Chương trình Ngữ văn 7 - Chuyên đề: Tình yêu quê hương trong một số bài thơ Đường

Thi đọc thơ 
- GV chia lớp thành 2 nhóm, thi đọc những bài thơ về chủ đề: Nỗi nhớ quê hương mà các thành viên đã sưu tầm được (Nhiệm vụ đã giao từ buổi trước) 
- Nhóm nào đọc hay hơn, diễn cảm hơn và nêu được những biểu hiện nỗi nhớ quê hương trong từng văn bản sẽ được cộng điểm. 
CHUYÊN ĐỀ 
Tình yêu quê hương trong một số bài thơ Đường 
(Chương trình Ngữ văn 7) 
I. 
Tìm hiểu chung 
Nhóm 1: Tác giả Lý Bạch 
4 nhóm trình bày phần tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm (bằng sơ đồ tư d uy) đã đc giao nhiệm vụ ở nhà. 
 S o sánh đối chiếu để thấy điểm chung và điểm riêng của 2 tác phẩm 
Nhóm 3: Tác phẩm “Tĩnh dạ tứ” 
- Hoàn cảnh sáng tác 
- Thể thơ 
 Nội dung 
- Bố cục 
Nhóm 2: Tác giả Hạ Tri Chương 
Nhóm 4: Tác phẩm “Hồi hương ngẫu thư” 
- Hoàn cảnh sáng tác 
- Thể thơ 
 Nội dung 
- Bố cục 
Lí Bạch (701 - 762) 
Là một nhà thơ nổi tiếng thời Đường 
Được mệnh danh là Thi Tiên 
Giai thoại: 
Hạ Tri Chương   
(  賀知章 ;  659   -  744 ) 
Là một nhà thời Đường 
Là bạn vong niên với  Lý Bạch 
Giai thoại: 
Hoàn cảnh sáng tác: Khi tác giả sống tha hương trong cảnh li loạn. 
Thể thơ: Ngũ ngôn tứ tuyệt (cổ thể) 
Nội dung: 
Bố cục: 
 2 câu thơ đầu: Cảnh đêm thanh tĩnh 
 2 câu thơ sau: Tâm trạng của tác giả 
TĨNH DẠ TỨ 
Nhan đề 
Thể loại 
HCST: Viết khi tác giả về quê sau 50 năm xa cách (lúc đó nhà thơ 86 tuổi) 
HỒI HƯƠNG NGẪU THƯ 
"Ngẫu nhiên viết" chứ không phải tình cảm được bộc lộ một cách ngẫu nhiên.  
Từ "ngẫu" không làm giảm giá trị của bài thơ mà còn làm tăng ý nghĩa của bài lên gấp bội.  
Nguyên tác: Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật. 
Dịch thơ: Thể thơ lục bát. 
II. 
Đọc hiểu văn bản 
Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh (Tĩnh dạ tứ)	_Lí Bạch_ 
Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh (Tĩnh dạ tứ) 
靜 夜 思    (nguyên văn chữ Hán) 
床 前 明 月 光 ，  
疑 是 地 上 霜 。  
舉 頭 望 明 月 ，  
低 頭 思 故 鄉 。 
Tĩnh dạ tứ (Phiên âm) 
Sàng tiền minh nguyệt quang 
Nghi thị địa thượng sương 
Cử đầu vọng minh nguyệt 
Đê đầu tư cố hương. 
Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh (Tĩnh dạ tứ) 
Dịch nghĩa 
Ánh trăng sáng đầu giường, 
Ngỡ mặt đất phủ sương. 
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng, 
Cúi đầu nhớ cố hương. 
Dịch thơ 
Đầu giường ánh trăng rọi, 
Ngỡ mặt đất phủ sương. 
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng, 
Cúi đầu nhớ cố hương. 
Phiếu bài tập 
Đọc văn bản Tĩnh dạ tứ và hoàn thiện phiếu sau 
a. Thời gian được miêu tả bằng những từ nào trong văn bản? 
. 
b. Theo em, thời gian trong văn bản có thể gợi lên tâm trạng gì của một người xa quê? 
. 
c. Theo em, cảm hứng chủ đạo của bài thơ là gì? 
. 
d. Em đã bao giờ xa nhà, xa quê hương chưa? Hãy hình dung và kể lại tâm trạng của mình khi đó. 
. 
Phiếu bài tập 
a. Thời gian được miêu tả bằng những từ nào trong văn bản? 
Trăng sáng, sương Ban đêm 
b. Theo em, thời gian trong văn bản có thể gợi lên tâm trạng gì của một người xa quê? 
Nhớ quê 
c. Theo em, cảm hứng chủ đạo của bài thơ là gì? 
Nỗi buồn nhớ cố hương của Lý Bạch 
d. Em đã bao giờ xa nhà, xa quê hương chưa? Hãy hình dung và kể lại tâm trạng của mình khi đó. 
