Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiết 54: Tổng kết về từ vựng (Tiếp theo)

TỔNG KẾT VỀ TỪ VỰNG (Tiếp theo) 
(TỪ TƯỢNG THANH, TỪ TƯỢNG HÌNH, 
MỘT SỐ PHÉP TU TỪ TỪ VỰNG) 
TiÕt 54: 
1. Từ tượng thanh – Từ tượng hình 
+ Khái niệm: 
- Từ tượng thanh : là những từ mô phỏng âm thanh của tự nhiên, của con người. 
- Từ tượng hình : là những từ gợi tả dáng vẻ, hình ảnh, trạng thái của sự vật. 
+ Bài tập 2: Tìm tên loài vật là từ tượng thanh 
Bài tập 2 : Tìm tên loài vật là từ tượng thanh 
Tu hú 
Quạ 
T ắc kè 
Chích choè 
M èo 
Bò 
 Bài tập 3: Đọc và xác định từ tượng hình trong đoạn văn sau: 
 Đám mây lốm đốm, xám như đuôi con sóc nối nhau bay quấn sát ngọn cây lê thê đi mãi, bây giờ cứ loáng thoáng nhạt dần, thỉnh thoảng đứt quãng, đã lồ lộ đằng xa một bức vách trắng toát. 
So sánh hai đoạn văn sau và chỉ ra tác dụng của từ tượng hình trong việc miêu tả hình ảnh đám mây ? 
 a. Đám mây lốm đốm , xám như đuôi con sóc nối nhau bay quấn sát ngọn cây, lê thê đi mãi, bây giờ cứ loáng thoáng nhạt dần, thỉnh thoảng đứt quãng, đã lồ lộ đằng xa một bức vách trắng toát.	 
 b. Đám mây chấm, chỗ đen chỗ trắng , xám như đuôi con sóc nối nhau bay quấn sát ngọn cây, kéo dài đi mãi, bây giờ cứ thưa, lúc có lúc không nhạt dần, thỉnh thoảng đứt quãng, đã hiện rõ đằng xa một bức vách trắng toát. 
Q ua các từ tượng hình: “ lốm đốm ”, “ lê thê ”, “ loáng thoáng ”, “ lồ lộ ”, hình ảnh đám mây hiện ra rất sống động, cụ thể với những đường nét, dáng vẻ, màu sắc khác nhau, giúp người đọc, người nghe dễ hình dung và cảm nhận. 
Tác dụng : 
2. MỘT SỐ PHÉP TU TỪ TỪ VỰNG: 
+ Khái niệm: 
So sánh, ẩn dụ, nhân hóa, hoán dụ, nói quá, nói giảm nói tránh, điệp ngữ, chơi chữ. 
TRÒ CHƠI MẢNH GHÉP KIẾN THỨC 
TRÒ CHƠI MẢNH GHÉP KIẾN THỨC 
CÁCH CHƠI: 
Chia lớp thành 4 đội, mỗi đội được phát 9 mảnh ghép là các hình tam giác, trong mỗi hình tam gibbác sẽ chứa các đơn vị kiến thức khác nhau. 
- Nhiệm vụ của mỗi đội là trong 4 phút các em hãy ghép các cạnh của chúng sao cho thông tin kiến thức đúng về nội dung của các biện pháp tu từ từ vựng đã học. 
Đội nào xong trước, đúng thời gian quy định sẽ đạt 10 điểm, các đội chậm hơn sẽ lần lượt bị mất đi 1 điểm. 
Bài tập 2: Phân tích nét nghệ thuật độc đáo của những câu thơ sau: (Trích từ Truyện Kiều – Nguyễn Du) 
a. Thà rằng liều một thân con 
Hoa dù rã cánh lá còn xanh cây 
Ẩn dụ 
- Hoa, cánh: Chỉ Thúy Kiều và cuộc đời của nàng. 
- Lá, cây: Chỉ cha mẹ Thúy Kiều và cuộc sống của họ. 
b. Trong như tiếng hạc bay qua 
 Đục như tiếng suối mới sa nửa vời 
 Tiếng khoan như gió thoảng ngoài, 
 Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa 
So sánh 
 Tiếng đàn của Thúy Kiều được miêu tả có lúc trong trẻo, vút bay; lúc thảng thốt, trầm lắng, suy tư; có lúc nhẹ nhàng đến mơ màng; lúc hối thúc, giục giã, dồn dập. 
Ẩn dụ 
 Nhân hóa 
Nói quá 
Bài tập 2c 
Truyện Kiều – Nguyễn Du 
 Làn thu thủy, nét xuân sơn 
Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh. 
 Một hai nghiêng nước nghiêng thành 
Sắc đành đòi một, tài đành họa hai. 
Làn thu thủy, nét xuân sơn 
Hoa ghen 
liễu hờn 
 Một hai nghiêng nước nghiêng thành 
Sắc đành đòi một, tài đành họa hai. 
