Bài giảng Ngữ văn 8 - Bài: Từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội - Nguyễn Thị Lệ Giang

TỪ NGỮ ĐỊA PHƯƠNG VÀ BIỆT NGỮ XÃ HỘI 
GV: Nguyễn Thị Lệ Giang 
目 录 
contents 
I. T ừ ngữ địa ph ư ơng 
II. Biệt ng ữ xã hội 
III. S ử dụng từ ngữ địa 
ph ư ơng và biệt ngữ xã hội 
IV. Luyện tập 
Từ ngữ địa ph ư ơng 
I. 
Sáng ra bờ suối, tối vào hang 
Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng 
 (Hồ Chí Minh, Tức cảnh Pác Bó ) 
Khi con tu hú gọi bầy 
Lúa chiêm đang chín, trái cây ngọt dần 
Vườn râm dậy tiếng ve ngân 
Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào. 
 (Tố Hữu, Khi con tu hú) 
Bắp và bẹ ở đ â y đều có nghĩa là "ngô". Trong ba từ bắp, bẹ và ngô , từ nào là từ địa phương, từ nào được sử dụng phổ biến trong toàn dân ? 
Bắp 
N gô 
Bẹ 
(miền Bắc, Trung) 
(miền Nam) 
 Từ ngữ địa phương 
 Từ toàn dân 
Nhanh tay nhanh mắt 
Tìm những từ địa phương trong đoạn thơ,cho biết những từ đó được sử dụng ở địa phương nào? Tìm những từ toàn dân tương ứng với những từ đó? 
Ghé tai mẹ, hỏi tò mò 
Cớ răng ông cũng ưng cho mẹ chèo? 
Mẹ cười: Nói cứng, phải xiêu 
Ra khơi ông còn dám, tui chẳng liều bằng ông! 
Nghe ra ông cũng vui lòng 
Tui đi, còn chạy ra sông dặn dò: 
“Coi chừng sóng lớn, gió to 
Màn xanh đây mụ, đắp cho kín mình 
 (Mẹ suốt - Tố Hữu) 
TỪ ĐỊA PHƯƠNG 
TỪ TOÀN DÂN 
cớ răng 
Ưng 
mụ 
tại sao 
đồng ý 
vợ 
 Các từ địa phương trên được dùng chủ yếu ở miền Trung 
GHI NHỚ 
 Khác với từ ngữ toàn dân,từ ngữ địa phương là từ ngữ chỉ sử dụng ở một (hoặc một số) địa phương nhất định 
Biệt ngữ xã hội 
II. 
 Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến Mặc dầu non một năm ròng mẹ tôi không gửi cho tôi lấy một lá thư, nhắn người thăm tôi lấy một lời và gửi cho tôi lấy một đồng quà. 
 Tôi cũng cười đáp lại cô tôi: 
 - Không! Cháu không muốn vào. Cuối năm thế nào mợ cháu cũng về 
 (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu) 
Tại sao trong đoạn văn này, có chỗ tác giả dùng từ mẹ , có chỗ lại dùng từ m ợ ? Trước Cách mạng tháng Tám 1945, trong tầng lớp xã hội nào ở nước ta, mẹ được gọi bằng mợ , cha được gọi băng cậu ? 
 Tầng lớp trung lưu, thượng lưu dùng mợ, cậu để chỉ mẹ, cha mình. 
- Mẹ: lời kể của tác giả với độc giả. 
 Mợ: lời đáp của Hồng khi đối thoại với người cô – cùng tầng lớp xã hội. 
Thu và Thịnh đang trao đổi về điểm bài tập làm văn của mình, em hãy để ý những từ in đậm và giải thích ý nghĩa của nó. Theo em, ai thường sử dụng ngôn ngữ đó. 
TÌNH HUỐNG 
Tức quá, hôm nay 
tớ bị ăn con ngỗng bài tập làm văn. 
Haha, t ớ t rúng tủ , đ ư ợc 9 điểm, may quá đi mất. 
ngỗng = điểm 2 
Trúng tủ = Đúng với điều mình dự kiến 
 Tầng lớp học sinh, sinh viên sử dụng. 
GHI NHỚ 
 Khác với từ ngữ toàn dân, biệt ngữ xã hội chỉ được dùng trong một tầng lớp xã hội nhất định. 
