Bài giảng Ngữ văn 8 - Bài: Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

DẤU CÂU 
CÔNG DỤNG 
Dùng để kết thúc câu trần thuật. 
Dấu chấm 
Dùng để kết thúc câu nghi vấn. 
Dấu chấm hỏi 
Dùng để kết thúc câu cầu khiến, câu cảm thán. 
Dấu chấm than 
Dùng để phân cách các thành phần và các bộ phận của câu. 
Dấu phẩy 
Đánh dấu ranh giới giữa các vế của câu ghép có cấu tạo phức tạp; đánh dấu ranh giới giữa các bộ phận trong một phép liệt kê phức tạp. 
Dấu chấm phẩy 
 Trường xuân (cũng có khi gọi là thường xuân): một loại cây leo, bám vào tường gạch, lá rụng dần về mùa đông. 
(Ngữ văn 8, tập một) 
a. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”. 
b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). 
c. Lí Bạch (701 - 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). 
( Đoàn Giỏi , Đất rừng phương Nam ) 
( Nguyễn Ái Quốc , Thuế máu ) 
(Ngữ văn 7, tập một) 
a, Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”. 
(Nguyễn Ái Quốc, Thuế máu) 
-> Phần trong dấu ngoặc đơn: giải thích để người đọc hiểu họ ngụ ý chỉ ai. 
-> Dấu ngoặc đơn đánh dấu phần giải thích. 
b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớt ăn rất ngon). 
( Đoàn Giỏi , Đất rừng phương Nam ) 
-> Phần trong dấu ngoặc đơn: thuyết minh về con ba khía. 
-> Dấu ngoặc đơn đánh dấu phần thuyết minh. 
c. Lí Bạch (701 - 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). 
(Ngữ văn 7, tập một) 
-> Phần trong dấu ngoặc đơn: bổ sung thông tin về nhà thơ Lí Bạch. 
-> Dấu ngoặc đơn đánh dấu phần bổ sung thông tin. 
a. Đùng một cái, họ được phong cho cái danh hiệu tối cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”. 
b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây. 
c. Lí Bạch, nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long thuộc Miên Châu. 
Ghi nhớ 
Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh bổ sung thêm). 
VD: Lớp 8A7 trường THCS Nha Trang là một tập thể đoàn kết, năng động. 
-> Dấu ngoặc đơn đánh dấu phần bổ sung thông tin về lớp 8A . 
( 
) 
VD1: ''Trong tất cả những cố gắng của các nhà khai hoá nhằm bồi dưỡng cho dân tộc Việt Nam và dìu dắt họ lên con đường tiến bộ (?) thì phải kể việc bán rượu ti cưỡng bức !'' 
 (Nguyễn Ái Quốc) 
VD2: AFP đưa tin theo cách ỡm ờ: “Họ là 80 người sức lực khá tốt nhưng hơi gầy” (!?) . 
 (Nguyễn Tuân) 
VD3: Nó bảo với chúng tôi là nó bận...ngủ (!) . 
* Lưu ý: Dấu ngoặc đơn còn được dùng với dấu chấm hỏi và dấu chấm than để tỏ ý hoài nghi, mỉa mai. 
d) Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu...cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc. 
(Nam Cao, Lão Hạc ) 
a) Hôm sau lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão báo ngay: 
Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ! 
Cụ bán rồi? 
Bán rồi! Họ vừa bắt xong. 
(Nam Cao, Lão Hạc ) 
b) Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. 
Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất! 
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam) 
c) Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước. 
(Trần Hoàng, Động Phong Nha ) 
THẢO LUẬN NHÓM 
Đọc các đoạn trích cho sẵn và trả lời câu hỏi: 
1. Dấu hai chấm đánh dấu (báo trước) nội dung gì? 
2. Dấu hai chấm dùng kèm với dấu câu nào (nếu có)? 
a) Hôm sau lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão báo ngay: 
- Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ! 
(Nam Cao, Lão Hạc ) 
- Dấu hai chấm đánh dấu (báo trước) lời đối thoại của lão Hạc nói với ông giáo. 
- Dấu hai chấm dùng với dấu gạch ngang. 
b) Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất. 
Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng” . Tre là thẳng thắn, bất khuất! 
( Thép Mới , Cây tre Việt Nam) 
- Dấu hai chấm đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dẫn lời của người xưa). 
- Dấu hai chấm dùng với dấu ngoặc kép. 
c) Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước . 
(Trần Hoàng, Động Phong Nha ) 
-> Dấu hai chấm đánh dấu (báo trước) phần thuyết minh về các bộ phận của động Phong Nha. 
d) Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu...cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc . 
(Nam Cao, Lão Hạc ) 
-> Dấu hai chấm đánh dấu (báo trước) phần giải thích cho ý họ thách nặng quá . 
Ghi nhớ 
Dấu hai chấm dùng để: 
- Đánh dấu (báo trước) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó; 
- Đánh dấu (báo trước) lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang). 
Hãy điền dấu hai chấm vào vị trí thích hợp 
Tôi cũng cười đáp lại cô tôi 
- Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về. 
