Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiết 21: Tiếng Việt: Sự phát triển của từ vựng

HỌC GIỎI 
CHĂM NGOAN 
Kiểm tra bài cũ 
 Câu 1 : ? ThÕ nµo lµ c¸ch dÉn trùc tiÕp, c¸ch dÉn gi¸n tiÕp? 
? cho biÕt VD sau lµ lêi dÉn trùc tiÕp hay lêi dÉn gi¸n tiÕp? Vì sao em biết? 
Anh Êy dÆn l¹i chóng t«i: “Ngµy mai t«i ®i c«ng t¸c v¾ng, c¸c em ë nhµ nhí ch ă m lo cho b¶n th©n, giữ gìn søc kháe ”. 
Kiểm tra bài cũ 
 H·y chuyÓn lêi dÉn trùc tiÕp trªn thµnh lêi dÉn gi¸n tiÕp ? 
Anh Êy dÆn l¹i chóng t«i: “ Ngµy mai t«i ®i c«ng t¸c , c¸c em ë nhµ nhí ch ă m lo cho b¶n th©n, giữ gìn søc kháe ” . 
Kiểm tra bài cũ 
-> Anh Êy dÆn chóng t«i r»ng ngµy mai anh Êy ®i c«ng t¸c, chóng t«i ë nhµ nhí ch ă m lo cho b¶n th©n, giữ gìn søc kháe. 
Tiết 21: Tiếng việt 
SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG 
 VÀO NHÀ NGỤC QUẢNG ĐÔNG CẢM TÁC 
 Vẫn là hào kiệt, vẫn phong lưu, 
 Chạy mỏi chân thì hãy ở tù. 
 Đã khách không nhà trong bốn biển, 
 Lại người có tội giữa năm châu. 
 Bủa tay ôm chặt bồ kinh tế, 
 Mở miệng cười tan cuộc oán thù. 
 Thân ấy vẫn còn, còn sự nghiệp, 
 Bao nhiêu nguy hiểm sợ gì đâu. 
 Phan Bội Châu 
 (Ngữ văn 8 - Tập1) 
- Kinh tÕ (nghÜa trong bµi th¬) : C¸ch nãi t¾t cña kinh bang tÕ thÕ cã nghÜa lµ t rÞ n­ ư íc cøu ®êi . 
- Kinh tÕ ( ngµy nay): Toµn bé ho¹t ®éng cña con ng ư ­êi trong lao ®éng s¶n xuÊt, trao ®æi, ph©n phèi vµ sö dông cña c¶i, vËt chÊt lµm ra. 
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng 
Tiết 21: TV:Sự phát triển của từ vựng 
Th¶o luËn nhãm (4P) 
 Em hãy cho biết nghĩa của từ "xuân" và từ "tay" trong các câu thơ sau ? 
 Trong các nét nghĩa đó, nghĩa nào là nghĩa gốc, nghĩa nào là nghĩa chuyển? 
 VD a: - Gần xa nô nức yến anh, 
 Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân(1) . 
 Dập dìu tài tử giai nhân, 
 Ngựa xe như nước áo quần như nêm. 
 - Ngày xuân(2) em hãy còn dài, 
 Xót tình máu mủ thay lời nước non. 
VDb : - Được lời như cởi tấm lòng, 
 Gởi kim thoa với khăn hồng trao tay(1). 
 - Cũng nhà hành viện xưa nay, 
 Cũng phường bán thịt cũng tay(2) buôn người. 
?Em hãy cho biết nghĩa của từ "xuân" và từ "tay" trong các câu thơ trên ? Trong các nét nghĩa đó, nghĩa nào là nghĩa gốc, nghĩa nào là nghĩa chuyển? 
 VD a : Gần xa nô nức yến anh, 
 Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân(1) . 
 Dập dìu tài tử giai nhân, 
 Ngựa xe như nước áo quần như nêm. 
 - Ngày xuân(2) em hãy còn dài, 
 Xót tình máu mủ thay lời nước non. 
Xuân (1): mùa xuân (mùa chuyển tiếp từ đông sang hạ, mùa mở đầu một năm ).(Danh từ) 
 Nghĩa gốc 
 Xuân (2): tuổi trẻ ( sức trẻ, quãng thời gian sôi nổi đầy sức sống). (tính từ) 
 Nghĩa chuyển 
VDb : - Được lời như cởi tấm lòng, 
 Gởi kim thoa với khăn hồng trao tay(1). 
 - Cũng nhà hành viện xưa nay, 
 Cũng phường bán thịt cũng tay(2) buôn người. 
- Tay(1): bộ phận trên của cơ thể người, từ vai đến ngón, dùng để cầm, nắm... 
 Nghĩa gốc 
- Tay(2): người chuyên hoạt động hay giỏi về một môn, một nghề nào đó 
 Nghĩa chuyển 
- Xuân (1): mùa chuyển tiếp từ đông sang hạ, mùa mở đầu một năm. 