Sử dụng từ ngữ địa ph ư ơng, biệt ngữ xã hội 
III. 
1. Lưu ý khi sử dụng từ ngữ địa ph ư ơng, biệt ngữ xã hội 
Người phiên dịch 
 - Con ơi! Con ra trước cươi lấy cho mạ cấy chủi. 
 Đi cho khéo không bổ cảy trục cúi đó nghe. 
 - Mạ ơi! Con có chộ cấy chủi mô mồ. 
Em hãy dịch đoạn đối thoại sau ra tiếng toàn dân: 
 - Con ơi! Con ra trước cươi lấy cho mạ cấy chủi. 
 Đi cho khéo không bổ cảy trục cúi đó nghe. 
 - Mạ ơi! Con có chộ cấy chủi mô mồ. 
 - Con ơi! Con ra trước sân lấy cho mẹ cái chổi. 
 Đi cho khéo không ngã sưng đầu gối đó nghe. 
 - Mẹ ơi! Con có thấy cái chổi đâu nào. 
Vì sao? 
Ngôn ngữ được sử dụng trong đoạn đối thoại trên của khu vực nào? 
Có nên nói như vậy với mọi người không? 
 - Con ơi! Con ra trước cươi lấy cho mạ cấy chủi. 
 Đi cho khéo không bổ cảy trục cúi đó nghe. 
 - Mạ ơi! Con có chộ cấy chủi mô mồ. 
Ngôn ngữ Miền Trung 
Khi nói với mọi người không nên sử dụng những từ ngữ như vậy 
Vì làm người nghe khó hiểu/ không hiểu 
 Trong những trường hợp giao tiếp sau đây, trường hợp nào nên/ không nên dùng từ địa phương? 
a 
c 
d 
e 
g 
b 
Người nói chuyện với mình là người cùng địa phương. 
Người nói chuyện với mình là người ở địa phương khác. 
Khi phát biểu ý kiến ở lớp 
Khi làm bài tập làm văn 
Khi viết đơn từ, báo cáo gửi thầy cô giáo. 
Khi nói chuyện với người nước ngoài biết tiếng Việt 
Nên 
Có thể 
Không nên 
Không nên 
Không nên 
Không nên 
GHI NHỚ 
- Không nên lạm dụng từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội C ần tìm hiểu các từ ngữ toàn dân có nghĩa tương ứng để sử dụng khi cần thiết. 
- Khi sử dụng lớp từ này ta cần chú ý đến: Đối tượng giao tiếp; Hoàn cảnh giao tiếp; Tình huống giao tiếp 
2. Tác dụng của từ ngữ địa ph ư ơng, biệt ngữ xã hội 
Tại sao trong các đoạn văn, thơ sau đây, tác giả vẫn dùng một số từ ngữ địa phương và biệt ngữ xã hội? 
- Đồng chí mô nhớ nữa 
 Kể chuyện Bình Trị Thiên 
 Cho bầy tui nghe ví 
 Bếp lửa rung rung đôi vai đồng chí 
 - Thưa trong nớ hiện chừ vô cùng gian khổ, 
 Đồng bào ta phải kháng chiến ra ri 
 (Theo Hồng Nguyên,Nhớ) 
- Cá nó để dằm thượng áo ba đờ suy,khó mõi lắm 
 (Nguyên Hồng,Bỉ vỏ) 
 nào 
chúng tôi, với 
đó, bây giờ, 
như thế này 
 Tô đậm thêm màu sắc địa phương. 
 Đồng chí mô nhớ nữa 
 Kể chuyện Bình Trị Thiên 
 Cho bầy tui nghe ví 
 Bếp lửa rung rung đôi vai đồng chí 
 - Thưa trong nớ hiện chừ vô cùng gian khổ, 
 Đồng bào ta phải kháng chiến ra ri 
 Tô đậm thêm màu sắc tính cách nhân vật 
- Cá nó để dằm thượng áo ba đờ suy, khó mõi lắm 
 Ví tiền nó để túi trên áo ba đờ suy, khó lấy cắp lắm 
GHI NHỚ 
Trong thơ văn tác giả có thể sử dụng một số từ ngữ thuộc hai lớp từ này để tô đậm màu sắc 
địa phương, màu sắc tầng lớp xã hội của 
 ngôn ngữ, tính cách nhân vật. 
