Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiếng Việt: Nghĩa tường minh và hàm ý

NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG 
CÁC THẦY GIÁO- CÔ GIÁO 
VỀ DỰ GIỜ THĂM LỚP 
2 
Tình huống thứ hai : Nam đi học muộn, đến sân trường gặp cô giáo chủ nhiệm, cô hỏi: 
- Mấy giờ rồi em? 
Tình huống thứ nhất : Sắp đến giờ vào lớp, cô giáo hỏi một bạn học sinh: 
Mấy giờ rồi em? 
 Cô giáo nhắc nhở việc Nam đi học muộn. 
 Cô giáo muốn hỏi giờ bạn học sinh. 
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 
Tiếng Việt : 
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút ! 
 Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. 
- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này ! 
Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi . 
 (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa ) 
Trời ơi, chỉ còn có năm phút ! 
5 
A.- Ôi, quả ổi trông ngon chưa kìa! 
B. - Họ mới phun thuốc sâu đấy! 
C1: Họ mới phun thuốc sâu . 
C2 : Không thể hái quả ổi ăn được. 
C1: quả ổi trông ngon. 
C2: Muốn hái ổi ăn . 
Nghĩa tường minh 
Hàm ý: 
6 
Tình huống trong ca dao : Một chàng trai đến hỏi cưới cô gái nhưng cô lại nói: 
“ Bao giờ chạch đẻ ngọn đa, 
Sáo đẻ dưới nước thì ta lấy mình .” 
7 
* Lưu ý : 
- Khi thông báo trực tiếp thường dùng tường minh. 
 - Khi cần nói tế nhị hoặc mỉa mai thường dùng hàm ý. 
=> Khi tìm hàm ý của một câu nói ta cần dựa vào những từ ngữ của câu nói ấy, ngoài ra còn dựa vào những câu xung quanh nó hoặc văn cảnh lúc đó, khi giao tiếp có thể nhìn nét mặt, cử chỉ... 
GHI NHỚ: 
 - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. 
 - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. 
- Trời ơi, chỉ còn có năm phút! 
 Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. 
	- Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! 
	Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. 
Bài tập 1 /sgk.75 . Đọc đoạn trích sau: 
Họa sĩ chưa muốn chia tay anh thanh niên. 
Cô gái bối rối vì ngượng. 
a, Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy? 
b, Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn. Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan đến chiếc khăn mùi soa? 
Thảo luận : 
+ Tổ 1: bài 2 
+ Tổ 2: bài 3 
+ Tổ 3: bài 4 ý a 
+ Tổ 4: bài 4 ý b 
Bài tập 2 /sgk.75. Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau: 
 Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái : 
 - Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá . Anh hãy đưa ra cái món chè pha n ước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. 
Hàm ý : Ông họa sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy. 
Bài tập 3 /sgk.76. Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung hàm ý: 
 Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng: 
Vô ăn cơm! 
Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “ Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra: 
Cơm chín rồi! 
Anh cũng không quay lại. 
Câu chứa hàm ý : Cơm chín rồi ! 
Nội dung hàm ý: Ông Sáu vô ăn cơm đi ! 
 a) - Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà?  
 - Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy! 
 Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười 
nhạt một tiếng, vươn vai nói to: 
 - Hà, nắng gớm, về nào  
 - Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. 
Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo. 
 ( đánh trống lảng để ra về) 
Bài tập 4 sgk.76 : Đọc các đoạn trích sau và cho biết những câu in đậm có phải là câu chứa hàm ý không? Vì sao? 
b. 
 - Này, thầy nó ạ. 
Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì. 
 - Thầy nó ngủ rồi à? 
 - Gì? 
Ông lão khẽ nhúc nhích. 
 - Tôi thấy người ta đồn  
Ông lão gắt lên: 
 - Biết rồi! 
Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt. 
(Câu nói dở dang) 
=> Vậy cả 2 câu in đậm trên không chứa hàm ý 
	 Là lớp trưởng, khi thấy lớp học có rác bẩn, em sẽ nhắc nhở các bạn trong lớp như thế nào? 	Hãy sử dụng một câu có chứa hàm ý để nhắc nhở các bạn. 
Hôm nay, tổ nào trực nhật nhỉ ? 
	 - Tìm câu có chứa hàm ý trong 
 đoạn hội thoại sau và cho biết hàm ý đó là gì ? 
 – Hưng ơi ! Tối nay chúng mình đi xem ca nhạc đi ! 
– Tiếc quá ! Tối nay mình phải đi thăm bà ngoại rồi . 
– Thế thì chủ nhật chúng mình đi xem nha. 
– Ừ, như vậy nhé ! 
 Hàm ý: Mình không đi được.