( Nguyên Hồng , Những ngày thơ ấu) 
: 
-> Dấu hai chấm đánh dấu (báo trước) lời đối thoại của bé Hồng với bà cô. 
* Lưu ý: Phần giải thích, thuyết minh sau dấu hai chấm thuộc nội dung nghĩa cơ bản của câu hay đoạn văn, văn bản. 
1. Phong Nha gồm: Động khô và Động nước . 
(Ngữ văn 8, tập một) 
2 . 
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM 
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc 
ĐƠN XIN GIA NHẬP CÂU LẠC BỘ 
Kính gửi: Chủ tịch Câu lạc bộ Sao Mai . 
() 
SƠ ĐỒ TƯ DUY 
TRÁI CÂY MAY MẮN 
Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau được không? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì? 
Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thỏa mãn cho yêu cầu của đời sống văn hóa nước nhà qua các thời kì lịch sử . 
 ( Đặng Thai Mai , Tiếng Việt, một biểu hiện hùng hồn của sức sống dân tộc). 
Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thế có nghĩa là nói rằng tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng tiếng Việt có đầy đủ khả năng diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thỏa mãn cho yêu cầu của đời sống văn hóa nước nhà qua các thời kì lịch sử . 
Trả lời : Có thể bỏ dấu hai chấm vì ý nghĩa cơ bản của câu, của đoạn văn không thay đổi nhưng phần đặt sau dấu không được nhấn mạnh bằng. 
 ( Đặng Thai Mai , Tiếng Việt, một biểu hiện hùng hồn của sức sống dân tộc). 
Phong Nha gồm có hai bộ phận: Động khô và Động nước . 
( Trần Hoàng , Động Phong Nha) 
- Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi ? 
- Nếu viết lại là Phong Nha gồm: Động khô và Động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không ? Vì sao? 
*Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và Động nước. 
-> Phong Nha gồm hai bộ phận (Động khô và Động nước) 
Thay được, vì nghĩa cơ bản không thay đổi . 
*Phong Nha gồm: Động khô và Động nước. 
-> Phong Nha gồm (Động khô và Động nước). 
Không thay được, vì ý nghĩa cơ bản thay đổi (không rõ nghĩa). 
Bạn học sinh này chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh với cách dùng dấu ngoặc đơn đúng hay sai ? 
 Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ: 
 Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? ( Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại. 
a) Sai, vì dấu ngoặc đơn bao giờ cũng tạo thành cặp. 
) . 
b) Phần nằm trong dấu ngoặc đơn không phải là một bộ phận của câu. 
	Sự bùng nổ dân số đã kéo theo nhiều hệ lụy nghèo đói, lạc hậu, kinh tế chậm phát triển, giáo dục không được đầu tư Nếu con người không nhanh chóng kiểm soát tỉ lệ sinh thì chẳng bao lâu nữa “ mỗi con người trên trái đất này chỉ còn diện tích một hạt thóc” theo Thái An trong bài “Bài toán dân số” . Vì vậy, hạn chế gia tăng dân số là con đường tồn tại của chính loài người. 
: 
( 
) 
: 
SƠ ĐỒ TƯ DUY 
 Ghi nhớ công dụng của dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm. 
 Làm các bài tập còn lại ở SGK. 
Chuẩn bị theo hướng dẫn trong SGK bài: “Đề văn thuyết minh và cách làm bài văn thuyết minh”. 
Hướng dẫn học tập ở nhà: 
Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong đoạn trích sau: 
 Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ. 
( Ngữ văn 7 , tập một) 
-> Dấu ngoặc đơn đánh dấu phần giải thích ý nghĩa của các cụm từ “tiệt nhiên”, “định phận tại thiên thư”, “hành khan thủ bại hư”. 
 Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong đoạn trích sau: 
	Chiều dài của cầu là 2 290 m (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn). 
( Thúy Lan, Cầu Long Biên – chứng nhân lịch sử ) 
-> Dấu ngoặc đơn đánh dấu phần thuyết minh nhằm giúp người đọc hiểu rõ hơn chiều dài 2 290 m là có tính cả phần cầu dẫn. 
Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong đoạn trích sau: 
Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo: 
- Được, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào. 
( Tô Hoài, Dế mèn phiêu lưu kí) 
-> Dấu hai chấm đánh dấu lời đối thoại của Dế Mèn với Dế Choắt. 
Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong đoạn trích sau: 
 Có người bảo: Tôi hút, tôi bị bệnh, mặc tôi! 
Xin đáp lại: Hút thuốc là quyền của anh, nhưng anh không có quyền đầu độc những người ở gần anh. Anh uống rượu say mèm, anh làm anh chịu. Nhưng hút thuốc thì người gần anh cũng hít phải luồng khói độc. Điều này hàng nghìn công trình nghiên cứu đã chứng minh rất rõ. 
( Theo Nguyễn Khắc Viện, trong Từ thuốc lá 
đến ma túy - Bệnh nghiện) 
-> Dấu hai chấm đánh dấu lời đối thoại giả định giữa một người hút thuốc lá với tác giả. 
CHÚC MỪNG CÁC BẠN ĐÃ NHẬN ĐƯỢC GIỎ TRÁI CÂY MAY MẮN!