Bài giảng Ngữ văn 7 - Tiết 46: Tiếng Việt: Thành ngữ - Lưu Thị Mai

NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG 
 CÁC THÀY CÔ GIÁO VỀ DỰ GIỜ THĂM LỚP! 
Hải Phòng, ngày 23 tháng 11 năm 2020 
TRƯỜNG THCS NGÔ QUYỀN 
MÔN: NGỮ VĂN 7 
Giáo viên: Lưu Thị Mai 
Trường THCS Ngô Quyền 
Đầu voi đuôi chuột 
Lên thác xuống ghềnh 
Thác 
Ghềnh 
 Tiết 46. TIẾNG VIỆT: 
THÀNH NGỮ 
Nước non lận đận một mình, 
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay 
 (Ca dao) 
Lên thác xuống ghềnh 
Lên núi xuống ghềnh. Leo thác lội ghềnh. 
Lên trên thác xuống dưới ghềnh. Lên thác cao xuống ghềnh sâu . 
Lên ghềnh xuống thác. Lên xuống ghềnh thác . 
Không thể thay thế, chêm xen, đổi vị trí của các từ trong cụm từ. 
Nước non lận đận một mình, 
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay 
 ( Ca dao ) 
lên thác xuống ghềnh 
Về cấu tạo : 
Về ý nghĩa : 
là cụm từ cố định 
biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh 
Ếch ngồi đáy giếng 
Nhanh như chớp 
Sơn hào hải vị 
Thảo luận nhóm bàn 
 (3 – 5 phút) 
Hãy giải thích nghĩa của các thành ngữ và cho biết các thành ngữ đó được giải thích bằng cách nào ? 
a. Ếch ngồi đáy giếng 
b. Nhanh như chớp 
c. Sơn hào hải vị 
Thành ngữ 
Ý nghĩa 
Cách giải thích 
Ếch ngồi đáy giếng 
Tầm nhìn hạn hẹp nhưng tỏ ra hiểu biết mọi thứ 
Dựa vào phép chuyển nghĩa của từ ngữ tạo nên thành ngữ 
Nhanh như chớp 
Rất nhanh 
Dựa vào phép chuyển nghĩa của từ ngữ tạo nên thành ngữ 
Sơn hào hải vị   
Những món ăn ngon, quý hiếm trên rừng, dưới biển 
Dựa vào nghĩa đen của từ ngữ tạo nên thành ngữ 
Thành ngữ 
Ý nghĩa 
Cách giải thích 
Ếch ngồi đáy giếng 
Tầm nhìn hạn hẹp nhưng tỏ ra hiểu biết mọi thứ 
Dựa vào phép chuyển nghĩa của từ ngữ tạo nên thành ngữ 
Nhanh như chớp 
Rất nhanh 
Dựa vào phép chuyển nghĩa của từ ngữ tạo nên thành ngữ 
Sơn hào hải vị   
Những món ăn ngon, quý hiếm trên rừng, dưới biển 
Dựa vào nghĩa đen của từ ngữ tạo nên thành ngữ 
 Đứng núi này trông núi kia 
 Đứng núi này trông núi khác 
 Đứng núi này trông núi nọ 
 Ba chìm bảy nổi 
Bảy nổi ba chìm 
=> Tuy thành ngữ có cấu tạo cố định song trong một vài trường hợp vẫn có những thành ngữ có thể có sự biến đổi. 
Lưu ý 
Bách chiến bách thắng - 
Bán tín bán nghi - 
Trăm trận trăm thắng 
Nửa tin nửa ngờ 
Lưu ý 
=> Ngoài thành ngữ thuần Việt còn có các thành ngữ Hán Việt 
Lưu ý 
Đeo nhạc cho mèo 
Con rồng cháu tiên 
=> M ột số thành ngữ có nguồn gốc từ các truyện cổ dân gian. 
Thầy bói xem voi 
Đeo nhạc cho mèo 
1 
2 
3 
4 
=> Cần phân biệt được thành ngữ và tục ngữ 
Lưu ý 
Lời ăn tiếng nói 
Một con ngựa đau, cả tàu bỏ cỏ 
Xác định cấu tạo ngữ pháp của các thành ngữ trong những ví dụ sau : 
a. Thân em vừa trắng lại vừa tròn 
 Bảy nổi ba chìm với nước non. 
 (Hồ Xuân Hương) 
c. Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang 
 ( Tô Hoài) 
b. Tôn sư trọng đạo là một truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. 
d. Đến ngày lễ Tiên Vương, các lang mang sơn hào hải vị, nem công chả phượng tới, chẳng thiếu thứ gì. 
