Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nhằm phát triển năng lực học sinh trong giờ đọc - hiểu văn bản Ngữ văn ở trường Trung học cơ sở Đông Cao

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN
Kính gửi: Hội đồng khoa học Phòng GD-ĐT thị xã Phổ Yên
 Hội đồng khoa học thị xã Phổ Yên	 
Tôi ghi tên dưới đây:
Số TT
Họ và tên 
Ngày tháng năm sinh
Nơi công tác 
Chức danh
Trình độ chuyên môn
Tỷ lệ (%) đóng góp vào việc tạo ra sáng kiến (ghi rõ đối với từng đồng tác giả, nếu có)
1
Nguyễn Thị Thu Hoài
14/12/1987
Trường THCS Đông Cao, Phổ Yên
Giáo viên
Cao đẳng Sư phạm Văn – sử
100%
Là tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến: “Một số biện pháp nhằm phát triển năng lực học sinh trong giờ đọc – hiểu văn bản Ngữ văn ở trường Trung học cơ sở Đông Cao”.
I. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Giáo dục 
II. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: Thực hiện từ năm học 2017 – 2018 đến nay.
III. Mô tả bản chất của sáng kiến
Phần I. Thực trạng của những giờ đọc - hiểu môn Ngữ văn ở trường Trung học cơ sở Đông Cao
Quá trình dạy học ngày nay là quá trình tương tác tích cực nhiều chiều, nhiều đối tượng: giữa giáo viên với học sinh, giữa học sinh với học sinh, giữa học sinh với các lực lượng tham gia giáo dục. Đó là quá trình hợp tác thi đua tương tác, tích cực hoá hoạt động học tập, tự khám phá, tự học, tự hình thành kĩ năng, kĩ xảo. Phương pháp dạy học cũng từng bước có những thay đổi mang tính cách mạng. Cách dạy, cách học cũng thay đổi theo chiều hướng chung, xu thế chung của phương pháp học hiện đại, đa phương tiện. Người giáo viên khi giảng dạy phải chú trọng phát triển năng lực người học, theo tình huống, gắn với tài liệu chuẩn, theo đặc trưng bộ môn, hướng nghiệp, tích hợp, tích cực, gắn với trang thiết bị hiện đại. Giúp học sinh thực sự tích cực học tập, hướng vào bài học, hướng vào nhóm, hợp tác thi đua, học sinh có động cơ, hứng thú học tập tốt. Giờ học theo quan niệm hiện đại phải là giờ học mở, dân chủ theo nhóm nhỏ, nhóm lớn, coi trọng thực tiễn, thí nghiệm thực hành. Để đảm bảo chất lượng giờ học, học sinh phải quan sát, biết: quan sát, nắm thông tin, khái quát hoá, hệ thống hoá, phán đoán, đánh giá và quan trọng nhất là phải biết vận dụng được kiến thức để giải quyết vấn đề thực tiễn. 
Hiện nay, trong việc dạy – học bộ môn Ngữ văn nói chung, giờ đọc hiểu nói riêng, người giáo viên đã tiếp cận và vận dụng được các phương pháp dạy học tích cực. Kĩ năng sử dụng thiết bị dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin - truyền thông trong tổ chức hoạt động dạy học được nâng cao. Chúng ta có nguồn tư liệu tham khảo vô cùng phong phú từ sách giáo khoa, sách tham khảo, nguồn internet. Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy đã được hỗ trợ tối đa, đi vào chiều sâu tại các nhà trường với hệ thống trang thiết bị hiện đại, tiên tiến được lắp đặt trực tiếp tại các phòng học như: máy chiếu, loa đàivv
Tuy nhiên, qua thực tế giảng dạy của bản thân và qua các tiết dự giờ, thăm lớp của các đồng nghiệp, tôi nhận thấy có còn tồn tại trong việc dạy và học các tiết đọc – hiểu như sau:
1. Về phía giáo viên
Việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực của học sinh trong các tiết đọc – hiểu Ngữ văn thông qua việc áp dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực ở một số giáo viên đứng lớp còn hạn chế. Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học chưa được giáo viên nhận thức thành một hệ thống, chưa thường xuyên, chưa đi vào chiều sâu. Có khi chỉ tập trung trong các giờ lên lớp công khai, dạy tốt hoặc thi giáo viên giỏi. Bởi vậy, một số giáo viên còn mơ hồ trong quá trình đổi mới phương pháp dạy của mình, chưa thực sự phát triển được các năng lực của học sinh.
Trong một bộ phận giáo viên còn tồn tại quan điểm sai lệch: Một người thầy giỏi là phải nhồi nhét thật nhiều kiến thức cho học sinh; học sinh học và trả bài như những gì giáo viên áp đặt mới được cho là học sinh giỏi. Bởi vậy, thực trạng vẫn còn những giờ đọc – hiểu, học sinh chỉ cắm cúi vào việc ghi chép, thụ động và máy móc trong việc tiếp nhận giá trị của tác phẩm văn học, không mấy hứng thú.
Năng lực cảm thụ, bình luận, bình giảng của một số giáo viên dạy Ngữ văn thực sự còn tồn tại không ít hạn chế. Hơn thế nữa, khả năng hướng dẫn cho học sinh tự thẩm bình những giá trị của tác phẩm càng hạn chế hơn. Mà khả năng tiếp nhận nội dung tác phẩm văn học của học sinh thực tế phụ thuộc khá nhiều vào khả năng hiểu biết, cảm thụ tác phẩm và hướng dẫn của thầy, cô giáo. Chính vì vậy dẫn đến tình trạng nhiều giờ đọc – hiểu trở nên nhàm chán, chưa thực sự phát huy được đầy đủ trí lực và năng lực tiềm ẩn của học sinh.
