
 - Kết bài : Nêu nhận định, đánh giá chung của mình về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích). 
* Trong quá trình triển khai các luận điểm, luận cứ, cần thể hiện 
 sự cảm thụ và ý kiến riêng của người viết về tác phẩm. 
* Giữa các phần, các đoạn của bài văn cần có sự liên 
 kết hợp lí, tự nhiên. 
Nghị luận về nhân vật 
Nghị luận về tác phẩm 
Nghị luận một giá trị 
 của truyện 
 Đặc điểm NV 
 NT 
* Giá trị ND 
* Giá trị NT 
 Cảm thông với số phận của nhân vật. 
 Ca ngợi phẩm chất tốt đẹp của họ. 
 Lên án xã hội bất công tàn ác . 
Giá trị hiện thực 
Giá trị nhân đạo 
Xây dựng tình huống truyệ n 
Xây dựng nhân vật 
Ngôn ngữ của truyện 
Đặc điểm 1: 
Đặc điểm 2: 
Tình huống thể hiện nhân vật 
Ngôn ngữ nhân v ật 
Miêu tả nhân vật 
 TIẾT 122: ÔN TẬP: CÁCH LÀM BÀI NGHỊ LUẬN VỀ TÁC PHẨM TRUYỆN ( HOẶC ĐOẠN TRÍCH) 
II. Các bước làm bài nghi luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích). 
Tìm hiểu đề và tìm ý 
Lập dàn ý 
Viết bài 
Đọc lại bài viết và sửa chữa 
III. Luyện tập 
Bài tập (trang 68 sgk Ngữ Văn 9 Tập 2)   
Cho đề bài : Suy nghĩ của em về truyện ngắn  "Lão Hạc"  của Nam Cao. 
Gợi ý: 
1. Mở bài: 
   Cùng với Ngô Tất Tố, Nguyên Hồng,... Nam Cao là một cái tên không thể thiếu khi nhắc tới những nhà văn hiện thực nhân đạo. Các sáng tác của ông vừa rất mực chân thực, vừa có một ý vị triết lí mang ý nghĩa nhân bản sâu sắc. Truyện ngắn "Lão Hạc" là một trong những tác phấm tiêu biểu như thế! Truyện đã thể hiện một cách chân thực, cảm động số phận người nông dân trong xã hội cũ và phẩm chất cao quý tiềm tàng của họ. 
2. Thân bài  (Tham khảo 1 đoạn phần thân bài) : 
   Về phần cuối truyện, tác giả đặt nhân vật giữa hai tọa độ nhìn khác nhau: vợ ông giáo và Binh Tư. Trò chuyện với vợ, ông giáo nghiền ngẫm, triết lí về sự nhìn nhận và đánh giá của người đời. Trò chuyện với Binh Tư, ông giáo từ sửng sốt chuyển sang thất vọng về lão Hạc. Ở chỗ nãy, Nam Cao thật cao tay – ông đưa ra một hiểu lầm thật bất ngờ để rồi cũng bằng cách bất ngờ nhất, ông "lật tẩy" sự việc làm cho người đọc thỏa mãn trong sự hiểu biết trọn vẹn: lão Hạc vẫn nguyên vẹn, trong sạch cho đến chết. 
Bài 1. Cảm nhận của em về vẻ đẹp của đoạn trích sau: 
Tôi hãy còn nhớ buổi chiều hôm đó – buổi chiều sau một ngày mưa rừng, giọt mưa còn đọng trên lá, rừng sáng lấp lánh. Đang ngồi làm việc dưới tấm ni lông nóc, tôi bỗng nghe tiếng kêu. Từ con đường mòn chạy lẫn trong rừng sâu, anh hớt hải chạy về, tay cầm khúc ngà đưa lên khoe với tôi. Mặt anh hớn hở như một đứa trẻ được quà. 
