Bài giảng Ngữ văn 8 - Tiết 93: Câu cảm thán

1 
NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG 
VỀ DỰ GIỜ THĂM LỚP 
 PHÒNG GD & ĐT VŨ THƯ 
TRƯỜNG TH & THCS VŨ ĐOÀI 
QUÝ THẦY, CÔ GIÁO 
2 
3 
1. Mẹ có mệt không hả mẹ ? 
3. Mẹ có nóng không mẹ ơi ? 
4. Mẹ đội nón vào đi mẹ. 
2.Các con ngồi vững vào nhé . 
5. Chao ôi ! Các con của tôi ngoan biết bao ! 
6. Bức tranh đẹp biết chừng nào ! 
7.Ôi, con thương mẹ lắm! 
Câu nghi vấn 
Câu nghi vấn 
Câu cầu khiến 
Câu cầu khiến 
5. Chao ôi ! Các con của tôi ngoan biết bao ! 
6. Bức tranh đẹp biết chừng nào ! 
7.Ôi, con thương mẹ lắm! 
4 
Tiết 93 
CÂU CẢM THÁN 
5 
Tiết 86. CÂU CẢM THÁN 
1.Đặc điểm hình thức và chức năng : 
 Ví dụ : 
- Kết thúc bằng dấu chấm than. 
- Có chứa từ cảm thán như: trời ơi, than ôi 
Tiết 93 . CÂU CẢM THÁN 
a. Chao ôi ! Các con của tôi ngoan biết bao ! 
b.Bức tranh đẹp biết chừng nào ! 
c.Ôi, con thương mẹ lắm! 
 - Bộc lộ cảm xúc 
 Câu cảm thán là câu có những từ ngữ cảm thán 
như: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ôi, trời ơi, thay, xiết 
 bao, biết baoDùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc 
của người nói( người viết). 
6 
Hình 1 
Hình 2 
Hình 3 
Hình 4 
Hoạt động cặp đôi: 
Em hãy đặt câu cảm thán cho mỗi bức tranh sau: 
7 
Hình 1 
Ôi , mặt trời mọc trên biển đẹp quá! 
- Chao ôi, cảnh vịnh Hạ Long đẹp xiết bao ! 
Hình 2 
-Trời ơi, đau bụng quá ! 
- Ôi, đau bụng quá! 
- Chao ôi, mệt ! 
Hình 3 
9 
-Trời ơi, dịch cúm cô rô na thật nguy hiểm ! 
-Sự hi sinh của các bác sĩ thật lớn biết bao! 
- Chao ôi, họ thật anh hùng! 
10 
1. Đặc điểm hình thức và chức năng : 
 - Câu cảm thán là câu có những từ ngữ cảm thán như: ôi, than ôi,hỡi ơi,chao ôi, trời ơi, thay, xiết bao, biết baoDùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói( người viết). 
Khi viết đơn, biên bản, 
 hợp đồng hay giải một 
 bài toán,  có thể dùng 
câu cảm thán 
 không? Vì sao? 
Tiết 86. CÂU CẢM THÁN 
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM 
Độc lập- Tự do- Hạnh phúc 
*** 
Vũ Tiến, ngày 25 tháng 01 năm 2020. 
GIẤY ĐỀ NGHỊ 
 Kính gửi: Cô giáo chủ nhiệm lớp 8A 
 Trường THCS Vũ Tiến. 
 Tập thể lớp 8A chúng em xin trình bày với cô một việc như sau: 
 Tấm bảng đen của lớp em do sử dụng đã lâu, nay bị mờ, các bạn ngồi cuối lớp rất khó theo dõi nội dung bài giảng của các thầy, cô giáo ghi trên bảng. 
 Chúng em kính đề nghị cô giáo cho sơn lại bảng kịp thời để việc học tập trên lớp được tốt hơn. 
 Em cảm ơn cô biết bao nhiêu! 
 Thay mặt lớp 8A 
 Lớp trưởng: 
 Linh 
 Nguyễn Diệu Linh 
12 
1. Đặc điểm hình thức và chức năng : 
Như vậy, câu cảm thán thường được sử dụng trong những trường hợp nào? 
