Bài giảng Ngữ văn 6 (Kết nối tri thức với cuộc sống) - Tiết 1, 2, 3: Văn bản: Bài học đường đời đầu tiên (Tô Hoài)

BÀI 1: TÔI VÀ CÁC BẠN 
Hạnh ph ú c đi đ â u đấy 
Đến chỗ c ó t ì nh bạn 
 (Ngạn ngữ phương Tây) 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả: 
Tô Hoài (1920 – 2014) 
- Quê: Hà Nội 
- Ông viết văn từ trước CMT8 – 1945. 
Tô Hoài 
- Ông có nhiều tác phẩm viết cho thiếu nhi . 
- Các tác phẩm chính: “Võ sĩ bọ ngựa”, “Dê và Lợn”, “Đôi ri đá”, “Dế mèn phiêu lưu kí”, “Đảo hoang”, “Chuyện nỏ thần” 
Những tác phẩm viết cho thiếu nhi 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả: 
2. Tác phẩm: 
a) Đọc và tìm hiểu chú thích 
b) Thể loại, phương thức biểu đạt 
-Thể loại: truyện đồng thoại 
- PTBĐ: Tự sự 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
1. Tác giả: 
2. Tác phẩm: 
a) Đọc và tìm hiểu chú thích 
b) Thể loại, phương thức biểu đạt 
-Thể loại: truyện đồng thoại 
- PTBĐ: Tự sự 
- Xuất xứ: Đoạn trích trích từ chương I. 
- Ngôi kể: ngôi thứ nhất (xưng “tôi”). 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
2. Tác phẩm: 
- c. Bố cục : 
 2 phần 
+ P1: Từ đầu sắp đứng đầu thiên hạ rồi. 
 Bức chân dung tự hoạ của Dế Mèn. 
+ P2: còn lại: 
 Bài học đường đời đầu tiên . 
I. TÌM HIỂU CHUNG 
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN 
1. Bức chân dung tự hoạ của Dế Mèn 
Ngoại hình của Dế Mèn: 
Thanh niên cường tráng. 
Đôi càng tôi mẫm bóng. 
Những cái vuốt  cứng dần và nhọn hoắt. 
Đôi cánh tôi dài kín xuống tận chấm đuôi. 
Cả người tôi một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn. 
Đầu tôi to ra và nổi từng tảng, rất bướng. 
- Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc. 
Sợi râu tôi dài và uốn cong một vẻ rất đỗi hùng dũng. 
1. Bức chân dung tự hoạ của Dế Mèn 
Ngoại hình 
Hành động 
Suy nghĩ 
Ngôn ngữ 
- Chàng dế thanh niên cường tráng 
+ càng: 
+ vuốt: 
+ cánh: 
+ đầu: 
+ răng 
+ râu : 
1. Bức chân dung tự hoạ của Dế Mèn 
Ngoại hình 
Hành động 
Suy nghĩ 
Ngôn ngữ 
=> Chàng dế thanh niên cường tráng 
-+ càng: mẫm bóng 
+ vuốt: cứng, nhọn .. 
+ cánh: dài tận chấm đuôi, một màu nâu bóng mỡ 
+ đầu: to, rất bướng 
+ răng: đen nhánh 
+ râu: dài, cong 
Hành động của Dế Mèn : 
Tôi co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ. Những ngọn cỏ gẫy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua. 
Lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc. 
Cứ chốc chốc lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu. 
Tôi đi đứng oai vệ, làm điệu dún dẩy 
Cà khịa với tất cả mọi bà con trong xóm. 
Quát mấy chị Cào Cào 
Ngứa chân đá một cái, ghẹo anh Gọng Vó. 
1. Bức chân dung tự hoạ của Dế Mèn 
Hình dáng 
Hành động 
Suy nghĩ 
Ngôn ngữ 
+ càng: mẫm bóng 
+ vuốt: cứng, nhọn .. 
