Bài giảng Ngữ Văn 9 - Tiết 4: Tập làm văn - Bài: Sử dụng một số biện pháp nghệ thuật trong văn bản thuyết minh

 I. Tìm hiểu việc sử dụng một số biện pháp 
nghệ thuật trong văn bản thuyết minh.
1. Ôn tập văn bản thuyết minh Văn bản thuyết minh là gì?
Văn bản thuyết minh được viết ra nhằm 
mục đích gì?
Nêu đặc điểm chủ yếu của văn bản thuyết 
minh? Hãy kể tên các phương pháp thuyết 
minh đã học 1. Ôn tập văn bản thuyết minh
 a. Khái niệm:
Là kiểu văn bản thông dụng trong mọi lĩnh vực 
đời sống nhằm cung cấp tri thức khách quan về 
đặc điểm, tính chất, nghuyên nhân... của các hiện 
tượng và sự vật trong tự nhiên, xã hội bằng 
phương thức trình bày, giải thích, giới thiệu.
 b. Mục đích:
 Đáp ứng được nhu cầu hiểu biết, cung cấp cho 
con người những tri thức về tự nhiên, xã hội để có 
thể vận dụng vào phục vụ lợi ích của mình. 1. Ôn tập văn bản thuyết minh
 c. Tính chất:
- Giới thiệu sự vật, hiện tượng tự nhiên, xã hội.
- Xác thực, khoa học và rõ ràng, hấp dẫn.
- Sử dụng ngôn ngữ chính xác, cô đọng, chặt chẽ, 
 sinh động.
d. Phương pháp thuyết minh:
 Phương pháp nêu định nghĩa, giải thích, liệt ke, 
nêu ví dụ, dung số liệu, so sánh đối chiếu, phân 
tích, phân loại. I. Tìm hiểu việc sử dụng một số biện pháp 
nghệ thuật trong văn bản thuyết minh.
 1. Ôn tập văn bản thuyết minh
 2. Viết văn bản thuyết minh có sử dụng 
 một số biện pháp nghệ thuật Văn bản: Hạ Long – Đá và nước - Vấn đề thuyết minh: sự kì lạ của Hạ 
Long
- Phương pháp thuyết minh: liệt kê, 
phân tích. Câu hỏi thảo luận:
• Đồng thời với các phương pháp 
 thuyết minh trên để cho sinh động 
 tác giả còn vận dụng biện pháp nghệ 
 thuật nào?
• Hãy đọc câu văn nêu khái quát sự 
 kì lạ của Hạ Long. 
 Chính Nước làm cho đá sống dậy, làm 
cho Đá vốn bất động và vô tri bỗng trở nên 
linh hoạt, có thể động đến vô tận, và có tri 
giác, có tâm hồn. Đó là biện pháp liên tưởng, tưởng tượng 
và kết hợp với biện pháp nhân hóa, so sánh, 
miêu tả.
 Tưởng tượng những cuộc dạo chơi đúng 
hơn là các khả năng dạo chơi: thả cho thuyền 
nổi trôi hoặc buông theo dòng, hoặc chèo nhẹ, 
hoặc lướt nhanh hoặc tùy hứng lúc nhanh lúc 
dừng (toàn bài dùng 8 chữ “có thể” ) khơi gợi 
những cảm giác có thể có: bỗng nhiên nhí 
nhảnh tinh nghịch hơn, buồn hơn hay vui 
hơn...hóa thân không ngừng.
 Dùng phép nhân hóa để tả các đảo đá: gọi 
chúng là thập loại chúng sinh, phải là thế giới 
người, là bọn người bằng đá hối hả trở về. Làm nổi bật sự kì lạ của Hạ Long và gây 
hấp dẫn * Ghi nhớ:
- Muốn cho văn bản thuyết minh được sinh 
động, hấp dẫn người ta vận dụng thêm một số 
biện pháp nghệ thuật như kể chuyện, tự thuật, 
đối thoại theo lối ấn dụ, nhân hóa hoặc các 
hình thức vè, diễn ca...
- Các biện pháp nghệ thuật cần được sử dụng 
thích hợp góp phần làm nổi bật đặc điểm của 
đối tượng thuyết minh và gây hứng thú cho 
người đọc. Bài tập 1: Đọc văn bản sau và trả lời 
 câu hỏi
• Văn bản có tính chất thuyết minh 
 không? Tính chất ấy thể hiện ở những 
 điểm nào? Những phương pháp thuyết 
 minh nào được sử dụng?
• Bài thuyết minh này có những nét gì 
 đặc biệt? Tác giả đã sử dụng biện pháp 
 nghệ thuật nào? Tác dụng? Bài tập 1: Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi
• - Vấn đề: Gthiệu loài ruồi =>Ý thức giữ gìn 
 vệ sinh 
• - Phương pháp thuyết minh: Định nghĩa, 
 phân loại, số liệu, liệt kê 
• - Các biện pháp nghệ thuật: Nhân hóa, tự 
 sự (tình tiết) 
• => Gây hứng thú, vừa là truyện vui, dễ nhớ, 
 vừa thêm tri thức, có tính giáo dục.
• * Nét đặc biệt: yếu tố thuyết minh và yếu tố 
 nghệ thuật kết hợp chặt chẽ. Bài tập 2: Đọc đoạn văn sau và nhận xét về biện pháp 
nghệ thuật được sử dụng để thuyết minh:
 Bà tôi thường kể cho tôi nghe rằng chim cú kêu 
là có ma tới. Tôi hỏi vì sao thì bà giải thích: thế cháu 
không nghe tiếng cú kêu thường vọng từ bãi tha ma 
đến hay sao?”. Sau này học môn sinh học tôi mới biết 
là không phải như vậy. Chim cú là loài chim ăn thịt, 
thường ăn thịt lũ chuột đồng, kẻ phá hoại mùa màng. 
Chim cú là giống vật có lợi, là bạn của nhà nông. Sở 
dĩ chim cú thường lui tới bãi tha ma là vì ở đó có lũ 
chuột đồng đào hang. Bây giờ mỗi lần nghe tiếng 
chim cú, tôi chẵng những không sợ mà còn vui vì biết 
rằng người bạn của nhà nông đang hoạt động. Thuyết minh nhằm nói về tập tính của 
chim cú dưới dạng một ngộ nhận thời 
thơ ấu, sau lớn lên đi học mới có dịp 
nhận thức lại sự nhầm lẫn cũ
- Biện pháp nghệ thuật: lấy ngộ nhận hồi 
nhỏ làm đầu mối câu chuyện. Bài tập trắc nghiệm:
Điều cần tránh khi thuyết minh kết hợp với sử dụng một 
số biện pháp nghệ thuật là gì?
• Sử dụng đúng lúc, đúng chỗ.
• Kết hợp với các phương pháp thuyết minh
• Làm lu mờ đối tượng được thuyết minh.
• Làm đối tượng thuyết minh được nổi bật, gây ấn tượng.