 - Câu cảm thán là câu có những từ ngữ cảm thán như: ôi, than ôi,hỡi ơi,chao ôi, trời ơi, thay, xiết bao,Dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói( người viết). 
- Sử dụng chủ yếu trong: 
 + Văn chương 
 + Ngôn ngữ nói hằng ngày. 
Khi viết đơn, biên bản, hợp 
đồng hay trình bày kết quả giải 
 một bài toán,  không dùng 
 câu cảm thán. 
 ( Ở dạng nói thì câu cảm thán 
có ngữ điệu cảm thán như: nhấn 
 giọng ở các từ ngữ cảm thán , có 
giọng thay đổi phù hợp 
với cảm xúc .) 
Tiết 93. CÂU CẢM THÁN 
a. Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết... 	 ( Nam Cao, Lão Hạc ) 
b. Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối 
	 Thời oanh liệt nay còn đâu? 
	 ( Thế Lữ, Nhớ rừng) 
-Từ cảm thán: ôi, than ơi, chao ôi, hỡi ơi. có thể tạo thành một câu đặc biệt mà cũng có thể là một bộ phận biệt lập trong câu và thường đứng ở đầu câu. 
1. Đặc điểm hình thức và chức năng : 
Tiết 93 . CÂU CẢM THÁN 
Hỡi ơi lão Hạc! 
Than ôi! 
Than ôi! 
C.Chao ôi,ba tháng hè sao mà dài như một thế kỉ. 
D. Con nhớ mẹ biết chừng nào ! 
E.Tình cảm mẹ dành cho con ấm áp biết bao ! 
C.Chao ôi,ba tháng hè sao mà dài như một thế kỉ . 
D. Con nhớ mẹ biết chừng nào! 
 E.Tình cảm mẹ dành cho con ấm áp biết bao! 
- Các từ cảm thán: xiết bao, biết bao, biết chừng nào... đứng sau những từ ngữ mà nó bổ nghĩa . 
Hỡi ơi lão Hạc! 
14 
 - Con nín đi !... - Cầm lấy tay tôi này! 	 
Trong ví dụ có 2 câu cũng kết thúc bằng dấu chấm than có phải là câu cảm thán không ? Vì sao? 
=> Không phải câu cảm thán vì không có từ ngữ cảm thán. 
1. Đặc điểm hình thức và chức năng : 
Lưu ý : Dù kết thúc bằng dấu chấm than và có thể cũng dùng để bộc lộ cảm xúc nhưng nếu không có từ ngữ cảm thán thì câu đó không phải là câu cảm thán. 
Tiết 93. CÂU CẢM THÁN 
2. Luyện tập : 
15 
Kĩ thuật khăn trải bàn: 
Nhóm 1: 
Hãy đặt các câu cảm thán có các từ: xiết bao, ôi, chao ôi, trời ơi. 
Nhóm 2: 
Hãy chuyển 2 câu sau thành các câu cảm thán : 
 - Anh đến muộn quá. 
 -Trăng đêm nay đẹp. 
Nhóm 3 : 
Đóng vai người con trai lão Hạc trong văn bản “ Lão Hạc” để đặt các câu cảm thán nói về người cha đáng kính của mình? 
Nhóm 4 : 
Đặt câu cảm thán theo yêu cầu: 
- Trước tình cảm của một người thân dành cho mình. 
 Khi nhìn thấy mặt trời mọc. 
16 
Bài tập 1 / 44 . Tìm các câu cảm thán có trong những đoạn trích sau. Giải thích vì sao đó là các câu cảm thán? 
Than ôi ! Sức người khó lòng địch nổi với sức trời ! Thế đê 
không sao cự lại được với thế nước! Lo thay! Nguy thay! Khúc 
đê này hỏng mất. (Phạm Duy Tốn, Sống chết mặc bay ) 
b. Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi! (Thế Lữ, Nhớ rừng ) 
c. Chao ôi, có biết đâu rằng: hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi. Tôi đã phải trải cảnh như thế. Thoát nạn rồi, mà còn ân hận quá, ân hận mãi. (Tô Hoài, Dế mèn phiêu lưu kí ) 
* Các câu còn lại có dấu chấm than nhưng không có từ cảm thán nên không phải là câu cảm thán. 