. 
1, Lộ tòng kim dạ bạchNguyệt thị cố hương minh . 	 (Sương từ đêm nay trắng xoá 	 Trăng là ánh sáng của quê nhà) 
(Đỗ Phủ - Được thư em Xá) 
Vài vần thơ với chủ đề "Vọng nguyệt hoài hương" 
2, 	 Cộng khan minh nguyệt ưng thuỳ lệ 	 Nhất phiến hương tâm ngũ xứ đồng. (Xem trăng sáng, có lẽ cùng rơi lệMột mảnh tình quê, năm anh em ở năm nơi đều giống nhau) 
(Bạch Cư Dị- T ừ Hà Nam trải cơn li loạn) 
1. Hai câu thơ đầu 
Sàng tiền minh nguyệt quang 
Nghi thị địa thượng sương 
(Ánh trăng sáng đầu giường, 
Ngỡ mặt đất phủ sương.) 
- Mối quan hệ giữa cái tĩnh và cái động 
Tĩnh của cảnh vật 
Động: sự xao động của tâm hồn (nỗi nhớ quê hương) 
Thay thế sàng thành án, trác  vẫn miêu tả được vẻ đẹp của ánh trăng nhưng không bộc lộ được cảm xúc tác giả. 
Sàng tiền minh nguyệt quang 
Nghi thị địa thượng sương 
(Ánh trăng sáng đầu giường, 
Ngỡ mặt đất phủ sương.) 
Từ ngỡ cho thấy trạng thái lúc đó của tác giả nửa tỉnh nửa mơ 
Không thay thế từ khác 
Bằng ngôn ngữ cô đọng, súc tích, hai câu thơ đầu đã miêu tả được vẻ đẹp của trăng trong đêm thanh tĩnh và tâm trạng thao thức của thi nhân. 
Sàng tiền minh nguyệt quang 
Nghi thị địa thượng sương 
(Ánh trăng sáng đầu giường, 
Ngỡ mặt đất phủ sương.) 
2. Hai câu thơ sau 
Cử đầu vọng minh nguyệt 
Đê đầu tư cố hương 
(Ngẩng đầu ngắm trăng sáng 
Cúi đầu nhớ cố hương.) 
- Mối quan hệ giữa cái tĩnh và cái động 
Tĩnh của cảnh vật 
Động: sự xao động của tâm hồn (nỗi nhớ quê hương) 
 	 Cử / đầu / vọng / minh / nguyệt 
 ĐT DT ĐT TT DT 
 	 Đê / đầu / tư / cố / hương . 
 	 ĐT DT ĐT TT DT 
 Cặp sóng đôi: Cảnh – tình, Trăng – quê. 
- Nghệ thuật đối: Cử >< Đê 
 Tình yêu quê hương sâu nặng và nỗi nhớ nhà da diết. 
Sơ đồ hóa mạch cảm xúc của thi nhân 
Sương 
Cố hương 
Nghi 
(ngỡ) 
Đê 
(cúi) 
Cử 
(ngẩng) 
Tư 
(nhớ) 
Nguyệt 
(trăng) 
VỌNG 
Vọng nguyệt hoài hương 
Nội dung 
Nghệ thuật 
	 Hình ảnh thiên nhiên đẹp trong đêm thanh tĩnh cùng với tình yêu thiên nhiên, nỗi nhớ quê hương da diết của một vị khách xa xứ. 
Từ ngữ giản dị, tự nhiên , tinh luyện, 
X ây dựng hình ảnh gần gũi. 
Ý thơ ngắn gọn, hàm súc, cô đọng và chứa đầy nỗi niềm. 
3. Tổng kết 
Bài tập: Hãy nối yếu tố Hán Việt trong bài thơ " Tĩnh dạ tứ " với ý nghĩa biểu đạt của yếu tố đó  
Tĩnh 
a/ Ánh sáng 
b/ Nhớ, lo nghĩ 
2. Vọng 
c/ Trông từ xa 
3. Quang 
d/ Đêm 
4. Tư 
e/ Im lặng, yên tĩnh 
Trò chơi: Vọng nguyệt 
Nhà thơ Lí Bạch đang muốn ngắn trăng nhưng trăng bị che lấp bởi những đám mây, em hãy giúp nhà thơ ngắm trăng bằng cách trả lời đúng các câu hỏi nhé! 
Bài thơ Tĩnh dạ tứ thuộc thể thơ nào? 
A. Ngũ ngôn tứ tuyệt 
B. Thất ngôn tứ tuyệt 
C. Tự do 
D. Lục bát 
Thể thơ của bài thơ Tĩnh dạ tứ cùng thể thơ với bài nào sau đây ? 
A. Qua đèo Ngang 
B. Bài ca Côn Sơn 
C. Sông núi nước Nam 
D. Phò giá về kinh 
Nhà thơ Lý Bạch là một ? 
