Bài giảng Ngữ văn 6 - Chủ đề 2: Thơ hiện đại - Văn bản: Đêm nay Bác không ngủ (Minh Huệ)

CHỦ ĐỀ 2: THƠ HIỆN ĐẠI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (MINH HUỆ) 
Minh Huệ 
 (1927- 2003) 
I. Giới thiệu chung	 
1. Tác giả: 
 Tên khai sinh là Nguyễn Thái (1927-2003) 
- Quê quán: Nghệ An 
 Làm thơ từ thời kháng chiến chống thực dân Pháp. 
2. Tác phẩm: 
- Sáng tác năm 1951, dựa trên sự kiện có thật trong chiến dịch Biên Giới cuối năm 1950. 
 Phương thức biểu đạt: tự sự, trữ tình kết hợp miêu tả. 
 Thể thơ: ngũ ngôn 
 Hoàn cảnh sáng tác: Mùa đông năm 1951, trời mưa lâm thâm, bên bờ sông Lam, Nghệ An, nghe một anh bạn là chiến sĩ vệ quốc quân kể những chuyện được chứng kiến về một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch Biên Giới- Thu Đông 1950, Minh Huệ vô cùng xúc động đã viết bài thơ này. 
- Mạch cảm xúc chính: Câu chuyên cảm động về tấm lòng yêu thương sâu sắc của Bác đối với bộ đội, dân công và tình cảm của anh đội viên đối với Bác. 
Phần 1: 9 khổ đầu: Lần thứ nhất anh đội viên thức dậy 
Phần 2: 7 khổ còn lại: Lần thứ ba anh đội viên thức dậy 
I. Giới thiệu chung 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
II. Đọc- hiểu văn bản 
1. Đọc, chú thích: 
2. Bố cục: 2 phần 
CHỦ ĐỀ 2: THƠ HIỆN ĐẠI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (MINH HUỆ) 
I. Giới thiệu chung 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
II. Đọc- hiểu văn bản 
1. Đọc, chú thích: 
2. Bố cục: 2 phần 
CHỦ ĐỀ 2: THƠ HIỆN ĐẠI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (MINH HUỆ) 
3. Phân tích 
a. Tâm tư của người chiến sĩ 
* Anh đội viên thức giấc lần thứ nhất 
Thổn thức cả nỗi lòngThầm thì anh hỏi nhỏ:- Bác ơi! Bác chưa ngủ?Bác có lạnh lắm không? 
- Chú cứ việc ngủ ngon 
 Ngày mai đi đánh giặc 
Vâng lời anh nhắm mắt 
Nhưng bụng vẫn bồn chồn 
Không biết nói gì hơn 
Anh nằm lo Bác ốm 
Lòng anh cứ bề bộn 
Vì Bác vẫn thức hoài 
Chiến dịch hãy còn dài 
Rừng lắm dốc, lắm ụ 
Đêm nay Bác không ngủ 
Lấy sức đâu mà đi 
Anh đội viên thức dậy Thấy trời khuya lắm rồiMà sao Bác vẫn ngồiĐêm nay Bác không ngủ 
Lặng yên bên bếp lửaVẻ mặt Bác trầm ngâmNgoài trời mưa lâm thâmMái lều tranh xơ xác 
Anh đội viên nhìn BácCàng nhìn lại càng thươngNgười Cha mái tóc bạcĐốt lửa cho anh nằmRồi Bác đi dém chănTừng người từng người mộtSợ cháu mình giật thộtBác nhón chân nhẹ nhàngAnh đội viên mơ màngNhư nằm trong giấc mộngBóng Bác cao lồng lộngẤm hơn ngọn lửa hồng 
I. Giới thiệu chung 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
II. Đọc- hiểu văn bản 
1. Đọc, chú thích: 
2. Bố cục: 2 phần 
CHỦ ĐỀ 2: THƠ HIỆN ĐẠI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (MINH HUỆ) 
3. Phân tích 
a. Tâm tư của người chiến sĩ 
* Anh đội viên thức giấc lần thứ nhất 
 Thái độ: ngạc nhiên, băn khoăn, đến khắc khoải 
- Cách vào truyện rất tự nhiên, giản dị đồng thời đặt ra một thắc mắc băn khoăn với tâm trạng của anh đội viên: Vì sao trời đã khuya lắm mà Bác hồ vẫn chưa ngủ? 