Còn tồn tại quan niệm một giờ học tốt phải là giờ học trật tự. Nhiều giáo viên ngại sáng tạo, ít đổi mới; không chấp nhận việc học sinh thoải mái bày tỏ quan điểm, đặc biệt là quan điểm trái chiều, những cách hiểu riêng của học sinh về tác phẩm. 
2. Những khó khăn mà học sinh gặp phải trong quá trình tiếp nhận văn bản trong tiết đọc – hiểu
Đối tượng của chúng ta là các em học sinh bậc trung học cơ sở với vốn sống, vốn hiểu biết xã hội còn hạn hẹp nên các em sẽ gặp những khó khăn nhất định trong quá trình tiếp nhận văn bản. Những khó khăn thường thấy là:
- Khó khăn về ngôn ngữ: từ ngữ cổ, điển tích, điển cố văn học, nghĩa đen, nghĩa bóng của từ, cấu trúc ngữ pháp của câu, hình ảnh ẩn dụ, hoán dụHọc sinh thường đặc biệt gặp khó khăn này khi tiếp cận các tác phẩm văn học nước ngoài hoặc các tác phẩm văn học cổ.
- Những khác biệt về quan niệm văn học, quan niệm thẩm mĩ của con người thời xưa được thể hiện trong tác phẩm văn học cổ là một trong những rào cản đối với việc tìm hiểu và cảm thụ tác phẩm văn học của học sinh.
- Những khác biệt về văn hóa: lối sống, phong tục tập quán, tôn giáo, cách đánh giá các giá trị xã hội, đánh giá con người, cách phản ứng với các hiện tượng xã hội cũng là một trở ngại trong quá trình tiếp cận tác phẩm của học sinh.
- Những hạn chế trong kinh nghiệm sống của học sinh, hạn chế trong kinh nghiệm thưởng thức nghệ thuật, đặc biệt trong các tác phẩm không được viết theo bút pháp hiện thực.
- Các em học sinh sinh sống ở vùng nông thôn, điều kiện kinh tế còn khó khăn, thời gian dành cho việc học chưa có nhiều, bố mẹ chưa dành nhiều thời gian quan tâm đến việc học của con.
Những tồn tại trên dẫn đến kết quả đạt được trong từng tiết đọc – hiểu văn bản chưa cao, cụ thể: học sinh còn thụ động trong việc lĩnh hội kiến thức, ít hoặc không dám đưa ra các thắc mắc, những suy nghĩ cá nhân. Không khí lớp học còn trầm, học sinh nhiều lớp ít tham gia phát biểu, tranh luận hay trình bày ý kiến Chính vì vậy, người giáo viên đứng lớp nhiều khi còn bị rơi vào tình trạng nói, giảng, phân tích, bình nhiều. Thậm chí, có giờ dạy, giáo viên còn “nói thay” hết cho học sinh. Các em học sinh chỉ có một việc là chăm chú ngồi nghe và ghi chép những điều giáo viên nói, giáo viên bình, giáo viên giảng..
Phần II: Giải pháp phát triển năng lực học sinh trong giờ đọc – hiểu Ngữ văn ở trường Trung học cơ sở Đông Cao
Trong nhà trường phổ thông, môn Ngữ văn có nhiệm vụ đặc biệt. Đây vừa là bộ môn công cụ lại vừa là môn học có tính nghệ thuật thẩm mĩ. Nhiệm vụ quan trọng của môn Ngữ văn là cung cấp cho học sinh những hiểu biết, những tri thức về xã hội và con người trên một phạm vi rộng. Trên cơ sở những kiến thức được cung cấp học sinh sẽ tự tìm hiểu về mình; chuyển quá trình nhận thức sang quá trình tự nhận thức. Do vậy, nhiệm vụ đặt ra cho môn Ngữ văn không hề đơn giản. Người giáo viên dạy Ngữ văn muốn hoàn thành nhiệm vụ phải nắm vững quan điểm: Con người chỉ chiếm lĩnh được đối tượng nào đó khi họ thực sự tham gia vào quá trình học tập, lao động. Trong mỗi giờ học Ngữ văn, nếu người học không được biết đến, không được người giáo viên kích thích cho bộ óc làm việc, con tim không thực sự rung động thì những gì mà giáo viên truyền dạy sẽ mãi mãi là của riêng thầy cô. Bởi vậy, dạy Ngữ văn đồng nghĩa với việc phát triển năng lực, phẩm chất, bồi đắp tình cảm cho người học. Nói cách khác, là người giáo viên, chúng ta phải có giải pháp khơi nguồn cảm hứng vô tận cho sáng tạo của học sinh. 
Từ năm học 2017 – 2018 đến nay, tôi đã áp dụng một số phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực, mạnh dạn đổi mới cách dạy, hướng dẫn học sinh thay đổi cách họchướng tới phát huy những năng lực thực sự cho học sinh thông qua giờ đọc - hiểu. Cụ thể như sau:
1. Đổi mới trong việc chuẩn bị của giáo viên và học sinh
GIÁO VIÊN
HỌC SINH
- Đây là khâu trước khi soạn giáo án, người giáo viên cần nắm vững nội dung bài học, nghiên cứu chuẩn kiến thức, kĩ năng, từ đó xây dựng được mục tiêu của bài học một cách đầy đủ, có hệ thống (về kiến thức, kĩ năng, phẩm chất, các năng lực cần phát triển).
- Đây là bước chuẩn bị bài, tự học, tiếp cận văn bản của học sinh. Không nên coi nhẹ khâu này vì việc chuẩn bị, tự học sẽ giúp học sinh chủ động học tập và có những sáng tạo riêng trong việc tiếp cận bài học mới.