Bài tập 2d: 
 Gác kinh viện sách đôi nơi,Trong gang tấc lại gấp mười quan san 
(Truyện Kiều – Nguyễn Du) 
Nói quá 
Trong gang tấc lại gấp mười quan san. 
Bài tập 2e 
 Có tài mà cậy chi tài,Chữ tài liền với chữ tai một vần. 
Chơi chữ 
 Tài năng và tai họa nhiều lúc đi liền với nhau 
 Bài tập 3a 
Còn trời còn nước còn non 
Còn cô bán rượu anh còn say sưa 
 (Ca dao) 
Biện pháp nghệ thuật: Điệp ngữ “ còn ” 
 chơi chữ: từ đa nghĩa “ say sưa ” 
Bài tập 3b: 
 Gươm mài đá, đḠnúi cũng mòn.Voi uống nước, nước sông phải cạn . 
Nói quá 
Tác giả dùng phép nói quá để nói về sự lớn mạnh của nghĩa quân Lam Sơn 
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà. 
So sánh 
Bài 3c 
Hình ¶nh so s¸nh: TiÕng suèi giữa rõng mµ nghe như­ tiÕng h¸t xa väng l¹i, thÓ hiÖn niÒm l¹c quan cña con ng­ưêi. 
 ¸ nh trăng rõng s¸ng lång léng khiÕn. C¶nh ®ªm khuya như­ bøc tranh ®Ñp léng lÉy lµm say ®¾m lßng ngư­êi. 
 Bài tập 3d: 
Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ 
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ 
 ( Ngắm trăng – Hồ Chí Minh) 
 Phép nhân hóa : Thể hiện sự giao hòa giữa Bác và trăng. 
Bài tập 3e: 
Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi 
Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng 
(Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ - Nguyễn Khoa Điềm) 
 Phép ẩn dụ: “ mặt trời ” (2) tình yêu con sâu sắc của người mẹ dân tộc Tà-ôi. Người con là niềm tin, sự sống của người mẹ. 
III. LUYỆN TẬP, VẬN DỤNG 
- Đặt câu có sử dụng 1 số các biện pháp tu từ từ vựng. 
VD: Bạn Lan có nước da trắng như tuyết. 
- Viết đoạn văn có sử dụng 1 số các BPTTTV (về nhà). 
Càng xa bến cảng, cảnh dòng sông càng thanh bình và êm đềm. Mặt sông uốn lượn như một dải lụa trải dài xa tít chân trời. Vắng bóng tàu thuyền nên sông cũng ít sóng đi, chỉ nghe soàn soạt vài tiếng sóng vỗ bờ. Những cụm lục bình đâu rồi nhỉ? Có lẽ chúng thấy mình quá nhỏ bé trước cảnh sông nước bao la nên đã trốn đi. Mặt trời đã chiếu những tia nắng gay gắt, mặt sông lấp lánh như được dát muôn ngàn viên pha lê. Ô kìa, những chiếc thuyền đánh cá, chở hàng buôn bán lặng lẽ đậu giữa dòng sông như đang ngẫm nghĩ điều gì đó. Bến cảng đã thưa dần, thấp thoáng đây đó những ngôi nhà cao tầng trong làn sương mờ mờ ảo ảo. Bên kia, nhà cũng thưa dần, những vườn cây trái xanh um chạy dài ven bờ sông. Gió lùa qua kẽ lá xào xạc, tràn xuống mặt nước mát rượi ... 
Ví dụ đoạn văn có sử dụng 1 số các BPTTTV: 
V. MỞ RỘNG:  VẼ SƠ ĐỒ TƯ DUY CÁC BIỆN PHÁP TU TỪ TỪ VỰNG ĐÃ HỌC 
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC : 
1. Hướng dẫn học bài cũ : 
- Tập viết đoạn văn có sử dụng các từ tượng thanh, tượng hình 
- Viết đoạn văn có sử dụng một số phép tu từ so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ, nói quá, chơi chữ, nói giảm nói tránh, điệp ngữ 
2. Hướng dẫn chuẩn bị bài mới : 
 - Chuẩn bị bài mới : Soạn bài Đoàn thuyền đánh cá. 
HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ 
* Đối với bài học ở tiết này : 
Tập viết đoạn văn có sử dụng từ tượng thanh, tượng hình. 
Tập viết đoạn văn có sử dụng một trong số các biện pháp tu từ đã học. 
Hoàn thành các bài tập còn lại vào vở bài tập Ngữ Văn. 
* Đối với bài học ở tiết tiếp theo: 
Chuẩn bị bài: Tập làm thơ tám chữ. 
(Đọc các bài tập, năm được đặc điểm của thể thơ, sưu tầm thơ tám chữ, tập làm bài thơ tám chữ đơn giản)