 Hành động: Nhìn và dõi theo những cử chỉ, hành động của Bác -> Xúc động 
Anh đội viên thức dậy Thấy trời khuya lắm rồiMà sao Bác vẫn ngồiĐêm nay Bác không ngủ 
Lặng yên bên bếp lửaVẻ mặt Bác trầm ngâmNgoài trời mưa lâm thâmMái lều tranh xơ xác 
Anh đội viên nhìn BácCàng nhìn lại càng thươngNgười Cha mái tóc bạcĐốt lửa cho anh nằmRồi Bác đi dém chănTừng người từng người mộtSợ cháu mình giật thộtBác nhón chân nhẹ nhàng 
I. Giới thiệu chung 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
II. Đọc- hiểu văn bản 
1. Đọc, chú thích: 
2. Bố cục: 2 phần 
CHỦ ĐỀ 2: THƠ HIỆN ĐẠI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (MINH HUỆ) 
3. Phân tích 
a. Tâm tư của người chiến sĩ 
* Anh đội viên thức giấc lần thứ nhất 
 Thái độ: ngạc nhiên, băn khoăn, đến khắc khoải 
-> Hình ảnh Bác thật giản dị mà thật thiêng liêng. Tình Bác như tình cảm của người cha dành cho những đứa con 
 => Anh đội viên yêu thương, kính trọng, cảm phục trước tấm lòng của Bác. 
- Cách vào truyện rất tự nhiên, giản dị đồng thời đặt ra ngay một thắc mắc băn khoăn với tâm trạng của anh đội viên: Vì sao trời đã khuya lắm mà Bác hồ vẫn chưa ngủ? 
 Hành động: Nhìn và dõi theo những cử chỉ, hành động của Bác 
I. Giới thiệu chung 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
II. Đọc- hiểu văn bản 
1. Đọc, chú thích: 
2. Bố cục: 2 phần 
CHỦ ĐỀ 2: THƠ HIỆN ĐẠI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (MINH HUỆ) 
3. Phân tích 
a. Tâm tư của người chiến sĩ 
* Anh đội viên thức giấc lần thứ nhất 
- Cách vào truyện rất tự nhiên, giản dị đồng thời đặt ra ngay một thắc mắc băn khoăn với tâm trạng của anh đội viên: Vì sao trời đã khuya lắm mà Bác hồ vẫn chưa ngủ? 
- Thái độ: ngạc nhiên, băn khoăn, đến khắc khoải 
 Hành động: Nhìn và dõi theo những cử chỉ, hành động của Bác 
 Tâm trạng: 
+ Mơ màng như nằm trong giấc mộng đẹp: 
+ Thổn thức, bồn chồn, lo lắng. Đó là tình cảm kính yêu của người con với người cha, là trách nhiệm của một chiến sỹ đối với lãnh tụ. 
-> Hình ảnh so sánh, từ láy gợi hình. 
-> Cảm nhận được sự lớn lao, vĩ đại nhưng lại hết sức gần gũi, thân thương, ấm áp của vị lãnh tụ. 
 "Bóng Bác cao lồng lộng. 
 Ấm hơn ngọn lửa hồng “ 
Thổn thức cả nỗi lòngThầm thì anh hỏi nhỏ:- Bác ơi! Bác chưa ngủ?Bác có lạnh lắm không? 