- Phát hiện vấn đề cốt lõi của văn bản, chú ý nội dung tích hợp lồng ghép. Từ đó, chọn những phương pháp, kĩ thuật, tìm điểm nhấn để sáng tạo cho bài học. Phối hợp linh hoạt giữa hệ thống câu hỏi, giao nhiệm vụ cho học sinh...
- Giao việc cho học sinh chuẩn bị ở nhà: theo câu hỏi, theo vấn đề..vv...
- Đối với các thông tin về tác giả, tác phẩm, học sinh sẽ tự thu thập, ghi chép.
- Đối với việc tiếp cận văn bản, học sinh có thể trả lời các câu hỏi trong sách giáo khoa. Tuy nhiên, từ định hướng giao việc của giáo viên, học sinh có thể tiếp cận bằng câu hỏi hoặc vấn đề giáo viên giao cho. 
- Tôi thường hướng dẫn cho học sinh cách chuẩn bị các kiểu bài đọc hiểu khác nhau (theo phương thức biểu đạt) thành một hệ thống từ lớp 6. Học đến kiểu bài nào, hướng dẫn chuẩn bị kiểu bài đó. Chú trọng việc làm mẫu, sau đó hướng dẫn học sinh tự hoàn thành, có kiểm tra đánh giá.
- Thực hiện theo định hướng chuẩn bị bài của cô giáo. Từ đó, các em tạo thành một phương pháp tự học theo đúng đặc trưng kiểu bài.
* Cụ thể hóa hướng dẫn việc chuẩn bị của học sinh theo kiểu bài như sau:
1.1. Kiểu bài tự tự
1.1.1. Các thông tin về tác giả, tác phẩm
a. Tác giả
- Bút danh, họ tên khai sinh, năm sinh, năm mất.
- Quê quán
- Quá trình sáng tác
- Phong cách sáng tác
- Sở trường sáng tác
- Giải thưởng văn học
- Tác phẩm tiêu biểu
 b. Tác phẩm
- Năm sáng tác
- Hoàn cảnh sáng tác
- Hoàn cảnh lịch sử xã hội tại thời điểm sáng tác
- In trong tập truyện nào?
1.1.2. Chuẩn bị tiếp cận nội dung văn bản
- Tóm tắt truyện
- Xác định hệ thống các nhân vật, nhân vật chính
- Lập bảng để bước đầu tìm hiểu về nhân vật
Hoàn cảnh
Nhân vật A
Hành động, lời nói
Tâm trạng
Nhận xét, đánh giá
1.2. Kiểu bài trữ tình (thơ)
1.2.1. Các thông tin về tác giả, tác phẩm
a. Tác giả
- Bút danh, họ tên khai sinh, năm sinh, năm mất.
- Quê quán
- Quá trình sáng tác
- Phong cách sáng tác
- Sở trường sáng tác
- Giải thưởng văn học
- Tác phẩm tiêu biểu
b. Tác phẩm
- Năm sáng tác
- Hoàn cảnh sáng tác
- Hoàn cảnh lịch sử xã hội tại thời điểm sáng tác
- In trong tập thơ nào?
1.2.2. Chuẩn bị tiếp cận nội dung văn bản
- Xác định mạch cảm xúc chủ đạo của tác phẩm:
+ Bài thơ viết về điều gì?
+ Cảm xúc của nhà thơ được triển khai theo trình tự nào?
- Xác định bố cục của tác phẩm theo mạch cảm xúc.
- Lập bảng để bước đầu tìm hiểu về nội dung và nghệ thuật:
Khổ thơ
Hình ảnh, ngôn từ
Phép tu từ
Cảm nhận
(về cảnh, người, tâm trạng cảm xúc...)
1.3. Kiểu bài Nghị luận
1.3.1. Các thông tin về tác giả, tác phẩm
a. Tác giả:
- Bút danh, họ tên khai sinh, năm sinh, năm mất.
- Quê quán
- Quá trình sáng tác
- Phong cách sáng tác
- Sở trường sáng tác
- Giải thưởng văn học
- Tác phẩm tiêu biểu
b. Tác phẩm
- Năm sáng tác
- Hoàn cảnh sáng tác
- Hoàn cảnh lịch sử xã hội tại thời điểm sáng tác
- In trong tập nào?
1.3.2. Chuẩn bị tiếp cận nội dung văn bản (theo bảng)
- Vấn đề nghị luận
- Các luận điểm chính, chia bố cục theo luận điểm
- Câu nêu luận điểm trong đoạn?
- Hệ thống các luận cứ (dẫn chứng và lí lẽ) trong từng luận điểm
- Về nghệ thuật lập luận
+ Xác định rõ trong luận điểm, tác giả chủ yếu sử dụng dẫn chứng hay lí lẽ? Từ đó xác định chính xác phương pháp lập luận.
+ Tìm các nét nghệ thuật đặc sắc trong luận điểm (cách sử dụng từ ngữ, kiểu câu, phép tu từ....) và nêu tác dụng của nét nghệ thuật đó.
Vấn đề nghị luận
Luận điểm 1
Câu nêu luận điểm 
Hệ thống luận cứ
Nghệ thuật lập luận
Thái độ của tác giả
Luận điểm 2
2. Đổi mới trong việc thực hiện giờ học trên lớp
2. 1. Đổi mới trong hoạt động khởi động
GIÁO VIÊN
HỌC SINH
- Để giờ học có sự hấp dẫn, người giáo viên cần đổi mới ngay từ phút đầu khởi động. Đơn giản, gây ấn tượng, phù hợp, hấp dẫn chính là tiêu chí mà tôi luôn hướng tới.