 ( Bánh chưng, bánh giầy ) 
Nhóm 1 
Nhóm 2 
SỬ DỤNG THÀNH NGỮ 
KHÔNG SỬ DỤNG THÀNH NGỮ 
Thân em vừa trắng lại vừa tròn 
 Bảy nổi ba chìm với nước non 
  (Hồ Xuân Hương) 
Thân em vừa trắng lại vừa tròn 
 Cuộc đời long đong, lận đận, bấp bênh với nước non 
b. Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang 
b. Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi sớm tối khó khăn, hoạn nạn , có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang 
( Tô Hoài) 
- Thành ngữ Tiếng Pháp: 
+ Quanh le vin est tire'' , il faut le boire : Đâm lao phải theo lao.  + Il ne faut pas tuer la poule avoir l''oeuf : Không nên tham đĩa bỏ mâm 
- Thành ngữ tiếng Anh: 
+ It’s raining cats and dogs: mưa rất to, mưa nặng hạt 
+ Work like a dog : làm việc chăm chỉ 
+ A drop in the ocean : muối bỏ bể 
* Bài tập 1: 
 Tìm và giải thích nghĩa của thành ngữ: 
b. Một hôm, có người hàng rượu tên là Lí Thông đi qua đó. Thấy Thạch Sanh gánh về một gánh củi lớn, hắn nghĩ bụng: “ Người này khỏe như voi. Nó về ở cùng thì lợi biết bao nhiêu”. Lí Thông lân la gợi chuyện, rồi gạ cùng Thạch Sanh kết nghĩa anh em. Sớm mồ côi cha mẹ, tứ cố vô thân, nay có người săn sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời. (Thạch Sanh) 
 Chốc đà mười mấy năm trời 
 Còn ra khi đã da mồi tóc sương ( Truyện Kiều ) 
Ngữ liệu 
Thành ngữ 
Giải thích nghĩa 
b 
c 
k hỏe như voi 
t ứ cố vô thân 
 Rất khỏe 
K hông có cha mẹ, anh em, bà con, không có bạn bè thân thích, không nơi nương tựa, sống cô độc một mình  
d a mồi tóc sương 
Chỉ người già, tóc đã b¹c , da đã nổi đồi mồi 
ĐUỔI HÌNH 
BẮT THÀNH NGỮ 
TRE GIÀ MĂNG MỌC 
NUÔI ONG TAY ÁO 
BẢY NỔI BA CHÌM 
KHỈ HO CÒ GÁY 
Nước mắt cá sấu 
Đàn gảy tai trâu 
 Kẻ khóc người cười 
......... 
............ 
Chuột sa chĩnh gạo 
 Gạo 
Bài 4. Viết đoạn văn (6-8 câu) biểu cảm về quê hương đất nước, trong đó có sử dụng thành ngữ. Gạch chân dưới thành ngữ đó. 
Gợi ý: 
Về hình thức: 
 + Đoạn văn: độ dài 6 - 8 câu 
 + Có sử dụng thành ngữ, gạch chân dưới thành ngữ 
Về nội dung: Biểu cảm về quê hương đất nước 
 + Vẻ đẹp thiên nhiên 
 + Vẻ đẹp con người 
 + Vẻ đẹp truyền thống văn hóa, lịch sử... 
+ Bán tín bán nghi 半信半疑 : Tin một nửa, nghi ngờ một nửa ; ý nói vừa tin vừa không tin. (Thành ngữ tiếng Việt tương đương : Nửa tin nửa ngờ ). Gốc lấy từ chuyện Kê Khang người triều Ngụy, thời Tam Quốc. Kê Khang là một người trong nhóm Trúc Lâm Thất hiền, dũng cảm bảo vệ nhà Ngụy, bị Tư Mã Chiêu xử tử 
+ Cải tà quy chính 改邪歸正 : Sửa sai lầm (bỏ con đường phi nghĩa), trở lại con đường chính nghĩa. Gốc lấy từ hồi thứ 91 tiểu thuyết “Thủy Hử toàn truyện” của Thi Nại Am đời nhà Minh 
+ Thanh thiên bạch nhật 青天白日 : Ban ngày trời sáng sủa. Gốc lấy từ sách “Thư gửi Thôi Quần” của Hàn Dũ, một nhà văn lớn đời Đường . 
Thành ngữ Hán Việt có nguồn gốc từ các sách cổ Trung Quốc 
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC 
1. Bài cũ: 
- Học thuộc ghi nhớ và làm BT trong VBT 
- Tìm thêm một số thành ngữ và giải nghĩa các thành ngữ đó. 
2. Bài mới: 
- Cách làm bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học: 
 + Đọc ví dụ SGK, trả lời các câu hỏi tìm hiểu bài. 
 + Sưu tầm tư liệu có liên quan đến bài học