- Chú cứ việc ngủ ngon 
 Ngày mai đi đánh giặc 
Vâng lời anh nhắm mắt 
Nhưng bụng vẫn bồn chồn 
Không biết nói gì hơn 
Anh nằm lo Bác ốm 
Lòng anh cứ bề bộn 
Vì Bác vẫn thức hoài 
Chiến dịch hãy còn dài 
Rừng lắm dốc, lắm ụ 
Đêm nay Bác không ngủ 
Lấy sức đâu mà đi 
I. Giới thiệu chung 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
II. Đọc- hiểu văn bản 
1. Đọc, chú thích: 
2. Bố cục: 2 phần 
CHỦ ĐỀ 2: THƠ HIỆN ĐẠI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (MINH HUỆ) 
3. Phân tích 
a. Tâm tư của người chiến sĩ 
* Anh đội viên thức giấc lần thứ nhất 
* Anh đội viên thức dậy lần thứ ba 
 Lần thứ 3 thức dậy 
Anh hốt hoảng giật mình: 
Bác vẫn ngồi đinh ninh 
Chòm râu im phăng phắc 
Anh vội vàng nằng nặc 
- Mời Bác ngủ Bác ơi! 
Trời sắp sáng mất rồi 
Bác ơi! Mời Bác ngủ! 
- Chú cứ việc ngủ ngon 
Ngày mai đi đánh giặc 
Bác thức thì mặc Bác 
Bác ngủ không an lòng 
Bác thương đoàn dân công 
Đêm nay ngủ ngoài rừng 
Rải lá cây làm chiếu 
Manh áo phủ làm chăn 
Trời thì mưa lâm thâm 
Làm sao cho khỏi ướt! 
Càng thương càng nóng ruột 
Mong trời sáng mau mau 
Anh đội viên nhìn Bác 
Bác nhìn ngọn lửa hồng 
Lòng vui sướng mênh mông 
Anh thức luôn cùng Bác 
Đêm nay Bác ngồi đó 
Đêm nay Bác không ngủ 
Vì một lẽ thường tình 
Bác là Hồ Chí Minh 
I. Giới thiệu chung 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
II. Đọc- hiểu văn bản 
1. Đọc, chú thích: 
2. Bố cục: 2 phần 
CHỦ ĐỀ 2: THƠ HIỆN ĐẠI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (MINH HUỆ) 
3. Phân tích 
a. Tâm tư của người chiến sĩ 
* Anh đội viên thức giấc lần thứ nhất 
* Anh đội viên thức dậy lần thứ ba 
 Hốt hoảng, giật mình. 
 - Nằng nặc: “ Mời Bác ngủ Bác ơi !”, “ Bác ơi! Mời Bác ngủ!” -> Từ láy "nằng nặc” , đảo trật tự ngôn từ, lặp lại các cụm từ => Diễn tả tăng dần mức độ bồn chồn lo lắng cho sức khoẻ của Bác. Tình thương Bác dâng lên đến đỉnh điểm. 
 “ Lòng vui sướng mênh mông 
 Anh thức luôn cùng Bác”. 
 Niềm vui của anh đội viên khi hiểu được tấm lòng mênh mông, tình thương, đạo đức cao cả và sự vĩ đại của Bác. 
" Vì một lẽ thường tình 
 Bác là Hồ Chí Minh.“ 
Việc Bác không ngủ vì lo cho dân cho nước là một lẽ thường tình của cuộc đời Bác. 
I. Giới thiệu chung 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
II. Đọc- hiểu văn bản 
1. Đọc, chú thích: 
2. Bố cục: 2 phần 
CHỦ ĐỀ 2: THƠ HIỆN ĐẠI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (MINH HUỆ) 
3. Phân tích 
a. Tâm tư của người chiến sĩ 
* Anh đội viên thức giấc lần thứ nhất 
* Anh đội viên thức dậy lần thứ ba 
- Lần đầu: là sự ngạc nhiên, cảm phục nhưng vẫn vâng lời Bác đi ngủ. 
 Lần thứ ba: hốt hoảng giật mình rồi vui sướng khi cảm nhận được sự vĩ đại của Bác, thức luôn cùng Bác. 