17 
Bài tập 2 / 44 . Phân tích tình cảm, cảm xúc được thể hiện trong những câu sau đây. Có thể sắp xếp những câu này vào kiểu câu cảm thán được không? Vì sao? 
a. Ai làm cho bể kia đầy Cho ao kia cạn cho gầy cò con? 
Tôi có chờ đâu, có đợi đâu ; Đem chi xuân lại gợi thêm sầu. 
d. Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi. Tôi biết làm thế nào bây giờ ? 
b. Xanh kia thăm thẳm từng trên 
 Vì ai gây dựng cho nên nỗi này? 
=> Tuy đều bộc lộ tình cảm, cảm xúc nhưng không có câu nào là câu cảm thán, vì không có hình thức đặc trưng của loại câu này . 
Lời than thở bị áp bức của người nông dân dưới chế độ phong kiến. 
Tâm trạng bế tắc của nhà thơ trước cuộc sống (trước CMT8). 
Nỗi uất ức, khổ đau của người chinh phụ trước nỗi truân chuyên do chiến tranh gây ra. 
Sự ân hận của Dế Mèn trước cái chết thảm thương của Dế Choắt. 
THẢO LUẬN 
NHÓM BÀN 
(3 phút) 
18 
Bài tập 4 / 44 . Nêu đặc điểm hình thức và chức năng của câu nghi vấn, câu cầu khiến và câu cảm thán. 
 Kiểu câu 
Đặc điểm hình thức 
Chức năng 
Nghi vấn 
Cầu khiến 
Cảm thán 
- Có từ nghi vấn hoặc từ “hay”. 
- Cuối câu có dấu chấm hỏi (?). 
- Dùng để hỏi. 
Có khi dùng để cầu khiến, bộc lộ cảm xúc, phủ định khẳng định, đe dọaKhông yêu cầu người đối thoại phải trả lời. 
Có từ cầu khiến hay ngữ điệu cầu khiến. 
Cuối câu thường có dấu chấm than (!)có khi dấu chấm. 
- Dùng để yêu cầu, r a lệnh, đề nghị, khuyên bảo, khích lệ. 
- Có từ ngữ cảm thán. 
- Cuối câu có dấu chấm than (!). 
- Dùng để bộc lộ tình cảm, cảm xúc. 
19 
	 Luật chơi : Có 2 đội chơi. Mỗi đội 3 người. Các đội sẽ giải quyết tình huống mà cô đưa ra sau đây. Lần lượt mỗi đội cử một người lên giải quyết tình huống. Khi người chơi trở về đội, người tiếp theo mới được lên tiếp sức, đội nào lên trước sẽ bị loại. Đội nào hoàn thành phần thi trước và đúng nhất sẽ thắng cuộc. 
Trò chơi “Ai nhanh hơn” 
(Thời gian 3 phút) 
20 
 	 Cho tình huống sau : Trong giờ ra chơi, các em thấy một bạn học sinh đang vứt r á c bừa bãi. 
	 M ỗi đội chơi h ãy đặt 3 câu ( một câu nghi vấn , một câu cầu khiến , một câu cảm thán ) với cùng nội dung để bạn ấy dừng lại. 
21 
Hình thức 
Có từ ngữ cảm thán 
Câu cảm thán 
Chức năng 
Kết thúc bằng dấu chấm than 
Bộc lộ trực tiếp cảm xúc 
Dùng trong giao tiếp và văn chương 
(5) 
(4) 
(3) 
(1) 
(6) 
(2) 
Sơ đồ khái quát ghi nhớ về câu cảm thán? 
 CÂU CẢM THÁN 
22 
Nắm vững đặc điểm hình thức, chức năng của câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán. 
Học thuộc ghi nh ớ SGK / 44. 
Làm tiếp bài tập 3 trang 45. 
4. Viết đoạn văn ngắn ( chủ đề tự chọn ) có sử dụng câu cảm thán. 
5. Chu ẩn b ị b ài mới: “ Câu trần thuật ”. 
-Tìm hiểu đặc điểm hình thức, chức năng của câu trần thuật. 
-Xem trước các bài tập trang 46, 47. 
TÌM TÒI MỞ RỘNG 
23 
Tiết học kết thúc. 
Xin chào và chúc sức khỏe các cô giáo 
cùng các em học sinh