- Thay vì một vài lời thuyết trình một chiều của giáo viên, tôi thường sử dụng một số hình thức khởi động khác như: trò chơi, biểu diễn văn nghệ, kể chuyện, xem video nội dung liên quan đến bài học..vv...
- Ví dụ: 
+ Dạy văn bản Làng – Kim Lân, Quê hương – Tế Hanh, Hồi hương ngẫu thư – Hạ Tri Chương, Thiên Trường vãn vọng – Trần Nhân Tông..., giáo viên cho học sinh hát một bài hát về quê hương, sau đó, các em chia sẻ cảm xúc khi nghe bài hát, vào bài học một cách tự nhiên nhất...
+ Dạy văn bản Lão Hạc – Nam Cao, giáo viên cho học sinh xem một trích đoạn phim Làng Vũ Đại ngày ấy.
+ Dạy văn bản Đêm nay Bác không ngủ - Minh Huệ, giáo viên cho học sinh lắng nghe bài hát: Bác Hồ một tình yêu bao la. Sau đó giáo viên hỏi nêu cảm nhận về nội dung bài hát. Từ đó hiểu gì về tình cảm của tác giả dành cho Bác. Sau đó giáo viên dẫn vào bài mới.
+ Dạy văn bản Cảnh khuya - Hồ Chí Minh, giáo viên cho học sinh xem một thước phim tư liệu về Bác khi ở chiến khu Việt Bắc. 
+ Dạy văn bản Đồng chí – Chính Hữu, Bài thơ về tiểu đội xe không kính – Phạm Tiến Duật, Những ngôi sao xa xôi – Lê Minh Khuê...giáo viên có thể cho học sinh xem video về cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mĩ của dân tộc với sự hi sinh anh dũng của những người chiến sĩ, những thanh niên xung phong....từ đó gợi dẫn vào nội dung của bài học.
+ Đôi khi chỉ cần cho học sinh hát một bài, giải một câu đố, hay mặc một bộ quần áo của phụ nữ xưa... để chuẩn bị tâm thế thoải mái cho học sinh khi vào bài học đã là một phần khởi động mới mẻ, tránh nhàm chán.
- Trong quá trình thực hiện, tôi nhận thấy rõ, cách khởi động sáng tạo sẽ giúp học sinh có hứng thú học tập. Hơn nữa còn góp phần phát triển ở các em những năng lực như: sử dụng ngôn ngữ, giao tiếp, tự học...
- Học sinh thực hiện theo yêu cầu của cô giáo ngay tại lớp. Từ đó, có hứng thú học tập.
2. 2. Đổi mới trong hoạt động tìm hiểu tác giả, tác phẩm
 Hoạt động tiếp theo trong tiÕn tr×nh ®äc – hiÓu v¨n b¶n mµ gi¸o viªn cÇn t¸c ®éng ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc cña häc sinh chÝnh lµ tìm hiểu tác giả, tác phẩm. Thay vì đặt những câu hỏi thông thường, tôi áp dụng những phương pháp, kĩ thuật sau:
GIÁO VIÊN
HỌC SINH
- Phương pháp dạy học theo dự án:
 Thông thường thì trong phần tìm hiểu về tác giả, tác phẩm thì giáo viên đặt câu hỏi sau đó học sinh trả lời. Tuy nhiên để không nhàm chán và để phát huy được khả năng, tính sáng tạo của học sinh thì phần này giáo viên chia lớp thành các nhóm và sau đó giao nhiệm vụ về nhà hoàn thiện các thông tin về tác giả, tác phẩm bằng các slide powerpoint, vào giấy Ao.
+ Yêu cầu học sinh đại diện nhóm báo cáo nội dung tự học.
+ Học sinh báo cáo bằng nội dung đã tìm hiểu, ghi chép.
+ Báo cáo bằng các slide powerpoint hoặc trưng bày và trình bày sản phẩm trên bảng.
Một số sản phẩm của học sinh sau khi thực hiện dự án tự tìm hiểu về tác giả:
Sản phẩm của học sinh trong tiết dạy văn bản
Đêm nay Bác không ngủ
Sản phẩm của học sinh trong tiết dạy văn bản Cảnh khuya
Sản phẩm của học sinh trong tiết dạy văn bản Chiếc lược ngà
Sản phẩm của học sinh trong tiết dạy văn bản Mùa xuân nho nhỏ
Sản phẩm của học sinh trong tiết dạy văn bản Những ngôi sao xa xôi
- Sử dụng trò chơi powerpoint. Thông qua web Sen đá Studio, tôi mua các trò chơi powerpoint. Các trò chơi này được thiết kế đồ họa đẹp mắt, sinh động, có ý nghĩa giáo dục như: Khỉ con qua sông, khỉ con tranh tài, bay lên nào, giải cứu đại dương, No-bi-ta dọn nhà..vvv. 
+ Thiết kế các câu hỏi liên quan đến tác giả, tác phẩm, từ khó...Tổ chức trò chơi để kiểm tra việc chuẩn bị, tự học của học sinh. Thưởng để khích lệ học sinh.
- Chuẩn bị các nội dung theo hướng dẫn soạn bài của giáo viên. Tham gia trò chơi, trả lời các câu hỏi liên quan đến tác giả, tác phẩm, từ khó...
- Hướng dẫn học sinh tự ghi chép
- Các nội dung cần ghi chép dưới sự hướng dẫn của giáo viên học sinh tiến hành tự ghi vào vở.
- Phương pháp phỏng vấn chuyên gia:
Giáo viên cần đặt ra yêu cầu tìm hiểu th«ng tin vÒ t¸c gi¶ cho häc sinh.