 Bài thơ chỉ kể lần thứ nhất và lần thứ ba anh đội viên thức dậy, cho thấy trong cái đêm ấy anh đã nhiều lần tỉnh giấc, lần nào cũng chứng kiến Bác không ngủ. Chính vì vậy, tâm trạng của anh mới có sự chuyển biến rõ rệt. 
I. Giới thiệu chung 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
II. Đọc- hiểu văn bản 
1. Đọc, chú thích: 
2. Bố cục: 2 phần 
CHỦ ĐỀ 2: THƠ HIỆN ĐẠI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (MINH HUỆ) 
3. Phân tích 
a. Tâm tư của người chiến sĩ 
* Anh đội viên thức giấc lần thứ nhất 
* Anh đội viên thức dậy lần thứ ba 
 Hốt hoảng, giật mình. 
 - Nằng nặc: “ Mời Bác ngủ Bác ơi !”, “ Bác ơi! Mời Bác ngủ!” -> Từ láy "nằng nặc” , đảo trật tự ngôn từ, lặp lại các cụm từ => Diễn tả tăng dần mức độ bồn chồn lo lắng cho sức khoẻ của Bác. Tình thương Bác dâng lên đến đỉnh điểm. 
“ Lòng vui sướng mênh mông 
 Anh thức luôn cùng Bác”. 
 Niềm vui của anh đội viên khi hiểu được tấm lòng mênh mông, tình thương, đạo đức cao cả và sự vĩ đại của Bác. 
" Vì một lẽ thường tình 
 Bác là Hồ Chí Minh.“ 
Việc Bác không ngủ vì lo cho dân cho nước là một lẽ thường tình của cuộc đời Bác. 
 Qua diễn biến tâm trạng của người chiến sĩ, bài thơ đã biểu hiện cụ thể, chân thực tình cảm thương mến, kính yêu, lòng biết ơn và niềm hạnh phúc của người chiến sĩ nói riêng và của nhân dân nói chung đối với Bác- vị lãnh tụ vĩ đại mà bình dị . 
I. Giới thiệu chung 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
II. Đọc- hiểu văn bản 
1. Đọc, chú thích: 
2. Bố cục: 2 phần 
CHỦ ĐỀ 2: THƠ HIỆN ĐẠI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (MINH HUỆ) 
3. Phân tích 
a. Tâm tư của người chiến sĩ 
* Anh đội viên thức giấc lần thứ nhất 
* Anh đội viên thức dậy lần thứ ba 
b. Hình ảnh Bác Hồ 
- Thời gian: đêm khuya. 
- Không gian: Bên bếp lửa, trong mái lều xơ xác và ngoài trời mưa lâm thâm. 
b. Hình ảnh Bác Hồ: 
Tư thế, hình dáng 
+ Lần 1: - ngồi, lặng yên 
- Vẻ mặt: trầm ngâm; mái tóc bạc. 
+ Lần 2: - vẫn ngồi đinh ninh 
 Chòm râu im phăng phắc 
 Từ láy tượng hình, ẩn dụ 
Hình ảnh Bác vừa gần gũi, thân thiết vừa cao cả, thiêng liêng. 
b. Hình ảnh Bác Hồ: 
Tư thế, hình dáng 
+ Lần 1: - ngồi, lặng yên 
- Vẻ mặt: trầm ngâm; mái tóc bạc. 
+ Lần 2: - vẫn ngồi đinh ninh 
 Chòm râu im phăng phắc 
 Từ láy tượng hình, ẩn dụ 
Cử chỉ, hành động 
- Đốt lửa 
- Dém chăn từng người từng người một 
- Nhón chân nhẹ nhàng 
 Cụm động từ, điệp từ, từ láy gợi hình 
Hình ảnh Bác vừa gần gũi, thân thiết vừa cao cả, thiêng liêng. 