Luyện tập 
IV. 
Tiếp sức – Vòng 1 
Luật ch ơ i 
A 
B 
C 
Chia bảng thành 4 cột 
4 nhóm thi tìm từ ngữ địa phương nơi mình ở hoặc ở vùng khác mà mình biết. 
Nêu từ ngữ toàn dân tương ứng. 
bông - hoa 
heo - lợn 
chén - bát 
ly - cốc 
n ón -m ũ 
tr à – chè 
m ãng cầu - na 
thơm – dứa 
Con tru- con trâu 
Tiếp sức – Vòng 2 
Luật ch ơ i 
A 
B 
C 
Chia bảng thành 4 cột 
4 nhóm thi tìm những câu thơ, ca dao, hò, vè của địa phương em/ khác có sử dụng từ ngữ địa phương 
Nêu từ ngữ toàn dân tương ứng. 
Ngó lên Hòn Kẽm, Đá Dừng 
Thương cha nhớ mẹ quá chừng bậu ơi! 
 (Cao dao) 
 ngó: nhìn; quá chừng: nhiều; bậu: bạn 
Ghé tai mẹ, hỏi tò mò 
Cớ răng ông cũng ưng cho mẹ chèo? 
 cớ răng: tại sao; ưng: chịu 
Bầm ơi, có rét không bầm 
Heo heo gió núi, lâm thâm mưa phùn. 
(Bầm ơi, Tố Hữu) 
 bầm: mẹ 
Trèo lên trên rẫy khoai lang 
Chẻ tre đan sịa cho nàng phơi khoai. 
( Hò ba lí của Quảng Nam) 
 sịa: đồ đan bằng tre, nứa, lòng nông, mắt thưa, nhỏ hơn cái nia, dùng để phơi, sấy. 
Diễn xuất – Vòng 3 
Luật ch ơ i 
A 
B 
C 
1’ xem lại kịch bản đã chuẩn bị sẵn 
Nội dung kịch bản: Tự chọn (Có sử dụng từ ngữ của tầng lớp học sinh/ khác) 
Nhóm lên diễn, HS ở dưới xem và tìm từ ngữ địa phương/ biệt ngữ xã hội 
Thank You 
Về đích 
Luật ch ơ i 
A 
B 
C 
GV đọc câu hỏi 
HS nghe câu hỏi và trả lời 
Kết thúc, nhóm nào nhiều hơn sẽ thắng 
Nghe bài hát sau và phát hiện từ ngữ địa phương 
Đi mô rồi cũng nhớ về Hà TĩnhNhớ núi Hồng Lĩnh nhớ dòng sông LaNhớ biển rộng quê ta.Những cánh đồng muối trắngTình sâu nghĩa nặng, biển ta lại nhớ rừngNên chi giữa đồng bằng gió ngàn bay vềTìm âm vang sóng vỗ . Ai đi xa mô đó biết có nhớ lấy đường về Đ ường Đồng Lộc, đường Khe Giao Đ ường Hồng Lam, Đèo Ngang, Linh CảmCùng bao nhiêu con đường ra mặt trậnGiặc điên cuồng trút hàng vạn bom rơiĐường hiên ngang vượt qua truông qua suốiThêm bao nhiêu con đường lứa tuổi hai mươi. 
đâu 
gì 
sông 
Tìm từ địa phương trong ví dụ sau và cho biết từ toàn dân tương ứng: 
O du kích nhỏ gi ư ơg cao súng 
Thằng Mỹ lênh khênh b ư ớc cúi đầu 
 O = Cô 
Tìm từ địa phương trong ví dụ sau và cho biết từ toàn dân tương ứng: 
Thà một phút quay bài rồi bị bắt 
Còn hơn ngồi cắn bút suốt giờ thi. 
quay bài: xem tài liệu ; 
cắn bút: không làm được bài 
Tìm từ địa phương trong ví dụ sau và cho biết từ toàn dân tương ứng: 
Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng, mênh mông bát ngát 
Đứng bên tê đồng, ngó bên ni đồng, bát ngát mênh mông 
(Ca dao) 
 ni: này ; tê: kia