Sau phần tương tác trao đổi giữa các học sinh, giáo viên sẽ yêu cầu các em nhận xét và cho điểm học sinh làm chuyên gia. Cuèi cïng, gi¸o viªn nhËn xÐt, cho ®iÓm vµ chèt kiÕn thøc c¬ b¶n.
- Häc sinh chñ ®éng t×m kiÕm tÊt c¶ nh÷ng th«ng tin vÒ t¸c gi¶, tác phẩm trong s¸ch gi¸o khoa, s¸ch tham kh¶o, m¹ng Internet. Khi b¾t ®Çu vµo kh©u t×m hiÓu chó thÝch, häc sinh xung phong vµ chän cö mét em lµm chuyªn gia, c¸c häc sinh trong líp sÏ cã thêi gian 1-2’ ®Ó ®Æt c©u hái pháng vÊn chuyªn gia.
- Gi¸o viªn nªn sö dông kÜ thuËt KWL kÕt hîp víi ho¹t ®éng nhãm nhá th«ng qua PhiÕu häc tËp:
K
ĐIỀU ĐÃ BIÊT
W
ĐIỀU 
MUỐN BIẾT
L
ĐIỀU 
HỌC ĐƯỢC
Tác giả
-Bút danh, họ tên khai sinh, năm sinh, năm mất.
-Quê quán
- Quá trình sáng tác
- Phong cách sáng tác
- Sở trường sáng tác
- Giải thưởng văn học
- Tác phẩm tiêu biểu
T¸c phÈm
- Hoµn c¶nh s¸ng t¸c:
- XuÊt xø:
- ThÓ lo¹i:
-Phương thức biểu đạt:
- Bè côc:
* C¸ch thøc tiÕn hµnh trªn líp:
Bước 1: Yªu cÇu HS trao ®æi trong nhãm bµn (2 phót) vÒ kiÕn thøc trong cét (K) trªn c¬ së PhiÕu häc tËp mµ c¸c em ®· hoµn thµnh ë nhµ. Sau ®ã yªu cÇu ®¹i diÖn hai nhãm b¸o c¸o kÕt qu¶ thèng nhÊt; c¸c nhãm kh¸c nhËn xÐt, bæ sung; gi¸o viªn sÏ nhËn xÐt vµ chèt kiÕn thøc c¬ b¶n ®Ó häc sinh tù söa ch÷a vµ ®iÒu chØnh vµo phiÕu häc tËp cña m×nh nÕu cã sai sãt.
Ví dụ về phiếu học tập khi sử dụng kĩ thuật KWL khi học văn bản Đêm nay Bác không ngủ - Minh Huệ:
MẪU PHIẾU HỌC TẬP 
(Học sinh hoàn thiện phiếu ở nhà)
1. Tác giả:
- Bút danh, họ tên khai sinh, năm sinh, năm mất:
- Quê quán:
- Quá trình sáng tác:
- Phong cách sáng tác:
- Sở trường sáng tác:
- Giải thưởng văn học:
- Tác phẩm tiêu biểu:
2. T¸c phÈm
- Hoµn c¶nh s¸ng t¸c:
- XuÊt xø:
- ThÓ lo¹i:
- Phương thức biểu đạt:
- Bè côc:
Bước 2: Yªu cÇu 1-2 häc sinh nªu nh÷ng ®iÒu c¸c em muèn biÕt vÒ t¸c phÈm. Gi¸o viªn sÏ b¾t ®Çu ngay tõ nh÷ng b¨n kho¨n, th¾c m¾c ®ã cña c¸c em ®Ó dÉn d¾t kh¬i gîi c¸c em høng thó bước vào nội dung tiÕp theo cña tiÕt häc.
- Tuy nhiªn, cã mét ®iÒu lưu ý khi thùc hiÖn kÜ thuËt d¹y häc KWL cho kh©u “t×m hiÓu chó thÝch vÒ t¸c phÈm” lµ: KÜ thuËt nµy chØ hoµn thµnh vµ thùc sù cã gi¸ trÞ nÕu cuèi tiÕt häc, sau khi ®· dÉn d¾t häc sinh t×m hiÓu, kh¸m ph¸, c¶m nhËn được những giá trÞ nghÖ thuËt vµ néi dung cña v¨n b¶n, gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh hoµn thµnh cét thø ba (cét L - ®iÒu häc được) cña phiÕu häc tËp.
=> Như vậy, với việc thực hiện phương pháp phỏng vấn chuyên gia và kĩ thuật KWL cho phần tìm hiểu tác giả, tác phẩm, giáo viên đã giúp học sinh phát triển được các năng lực tự học và hợp tác, năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông, năng lực giao tiếp và sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt, năng lực sáng tạo.
- Thực hiện theo yêu cầu của giáo viên.
2. 3. Đổi mới trong hoạt động đọc văn bản
 Đổi mới và sáng tạo trong việc đọc văn bản không hề đơn giản. Bấy lâu, người giáo viên Ngữ văn chủ yếu áp dụng hình thức đọc diễn cảm. Tuy nhiên, tôi nhận thấy còn nhiều cách đọc sáng tạo khác. Tôi quan niệm, đọc văn bản cho hay cho tốt cũng chính là học sinh và giáo viên đến gần với cái hồn cốt của tác phẩm. Tôi thường áp dụng một số phương pháp đọc văn bản như sau:
GIÁO VIÊN
HỌC SINH
- Đọc diễn cảm. Gọi một số em đọc diễn cảm theo đoạn hoặc cả văn bản tùy theo dung lượng của văn bản đó.
- Đọc phân vai. Áp dụng với văn bản tự sự. Học sinh đọc nhập vai theo nhân vật trong tác phẩm.