Lo lắng ân cần, chăm chút yêu thương. 
b. Hình ảnh Bác Hồ: 
Tư thế, hình dáng 
+ Lần 1: - ngồi, lặng yên 
- Vẻ mặt: trầm ngâm; mái tóc bạc. 
+ Lần 2: - vẫn ngồi đinh ninh 
 Chòm râu im phăng phắc 
Hình ảnh Bác vừa gần gũi, thân thiết vừa cao cả, thiêng liêng. 
 Từ láy tượng hình, ẩn dụ 
Cử chỉ, hành động 
- Đốt lửa 
- Dém chăn từng người từng người một 
- Nhón chân nhẹ nhàng 
 Cụm động từ, điệp từ, từ láy gợi hình 
Lo lắng ân cần, chăm chút yêu thương. 
Lời nói, tâm tư 
+ Lần1: Chú cứ việc ngủ ngon Ngày mai đi đánh giặc 
+ Lần3: Chú cứ việc ngủ ngon 
- Bác ngủ không an lòng 
- Bác thương đoàn dân công 
- Càng thương càng nóng ruột Mong trời sáng mau mau. 
- Lời nói ngắn gọn, nhẹ nhàng; Điệp từ, cặp từ sóng đôi tăng tiến. 
Lòng yêu thương bao la, rộng lớn của Bác dành cho bộ đội và dân công. 
Tư thế hình dáng 
Cử chỉ hành động 
Lời nói 
Hình ảnh Bác Hồ giản dị, gần gũi chân thực mà lớn lao. Bác đã dành tình thương yêu mênh mông sâu nặng, sự chăm sóc ân cần, lo lắng chu đáo đối với chiến sĩ, đồng bào thật thấm thía và cảm động. 
Hình ảnh Bác vừa gần gũi, thân thiết vừa cao cả, thiêng liêng. 
Lo lắng ân cần, chăm chút yêu thương. 
Lòng yêu thương bao la, rộng lớn của Bác dành cho bộ đội và dân công. 
I. Giới thiệu chung 
1. Tác giả 
2. Tác phẩm 
II. Đọc- hiểu văn bản 
1. Đọc, chú thích: 
2. Bố cục: 2 phần 
CHỦ ĐỀ 2: THƠ HIỆN ĐẠI ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ (MINH HUỆ) 
3. Phân tích 
a. Tâm tư của người chiến sĩ 
* Anh đội viên thức giấc lần thứ nhất 
* Anh đội viên thức dậy lần thứ ba 
b. Hình ảnh Bác Hồ 
4. Tổng kết 
a. Nghệ thuật : 
- Thơ tự sự mà giàu chất trữ tình. Trong thơ có sự kết hợp kể chuyện, miêu tả và biểu cảm. 
- Chi tiết giản dị, cụ thể mà cảm động. 
- Lời thơ giản dị, chân thành với nhiều từ láy gợi hình, gợi cảm. 
b. Nội dung: 
- Phản ánh tấm lòng yêu thương, giản dị mà sâu sắc, rộng lớn của Bác đối với quân và dân ta. 
- Biểu hiện tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ, cũng là của mọi người đối với lãnh tụ 
4. Củng cố :- Hình ảnh Bác Hồ trong đêm không ngủ được gợi mở qua những chi tiết nào? 
5. Hướng dẫn học bài ở nhà: 
- 	Kể tóm tắt diễn biến câu chuyện bằng một đoạn văn ngắn. 
Học tác giả, hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm 
Hình ảnh Bác Hồ trong đêm không ngủ 
Chuẩn bị tiết tiếp theo- tiết 94: “Đêm nay Bác không ngủ”. 
DẶN DÒ- HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ 
- Đọc diễn cảm bài thơ 
- Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ kể về chuyện gì? Hãy kể tóm tắt lại câu chuyện đó. 
- Em có cảm nhận như thế nào về hình ảnh Bác Hồ trong đêm không ngủ? 
- Giờ sau tìm hiểu tiếp: Lượm – Tố Hữu.