+ cánh: dài tận chấm đuôi, một màu nâu bóng mỡ 
+ đầu: to, rất bướng 
+ răng: đen nhánh 
+ râu: dài, cong 
- đạp phanh phách 
- vũ lên phành phạch 
- nhai ngoàm ngoạp 
- trịnh trọng vuốt râu- cà khịa, quát nạt, đá ghẹo 
- Tôi tợn lắm 
- Tôi cho là tôi giỏi. 
- Tôi tưởng: lầm cử chỉ ngông cuồng là tài ba, càng tưởng tôi là tay ghê ghớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ rồi. 
- Gọi Dế Choắt là “chú mày”, xưng “anh”. 
- Gọi chị Cốc là “mày” xưng “tao ”. 
=> NT: Miêu tả, nhân hoá, giọng kể kiêu ngạo 
1. Bức chân dung tự hoạ của Dế Mèn 
Hình dáng 
Hành động 
Suy nghĩ 
Ngôn ngữ 
+ càng: mẫm bóng 
+ vuốt: cứng, nhọn .. 
+ cánh: dài tận chấm đuôi, một màu nâu bóng mỡ 
+ đầu: to, rất bướng 
+ răng: đen nhánh 
+ râu: dài, cong 
- đạp phanh phách 
- vũ lên phành phạch 
- nhai ngoàm ngoạp 
- trịnh trọng vuốt râu- cà khịa, quát nạt, đá ghẹo 
- Tôi tợn lắm 
- Tôi cho là tôi giỏi. 
- Tôi tưởng: lầm cử chỉ ngông cuồng là tài ba, càng tưởng tôi là tay ghê ghớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ rồi. 
- Gọi Dế Choắt là “chú mày”, xưng “anh”. 
- Gọi chị Cốc là “mày” xưng “tao ”. 
=> NT: Miêu tả, nhân hoá, giọng kể kiêu ngạo 
khỏe đẹp, cường tráng, mạnh mẽ, tự tin 
nét đẹp 
kiêu căng, tự phụ, 
xốc nổi, 
hung hăng, 
hống hách. 
nét chưa đẹp 
Theo em hình ảnh Dế Mèn đẹp ở chỗ nào và chưa đẹp ở điểm nào ? 
1. Bức chân dung tự hoạ của Dế Mèn 
Hình dáng 
Hành động 
Suy nghĩ 
Ngôn ngữ 
- Chàng dế thanh niên cường tráng 
+ càng: mẫm bóng 
+ vuốt: cứng, nhọn .. 
+ cánh: dài tận chấm đuôi, một màu nâu bóng mỡ 
+ đầu: to, rất bướng 
+ răng: đen nhánh 
+ râu: dài, cong 
- đạp phanh phách 
- vũ lên phành phạch 
- nhai ngoàm ngoạp 
- trịnh trọng vuốt râu- cà khịa, quát nạt, đá ghẹo 
- Tôi tợn lắm 
- Tôi cho là tôi giỏi. 
- Tôi tưởng: lầm cử chỉ ngông cuồng là tài ba, càng tưởng tôi là tay ghê ghớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ rồi. 
- Gọi Dế Choắt là “chú mày”, xưng “anh”. 
- Gọi chị Cốc là “mày” xưng “tao”. 
=> NT: Miêu tả, nhân hoá, giọng kể kiêu ngạo 
=> Dế Mèn khỏe mạnh, cường tráng, có vẻ đẹp hùng dũng của con nhà võ (nét đẹp). 
=> Dế Mèn kiêu căng tự phụ, xem thường mọi người, hung hăng hống hách, xốc nổi (nét chưa đẹp). 
2. Bài học đường đời đầu tiên 
Hình dáng 
Cách sinh hoạt 
Ngôn ngữ 
a) Nhân vật Dế Choắt 
 Hình ảnh DC dưới cái nhìn của DM: Bên hàng xóm tôi có cái hang của Dế Choắt. Dế Choắt là tên tôi đã đặt cho nó một cách chế giễu và trịch thượng thế. Choắt nọ có lẽ cũng trạc tuổi tôi. Nhưng vì Choắt bẩm sinh yếu đuối nên tôi coi thường và gã cũng sợ tôi lắm. 
 Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện. Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn củn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo ghi lê. Đôi càng bè bè, nặng nề, trông đến xấu. Râu ria gì mà cụt có một mẩu và mặt mũi thì lúc nào cũng ngẩn ngẩn ngơ ngơ. Đã vậy, tính nết lại ăn xổi ở thì (thật chỉ vì ốm đau luôn, không làm được), có một cái hang ở cũng chỉ bới nông sát mặt đất, không biết đào sâu rồi khoét ra nhiều ngách như hang tôi. 
2. Bài học đường đời đầu tiên 
Hình dáng 
Cách sinh hoạt 
Ngôn ngữ 
- Chạc tuổi: Dế Mèn 
- Người: gầy gò, dài lêu ngêu như gã nghiện thuốc phiện. 
- Cánh: ngắn củn  như người cởi trần mặc áo ghi nê. 
- Đôi càng: bè bè, nặng nề 
- Râu: cụt có một mẩu 
- Mặt mũi: ngẩn ngẩn ngơ ngơ 
- Ăn xổi, ở thì 
-Với Dế Mèn: 
+ Lúc đầu: gọi “anh” xưng “em”. 
+ Trước khi mất: gọi “anh” xưng “tôi” và nói: “ở đời.thân”. 
- Với chị Cốc: 
+ Van lạy 
+ Xưng hô: chị - em. 
=> NT: Miêu tả, sử dụng thành ngữ 
=> Gầy gò, ốm yếu nhưng rất khiêm tốn, nhã nhặn. Bao dung độ lượng trước tội lỗi của Mèn. 
2. Bài học đường đời đầu tiên 
Dế Mèn 
Trước khi trêu chị Cốc 
Sau khi trêu chị Cốc 
Hậu quả 
Hành động 
Thái độ 
Bài học 
 b) Thái dộ của Dế Mèn đối với Dế Choắt: 
 Một hôm, tôi sang chơi, thấy trong nhà luộm thuộm, bề bộn, tôi bảo: 
 - Sao chú mày sinh sống cẩu thả quá như thế! Nhà cửa đâu mà tuềnh toàng. Ngộ có kẻ nào đến phá thì thật chú chết ngay đuôi! Này thử xem: khi chú chui vào tổ, lưng chú phải lồm cồm đụng sát lên tận mặt đất, làm cho ai trên vệ cỏ nhìn sang cũng biết chú đương đi đứng chỗ nào trong tổ. Phỏng thử có thằng chim cắt nó nhòm thấy, nó tưởng mồi, nó mổ cho một phát, nhất định trúng giữa lưng chú, thì chú có mà đi đời! Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng có khôn. 
=> Khinh bỉ, coi thường Dế Choắt 
 Tôi chui tọt ngay vào hang, lên giường nằm khểnh bắt chân chữ ngũ. Bụng nghĩ thú vị : “Mày tức thì mày cứ tức, mày ghè vỡ đầu mày ra cho nhỏ đi, nhỏ đến đâu thì mày cũng không chui nổi vào tổ tao đâu!” 
 Mỗi câu “Chối này” chị Cốc lại giáng một mỏ xuống. Mỏ Cốc như cái dùi sắt, chọc xuyên cả đất. Rúc trong hang mà bị trúng hai mỏ, Choắt quẹo xương sống, lăn ra kêu váng. Núp tận đáy đất mà tôi cũng khiếp, nằm im thin thít. Như đã hả cơn tức, chị Cốc đứng rỉa lông cánh một lát nữa rồi lại bay là xuống đầm nước, không chút để ý cảnh khổ đau vừa gây ra. 
 Biết chị Cốc đi rồi, tôi mới mon men bò lên . Trông thấy tôi, Dế Choắt khóc thảm thiết. 
 Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này: 
 - Thôi tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy. 
 Thế rồi Dế Choắt tắt thở. Tôi thương lắm. Vừa thương vừa ăn ăn tội mình . Giá tôi không trêu chị Cốc thì đâu đến nỗi Choắt việc gì. Cả tôi nữa, nếu không nhanh chân chạy vào hang thì tôi cũng chết toi rồi. 
 Tôi đem xác Dế Choắt đến chôn vào một vùng cỏ bùm tum. Tôi đắp thành nắm mộ to 
2. Bài học đường đời đầu tiên 
Dế Mèn 
Trước khi trêu chị Cốc 
Sau khi trêu chị Cốc 
Hậu quả 
Hành động 
Thái độ 
Bài học 
- Mắng , coi thường, bắt nạt Choắt. 
- Cất giọng véo von trêu chị Cốc. 
- Chui tọt vào hang. 
- Núp tận đáy hang, nằm in thít. 
- Mon men bò lên. 
- Chôn Dế Choắt 
Dế Choắt bị chị Cốc mổ cho đến chết 
Hung hăng, ngạo mạn, xấc xược. 
Sợ hãi, hèn nhát 
Hối hận 
Không nên kiêu căng, coi thường người khác. 
Em học tập được gì từ nhân vật 
Dế Choắt? 
Những bài học sâu sắc 
 em rút ra từ 
nhân vật Dế Mèn? 
+ Bài học về thói kiêu căng, ngạo mạn, ích kỷ (từ Dế Mèn): kiêu căng, hống hách, ngang ngược, ích kỷ không chỉ làm hại người khác mà còn gây ra hậu quả cho bản thân phải ân hận suốt đời. 
+ Bài học về tình thân ái, lòng bao dung nhân hậu (từ Dế Choắt): nên biết sống đoàn kết, tôn trọng, bao dung tha thứ cho lỗi lầm của người khác. 
=> Bài học rút ra cho bản thân 
- Tôn trọng sự khác biệt của bạn . 
- Sẵn sàng chia sẻ, giúp đỡ khi bạn cần . 
TỔNG KẾT 
1. Nghệ thuật 
Cách miêu tả loài vật sinh động, trí tưởng tượng độc đáo. 
Sử dụng các biện pháp tu từ: nhân hóa, so sánh 
Kể chuyện bằng ngôi thứ nhất, tự nhiên, hấp dẫn. 
2. Nội dung 
Tính kiêu căng, hống hách, ích kỉ sẽ dẫn đến tội ác khiến ta phải ân hận suốt đời. 
Hãy sống yêu thương, đồng cảm, tự tin, khiêm nhường 
3. Ý nghĩa 
Không quá đề cao bản thân rồi rước hoạ. 
- Cần biết lắng nghe, quan tâm, giúp đỡ mọi người xung quanh. 
1. Hãy đọc diễn cảm/đọc phân vai một đoạn mà em thích nhất trong VB. 
2. Em hãy bày tỏ suy nghĩ về 1 nhân vật trong đoạn truyện (Dế Mèn, Dế Choắt, chị Cốc). 
LUYỆN TẬP 
LUYỆN TẬP 
 Ở đoạn cuối truyện, sau khi chôn cất Dế Choắt, Dế Mèn đứng lặng hồi lâu trước nấm mồ của người bạn xấu số. Em thử hình dung tâm trạng của Dế Mèn và viết một đoạn văn diễn tả lại tâm trạng ấy theo lời của Dế Mèn. 
  Ân hận vì thói ngông cuồng, dại dột của mình đã dẫn đến cái chết thảm thương của Dế Choắt. 
  Tự hứa thay đổi tính nết, từ bỏ thói hung hăng, ngỗ nghịch, kiêu ngạo. 
  Xin Dế Choắt tha thứ và khắc ghi câu chuyện đau lòng do mình gây ra là một bài học đường đời.