- Kết hợp đọc và kể. Đối với văn bản tự sự dài, tôi thường chia đoạn để học sinh đọc, kể kết hợp. Phần đã học tiến hành kể, phần chưa học thì cho học sinh đọc.
- Học sinh thực hiện theo yêu cầu của cô giáo tại lớp.
- Kể chuyện theo tranh:
ví dụ khi dạy văn bản: Thạch Sanh, Thầy bói xem voi, Ếch ngồi đáy giếng.
- Học sinh vẽ tranh theo nội dung tác phẩm. Lên lớp kể theo tranh vẽ.
- Ngâm thơ: Sưu tầm các clip nghệ sĩ ngâm thơ hoặc sử dụng nhạc nền có sẵn, giáo viên tự ngâm thơ.
- Học sinh nghe nghệ sĩ ngâm thơ, cô giáo ngâm thơ...
ví dụ khi dạy văn bản Cảnh khuya – Hồ Chí Minh giáo viên cho học sinh nghe vi deo ngâm thơ.
- Thông qua hoạt động đọc sáng tạo với những hình thức đa dạng, phong phú, học sinh được sống cùng với nhân vật, với cảm xúc của nhà thơ...Đồng thời các em cũng có những cảm nhận ban đầu về ngôn ngữ, thái độ, cá tính....của nhân vật. Những cảm xúc ban đầu được hình thành chính từ hoạt động này. Từ sự xúc động trước cảnh ngộ éo le của con người, đến những vui, buồn, yêu, ghét....Đó chính là những giá trị thẩm mĩ và tình cảm mà học sinh có được, là năng lực cảm thụ thẩm mĩ, cảm thụ văn học mà các em được phát triển thông qua cách tổ chức dạy học sinh động, hữu ích.
2. 4. Đổi mới trong hoạt động tìm hiểu văn bản
Trọng tâm của hoạt động hình thành kiến thức là phần Tìm hiểu văn bản. Đây là qu¸ tr×nh ph©n tÝch, c¾t nghÜa gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ néi dung cña v¨n b¶n. Đổi mới hoạt động tìm hiểu văn bản, người giáo viên càng đa dạng hình thức học tập càng tạo được hứng thú học tập cho học sinh.
2.4.1. Phương pháp dạy học gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
Khi ®øng trước một tình huống cã vÊn ®Ò. Häc sinh sÏ được tích cùc trong qu¸ tr×nh häc, tù m×nh kh¸m ph¸, nghiªn cøu vÊn ®Ò vµ qua ®ã, c¸c em sÏ th¶o luËn vÒ hµnh ®éng, suy nghÜ cña nh©n vËt trước tình huống của cuộc đời, tìm được những vẻ đẹp vÒ néi dung, vÒ gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm, cã được nh÷ng rung c¶m thÈm mÜ ®Ých thùc cho t©m hån m×nh. §ång thêi còng tõ ®ã, c¸c em ph¸t triÓn được những năng lùc chung: tự học, hợp tác, giao tiếp, sử dụng ngôn ngữ và các n¨ng lùc ®Æc thï cña m«n Ng÷ v¨n: giải quyết vấn đề, giao tiếp tiếng Việt, cảm thụ và thưởng thức cái đẹp. 
- Ch¼ng h¹n, khi d¹y v¨n b¶n Bè cña Xi-m«ng - M«-p¸t-x¨ng, khi cho häc sinh ph©n tÝch nh©n vËt Xi-m«ng ®Õn ®o¹n cËu bÐ t×m ®Õn bê s«ng ®Þnh nh¶y xuèng cho chÕt ®uèi, gi¸o viªn cã thÓ nªu c©u hái cã vÊn ®Ò: Theo em, c¸ch gi¶i quyÕt cña Xi-m«ng lµ t×m ®Õn c¸i chÕt cã ®óng kh«ng? Víi c©u hái này, líp häc sÏ cã rÊt nhiÒu ý kiÕn s«i næi vµ hµo høng kh¸c nhau ®Ó biÖn gi¶i vÒ hµnh ®éng cña Xi-m«ng. 
+ C¸c em cã thÓ kh«ng ®ång t×nh víi hµnh ®éng cña Xi-m«ng v× ®ã lµ mét viÖc lµm rÊt tiªu cùc. Bëi tuy Xi-m«ng kh«ng cã bè nhưng em cßn cã mét người mÑ rÊt mùc yªu thư¬ng em, em lµ chç dựa tinh thÇn lín nhÊt cña mÑ. NÕu em chÕt ®i, mÑ em sÏ ra sao? H¬n n÷a, kh«ng cã bè kh«ng ph¶i lµ mét c¸i téi, råi b¹n bÌ sÏ hiÓu ra vµ sÏ yªu thương và có cái nhìn cảm thông với em 
+ Nhưng còng cã thÓ, sÏ cã häc sinh ®ång t×nh víi hµnh ®éng cña Xi-m«ng v× c¸c em cho r»ng Xi-m«ng kh«ng cã bè ®· lµ mét ®iÒu hÕt søc ®au ®ín cho b¶n th©n em råi. Bëi em kh«ng cã bè sÏ kh«ng ai chë che, b¶o vÖ cho em. Vốn thiÕu thèn t×nh thương. VËy mµ ®Õn trường, b¹n bÌ l¹i giÔu cît, hµnh h¹ em. Em chÕt lµ mét sù gi¶i tho¸t 
+ Kh«ng nh÷ng thÕ, cã häc sinh sÏ ®ưa ra c¸ch gi¶i quyÕt: Xi-m«ng kh«ng cÇn t×m ®Õn c¸i chÕt, thay vµo ®ã, em sÏ ph¶i dòng c¶m “®èi ®Çu” víi nh÷ng người b¹n kh«ng tèt trong líp
- Bản thân tôi trong quá trình dạy văn bản này thường hướng học sinh đến ý kiến không đồng tình với cách lựa chọn của Xi-mông và cách giải quyết khác. 