 Nghĩa gốc 
 Xuân (2): tuổi trẻ 
 Nghĩa chuyển 
È n dô 
- Tay(1): bộ phận phía trên của cơ thể, từ vai đến ngón, dùng để cầm, nắm 
 Nghĩa gốc 
- Tay(2): người chuyên hoạt động hay giỏi về môt môn, một nghề. 
 Nghĩa chuyển 
Ho¸n dô 
SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TỪ VỰNG 
 Xã hội phát triển, từ vựng của ngôn ngữ cũng không ngừng phát triển 
Một trong những cách phát triển từ vựng tiếng Việt là phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc của chúng. 
Phương thức 
chuyển nghĩa 
Phương thức 
 hoán dụ 
Nghĩa chuyển 
 Phương thức 
 ẩn dụ 
Tiết 21: TV:Sự phát triển của từ vựng 
Ghi nhớ : - Cùng với sự phát triển của xã hội, từ vựng của ngôn ngữ cũng không ngừng phát triển. Một trong những cách phát triển từ vựng tiếng Việt là phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ sở nghĩa gốc của chúng. 
- Có hai phương thức chủ yếu phát triển nghĩa của từ: phương thức ẩn dụ và phương thức hoán dụ. 
t 
Tiết 21: TV:Sự phát triển của từ vựng 
LƯU Ý : - Ẩn dụ, Hoán dụ về từ vựng mục đích là để tạo ra những từ vựng mới , những cách gọi tên mới . 
- È n dô, ho¸n dô tu tõ häc lµ những biÖn ph¸p tu tõ, nã chØ mang nghÜa l©m thêi kh«ng t¹o ra ý nghÜa míi cho tõ. Đây lµ c¸ch diÔn ®¹t b»ng hình ¶nh, hình tượng , mang tÝnh biÓu c¶m cho c©u nãi. 
-> È n dô, ho¸n dô tõ vùng häc t¹o ra nghÜa míi thùc sù cña tõ, c¸c nghÜa nµy được ghi trong tõ ®iÓn. . 
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng 
Áp dụng làm Bài tập 5: 
Ngày ngày mặt trời đi qua tr ên lăng Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ. (Viễn Phương - Viếng lăng Bác) 
- Từ mặt trời trong câu thơ thứ hai được sử dụng theo phép tu từ ẩn dụ. 
- Đây không phải là hiện tượng phát triển nghĩa của từ, bởi vì sự chuyển nghĩa của từ mặt trời trong câu thơ có tính chất lâm thời, nó không làm cho từ có thêm nghĩa mới. 
luyÖn tËp 
Bài tập 1(SGK-T56) 
a) Đề huề lưng túi gió trăng, 
 Sau chân theo một vài thằng con con. 
 (Nguyễn Du, Truyện Kiều) 
Chân: một bộ phận trên cơ thể con người. 
b) Năm em học sinh lớp 9A có chân trong đội tuyển của trường đi dự “Hội khỏe Phù Đổng”. 
Chân: một vị trí trong đội tuyển 
Bài tập 1(SGK-T56) 
c) Dù ai nói ngả nói nghiêng, 
 Thì ta vẫn vững như kiềng ba chân 
 (Ca dao) 
- Chân: Bộ phận của đồ vật, phần tiếp xúc của kiềng với đất. 
d) Buồn trông nội cỏ rầu rầu, 
 Chân mây mặt đất một màu xanh xanh. 
 (Nguyễn Du, Truyện Kiều) 
- Chân: vị trí tiếp giáp của đất với mây. 
Bài tập 2 (SGK-T57) 
*Trà: búp hoặc lá cây chè đã sao, đã chế biến, để pha nước uống. Pha trà. Ấm trà ngon. Hết tuần trà. 
 Dựa vào định nghĩa trên, hãy nêu nhận xét về nghĩa của từ trà trong những cách dùng như: trà a-ti-sô, trà hà thủ ô, trà sâm, trà linh chi, trà tâm sen, trà khổ qua ( mướp đắng). 
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng 
Bài tập 3 (SGK-T57) 
*Đồng hồ: dụng cụ đo giờ phút một cách chính xác. Đồng hồ đeo tay. Đồng hồ báo thức 
? Dựa vào những cách dùng như: đồng hồ điện, đồng hồ nước, đồng hồ xăng Hãy nêu nghĩ chuyển của từ đồng hồ? 
Tiết 21: Sự phát triển của từ vựng 
Hướng dẫn học bài 
 Học thuộc phần ghi nhớ, hoàn thiện các bài tập còn lại. 
 Tìm ví dụ về sự phát triển nghĩa của từ vựng trên cơ sở nghĩa gốc 
 Tìm ví dụ về hai phương thức phát triển nghĩa của từ vựng: phương thức ẩn dụ và phương thức hoán dụ. 
 Đọc một số mục từ trong từ điển và xác định nghĩa gốc, nghĩa chuyển của từ đó. Chỉ ra trình tự trình bày nghĩa gốc và nghĩa chuyển của từ trong từ điển. 
- Soạn bài : CHUYỆN CŨ TRONG PHỦ CHÚA TRỊNH 
CHÀO THÂN ÁI! 
Cảm ơn các cô giáo và các em!