Sau đó anh lấy vỏ đạn hai mươi li của Mĩ, đập mỏng làm thành một cây cưa nhỏ, cưa khúc ngà thành từng miếng nhỏ. Những lúc rỗi, anh cưa từng chiếc răng lược, thận trọng, tỉ mỉ và cố công như người thợ bạc. Chẳng hiểu sao tôi thích ngồi nhìn anh làm và cảm thấy vui vui khi thấy bụi ngà rơi mỗi lúc một nhiều. Một ngày, anh cưa được một vài răng. Không bao lâu sau, cây lược được hoàn thành. Cây lược dài độ hơn một tấc, bề ngang độ ba phân rưỡi, cây lược cho con gái, cây lược dùng để chải mái tóc dài, cây lược chỉ có một hàng răng thưa. Trên sống lưng lược có khắc một hàng chữ nhỏ mà anh đã gò lưng, tẩn mẩn khắc từng nét: “Yêu nhớ tặng Thu con của ba”. Cây lược ngà ấy chưa chải được mái tóc của con, nhưng nó như gỡ rối được phần nào tâm trạng của anh. Những đêm nhớ con, anh ít nhớ đến nỗi hối hận đánh con, nhớ con, anh lấy cây lược ra ngắm nghía rồi mài lên tóc cho cây lược thêm bóng, thêm mượt. Có cây lược, anh càng mong gặp lại con. Nhưng rồi một chuyện không may xảy ra. Một ngày cuối năm năm mươi tám – năm đó ta chưa võ trang – trong một trận càn lớn của quân Mĩ – ngụy, anh Sáu bị hi sinh. Anh bị viên đạn của máy bay Mĩ bắn vào ngực. Trong giờ phút cuối cùng, không còn đủ sức trăng trối lại điều gì, hình như chỉ có tình cha con là không thể chết được, anh đưa tay vào túi, móc cây lược, đưa cho tôi và nhìn tôi một hồi lâu. Tôi không đủ lời lẽ để tả lại cái nhìn ấy, chỉ biết rằng, cho đến bây giờ, thỉnh thoảng tôi cứ nhớ lại đôi mắt của anh. 
- Tôi sẽ mang về trao tận tay cho cháu. 
Tôi cúi xuống gần anh và khẽ nói. Đến lúc ấy, anh mới nhắm mắt đi xuôi. 
 (Trích Chiếc lược ngà , Nguyễn Quang Sáng, Ngữ văn 9, Tập một ) 
Gợi ý: Cảm nhận về vẻ đẹp đoạn trích: 
a . Vẻ đẹp của tấm lòng người cha: 
- Tình yêu thương con thắm thiết, sâu nặng và cao đẹp: 
+ Đoạn trích thể hiện nhiều trạng thái cảm xúc khác nhau của nhân vật ông Sáu nhưng những cảm xúc ấy đều hướng về đứa con gái thân yêu trong hoàn cảnh xa cách: day dứt, ân hận vì đã đánh con khi nóng giận; mong muốn làm một chiếc lược ngà cho bé Thu; vui mừng, sung sướng khi tìm được khúc ngà; nhớ thương, khao khát gặp lại con... 
+ Ông Sáu tỉ mỉ cưa từng chiếc răng lược, tẩn mẩn khắc từng nét chữ yêu thương, dành hết tâm trí, công sức vào việc làm cây lược để thực hiện lời dặn của bé Thu. Chiếc lược ngà là một vật quý giá, thiêng liêng, làm dịu đi nỗi ân hận và chứa đựng tấm lòng yêu thương thắm thiết, sâu nặng của người cha dành cho con gái trong hoàn cảnh chiến tranh. 
+ Việc ông Sáu trao lại chiếc lược cho người bạn thân trước lúc hi sinh bộc lộ ước nguyện cao đẹp, thiêng liêng của người cha và khẳng định sức sống của tình cha con trong hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt. 
- Tấm lòng yêu thương con của ông Sáu được đặt trong một tình huống đau thương: 
 Ông Sáu làm chiếc lược cho bé Thu nhưng chưa được gặp lại con thì ông đã hi sinh. Tình huống truyện này vừa tỏa sáng tấm lòng của người cha vừa khẳng định sức sống bất diệt của tình cảm cha con. Nó vượt lên trên sự xa cách, gian khổ, mất mát vì chiến tranh. 
b . Đặc sắc nghệ thuật: 
- Việc lựa chọn nhân vật kể chuyện là người bạn thân của ông Sáu khiến cho câu chuyện chân thực, xúc động. 
- Xây dựng tình huống éo le, hình ảnh mang ý nghĩa biểu tượng; ngôn ngữ giản dị, giàu cảm xúc. 
- Miêu tả tâm lí nhân vật sâu sắc. 
Nghị luận 
văn học 
Nghị luận về một vấn đề tư tưởng, 
 đao lý 
Nghị 
 luận 
Nghị luận 
văn học 
Nghị luận 
xã hội 
Nghị luận về một sự việc, 
 hiện tượng, đời sống. 
Nghị luận về một vấn đề tư tưởng, 
 đạo lý. 
Nghị luận về tác phẩm truyện 
( hoặc đoạn trích). 
Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