- Đối với những ý kiến đồng tình, tôi thường định hướng cho học sinh đó là cách giải quyết tiêu cực. Trªn c¬ së c¸c ý kiÕn ph¸t biÓu, tranh luËn cña häc sinh, gi¸o viªn sÏ dÉn d¾t ®Ó c¸c em thÊy ®ưîc viÖc t×m ®Õn c¸i chÕt cña cËu bÐ Xi-m«ng khi bÞ b¹n bÌ trªu chäc v× kh«ng cã bè lµ mét viÖc lµm kh«ng nªn. Bëi v× Xi-m«ng cßn cã mÑ, cã rÊt nhiÒu nh÷ng ngưêi kh¸c yªu thương vµ s½n sµng gióp ®ì em bÊt cø lóc nµo (sau nµy b¸c Phi-lÝp ®«n hËu ®· ®em ®Õn cho em mét người bè “®¸ng tù hµo”). Em kh«ng hÒ cã lçi trong viÖc “em kh«ng cã bè”. Em h·y trë vÒ nhµ, t×m chç nương náu n¬i nh÷ng người thực sù yªu thương emTõ ®ã, gi¸o viªn sÏ gi¸o dôc cho c¸c em kÜ n¨ng sèng, ph¸t triÓn ë c¸c em n¨ng lùc gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n trong cuéc sèng. Hoàn toàn không nên lựa chọn cách giải quyết tiêu cực, nhất là trong cuộc sống hôm nay. Vì chúng ta sẽ có thể phải gặp rất nhiều thử thách trở ngại thậm chí là sự bất hạnh trong cuộc đời. Chúng ta cần mạnh mẽ để vượt qua, không được gục ngã, h·y t×m ®Õn sÎ chia víi nh÷ng người th©n, c¸c em sÏ được gióp ®ì, sÏ t×m thÊy ®ưîc c¸ch gi¶i quyÕt tèt ®Ñp! Tôi cho rằng, dạy học để học sinh bày tỏ quan điểm là quan trọng nhưng vẫn cần những định hướng mang ý nghĩa giáo dục của người giáo viên. 
2.4.2. Phương ph¸p ®ång s¸ng t¹o
Còng lµ mét phương ph¸p mµ gi¸o viªn nªn vµ cÇn sö dông khi gÆp mét t×nh huèng truyÖn mµ nhµ v¨n x©y dùng không như mong muốn của người đọc. 
- VÝ dô, khi d¹y v¨n b¶n Chiếc lược ngà – Nguyễn Quang Sáng, dÉn d¾t häc sinh t×m hiÓu ®Õn ®o¹n truyÖn «ng S¸u hi sinh, gi¸o viªn cã thÓ ®Æt c©u hái: Em cã ®ång t×nh víi nhµ v¨n NguyÔn Quang S¸ng khi «ng x©y dùng t×nh huèng nh©n vËt «ng S¸u hi sinh mµ kh«ng kÞp trao c©y lược cho con kh«ng? T¹i sao?
- Víi vÊn ®Ò này, häc sinh sÏ cã nh÷ng lùa chän cho riªng m×nh. C¸c em cã thÓ kh«ng ®ång t×nh víi nhµ v¨n v× cho r»ng như vËy th× cha con «ng S¸u téi nghiÖp qu¸ vµ c©u chuyÖn v« h×nh chung kÕt thóc kh«ng cã hËu, ®i ngược lại với mơ ước của người đọc. C¸c em cã thÓ ®ång t×nh víi c¸ch x©y dùng cña nhµ v¨n bëi tình huống truyện đã phản ánh rõ nét tính chất khốc liệt của chiến tranh. Chỉ như vậy người đọc mới cảm nhận được, thấu hiểu được những đau thương mất mát mà chiến tranh gây ra cho con người. Vả lại, tình huống này cũng khắc họa đậm nét tình yêu con và phẩm chất kiên trung của một người chiến sĩ cách mạng. Ông Sáu hi sinh nhưng cây lược – kỉ vật ông để lại sẽ là một cây cầu kết nối cha và con, hiện tại và tương lai.
- Vµ dï c¸c em cã suy nghÜ, quan ®iÓm như thÕ nµo, gi¸o viªn còng cÇn tr©n träng. Gi¸o viªn cũng có thể ®Æt c©u hái ngưîc l¹i cho c¸c em: NÕu «ng S¸u kh«ng hi sinh, kÕt thóc chiÕn tranh «ng trë vÒ ®em theo cây lược ngµ tÆng cho con g¸i th× c©u chuyÖn sÏ như thÕ nµo? Häc sinh tù tr¶ lêi c©u hái ®ã vµ c¸c em sÏ nhËn ra c¸ch x©y dùng t×nh huèng truyÖn cña NguyÔn Quang S¸ng như vËy lµ rÊt hîp lÝ. Bëi th«ng qua ®ã, nhµ v¨n ®· kh¾c häa những đau thương mất mát vµ c¶ nh÷ng hi sinh cao ®Ñp cña con người trong chiÕn tranh. §ã chÝnh lµ gi¸ trÞ hiÖn thùc cña v¨n b¶n. Qua ®©y, gi¸o viªn còng dÉn d¾t, kh¬i gîi ®Ó häc sinh liªn hÖ, tÝch hîp víi c¸ch x©y dùng t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o trong mét sè t¸c phÈm kh¸c: truyÖn ng¾n “Lµng” (Kim L©n) víi t×nh huèng «ng Hai nghe tin lµng chî DÇu theo giÆc; t×nh huèng Ðo le, bÊt h¹nh cña nh©n vËt NhÜ trong truyÖn ng¾n “BÕn quª” (NguyÔn Minh Ch©u)...
- Víi phương ph¸p ®ång s¸ng t¹o, gi¸o viªn ®· ph¸t huy ®ưîc sù say mª, s¸ng t¹o, n¨ng lùc c¶m nhËn v¨n häc, suy luËn l«-gic cña häc sinh. §ång thêi, gióp c¸c em hiÓu s©u s¾c h¬n vÒ nghÖ thuËt x©y dùng t×nh huèng truyÖn cña nhµ v¨n, gi¸ trÞ néi dung (hiÖn thùc) cña v¨n b¶n. Vµ còng th«ng qua ®ã tÝch hîp gi¸o dôc cho c¸c em kÜ n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n tù sù, ®Æc biÖt trong viÖc x©y dùng c¸c t×nh huèng truyÖn.
2.4.3. Phương ph¸p ®ãng vai
Trong gi¶ng d¹y Ng÷ v¨n còng lµ mét phư¬ng ph¸p d¹y häc mµ gi¸o viªn cÇn sö dông ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc cña häc sinh. Gi¸o viªn nªn sö dông phương ph¸p nµy khi gÆp mét t×nh huèng trong v¨n b¶n mµ nh©n vËt ®· cã c¸ch xö lÝ bÊt ngê hay ®ã chØ lµ mét t×nh huèng gi¶ ®Þnh do gi¸o viªn ®Æt ra. 
- VÝ dô víi v¨n b¶n Chiếc lược ngà – Nguyễn Quang Sáng, khi hưíng dÉn c¸c em t×m hiểu ®o¹n truyÖn bÐ Thu kiªn quyÕt kh«ng nhËn cha trong 3 ngµy «ng S¸u nghỉ phép, gi¸o viªn nêu giả định: NÕu lµ bÐ Thu, em cã cư xử víi «ng S¸u như vËy kh«ng? T¹i sao?
- Hay khi d¹y ®Õn ®o¹n cuèi v¨n b¶n, gi¸o viªn l¹i tiÕp tôc gi¶ ®Þnh : NÕu lµ bÐ Thu, khi nhËn chiếc lược, món quà của cha tõ tay «ng Ba, em có suy nghĩ, cảm xúc gì?... Vµ sau khi häc sinh nêu c¸ch øng xö trong t×nh huèng “®ãng vai” ®ã, gi¸o viªn sÏ pháng vÊn: Tại sao?. Råi tõ nh÷ng nhËn xÐt, gãp ý, ®¸nh gi¸ cña chÝnh c¸c häc sinh trong líp vÒ c¸ch øng xö cña b¹n bÌ m×nh, người giáo viên sẽ có thể đưa ra kÕt luËn vÒ c¸ch øng xö cÇn thiÕt trong t×nh huèng ®ã. 
- Phương ph¸p nµy kh«ng chØ gióp häc sinh hiÓu t¸c phÈm s©u s¾c h¬n, ph¸t huy kh¶ n¨ng c¶m nhËn, thÈm b×nh cña c¸c em qua viÖc hãa th©n vµo nh©n vËt, kÝch thÝch sù t×m tßi, ãc ph¸n ®o¸n s¸ng t¹o cña häc sinh mµ cßn gãp phÇn gi¸o dôc kÜ n¨ng sèng, gi¸o dôc vµ båi ®¾p cho c¸c em nh÷ng t×nh c¶m ®Ñp, cã tÝnh nh©n v¨n. Vµ ®Æc biÖt, sÏ gióp ph¸t triÓn ë c¸c em n¨ng lùc: tù häc vµ hîp t¸c, giao tiÕp vµ sö dông ng«n ng÷, c¶m thô văn học vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o.
2.4.4. Thảo luận và tranh luận
Thông thường đối với phương pháp thảo luận, người giáo viên vẫn chia lớp thành các nhóm, tiến hành trao đổi một vấn đề, ghi chép trên phiếu học tập, cử đại diện nhóm báo cáo, trình bày trước lớp, sau đó các nhóm nhận xét, đánh giá, hoàn thiện ý kiến. Để tránh nhàm chán, tôi áp dụng một số cách thảo luận như sau:
- Giáo viên nêu một vấn đề cần thảo luận, học sinh cả lớp nêu ý kiến, một đại diện ghi chép, kết thúc phần thảo luận, người ghi chép sẽ tổng hợp tất cả các ý kiến đã được đưa ra, cả lớp cùng thống nhất lựa chọn những ý kiến hợp lý. Hoặc chia lớp thành các nhóm có thể nhóm cặp đôi, nhóm 4, nhóm 6 thảo luận sau đó gọi đại diện nhóm báo cáo kết quả và các nhóm khác nhận xét, bổ sung, giáo viên kết luận, có thể đánh giá cho điểm.
+ Ví dụ 1: Dạy văn bản Chuyện người con gái Nam Xương – Nguyễn Dữ. Vấn đề nêu ra: Kết thúc Chuyện người con gái Nam Xương, Vũ Nương còn sống hay đã chết? Học sinh có quyền lựa chọn còn sống hoặc đã chết và có sự lý giải phù hợp. Học sinh được phân công ghi chép lại các ý kiến của lớp. Tổng hợp lại, cả lớp sẽ chọn ý kiến hợp lý nhất. 
+ Ví dụ 2: Dạy văn bản Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới – Vũ Khoan. Tôi đưa ra vấn đề: Trong văn bản, tác giả Vũ Khoan nêu rõ: cần vứt bỏ điểm yếu, phát huy đ