A. Nhà thơ nổi tiếng thời Tống 
B. Nhà thơ nổi tiếng thời Đường 
C. Nhà thơ nổi tiếng thời Hán 
D. Nhà thơ nổi tiếng thời Thanh 
Câu 3 và 4 trong bài Tĩnh dạ tứ thuộc sử dụng BPNT nào? 
A. So sánh 
B. Ẩn dụ 
C. Hoán dụ 
D. Đối lập 
Ý nào nói không đúng về đặc sắc nghệ thuật của bài thơ Tĩnh dạ tứ ? 
A. Lời thơ cô đọng, từ ngữ trau chuốt mượt mà, hình ảnh so sánh độc đáo.  
B. Lời thơ cô đọng, hàm súc, từ ngữ giản dị mà tinh luyện 
C. Sử dụng phép đối rất chỉnh. 
D. Rút gọn chủ ngữ trong các câu thơ, tạo nên sức khái quát lớn. 
Phương thức biểu đạt chủ yếu trong bài thơ "Tĩnh dạ tứ" là gì ? 
A. Tả cảnh ngụ tình       
B. Tự sự            
C. Biểu cảm          
D. Miêu tả 
Cảm xúc chủ đạo của bài thơ "Tĩnh dạ tứ" là gì ? 
A. Tình yêu thiên nhiên           
B. Tình bạn tri kỷ tri âm 
C. Tình yêu quê hương 
D. Tình yêu đất nước 
Bài thơ Tĩnh dạ tứ viết theo vần: 
A. Câu 1 vần câu 3 
B. Câu 2 vần câu 3 
C. Câu 2 vần câu 4 ở tiếng cuối vần chân 
Trong văn bản có: 
A. 1 cặp từ trái nghĩa 
B. 2 cặp từ trái nghĩa 
C. 3 cặp từ trái nghĩa 
D. 4 cặp từ trái nghĩa 
Trong văn bản Tĩnh dạ tứ có sử dụng . động từ. 
A. 1 động từ 
B. 2 động từ 
C. 3 động từ 
D. 4 động từ 
Với lứa tuổi hs, chưa bao giờ xa quê hương, em có hiểu được tâm trạng của nhà thơ? Có thêm suy nghĩ, tình cảm, liên hệ gì cho cuộc sống của mình? 
CÙNG CHIA SẺ 
Hướng dẫn tự học 
Học thuộc bài thơ + P hần ghi nhớ. 
Làm BT : Qua “Vọng Lư Sơn bộc bố” và “Tĩnh dạ tứ” , em hiểu gì về tâm hồn và tài năng của nhà thơ Lý Bạch . 
Vẽ sơ đồ tư duy về nội dung bài học 
Soạn bài : Hồi hương ngẫu thư 
Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê 
(Hồi hương ngẫu thư) 
- Hạ Tri Chương - 
Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê (Hồi hương ngẫu thư) 
回 鄉 偶 書   
少 小 離 家 老 大 迴 ， 
鄉 音 無 改 鬢 毛 摧 。 
兒 童 相 見 不 相 識 ， 
笑 問 客 從 何 處 來 。 
Hồi hương ngẫu thư 
Thiếu tiểu ly gia, lão đại hồi,Hương âm vô cải, mấn mao tồi.Nhi đồng tương kiến, bất tương thức,Tiếu vấn, khách tòng hà xứ lai? 
Dịch nghĩa 
Tuổi trẻ ra đi, già mới về, 
Giọng nhà quê vẫn không đổi, râu tóc đã rụng hết. 
Trẻ con tr ô ng thấy, không nhận ra, 
Cười hỏi, khách từ phương nào đến? 
Dịch thơ 
1. Hai câu thơ đầu 
Thiếu tiểu ly gia, lão đại hồi,Hương âm vô cải, mấn mao tồi. 
( Tuổi trẻ ra đi, già mới về, 
Giọng nhà quê vẫn không đổi, râu tóc đã rụng hết. ) 
Trong 2 câu đầu, tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật nào? Tác dụng? 
NGHỆ THUẬT ĐỐI 
Đối vế câu 
Đối từ loại 
Đối cú pháp 
Thiếu tiểu li gia >< lão đại hồi 
 C	 V	 	C V 
Hương âm vô cải >< mấn mao tồi 
 C	V	 C 	 V 
 Danh từ: Thiếu tiểu >< lão đại 
	 Hương âm >< mấn mao 
 Động từ: Li >< hồi 
	 Vô cải >< tồi 
Mỗi vế câu là một cụm C-V 
NGHỆ THUẬT ĐỐI 
Thay đổi: 
 Tuổi tác 
 Vóc dáng 
 Mái tóc 
Không thay đổi: Giọng nói quê hương 
Khách quan 
Chủ quan 
Bác Hồ về thăm quê năm 1957, sau 50 năm xa quê hương. 
Giữ gìn tiếng nói quê hương 
Theo em cần giữ gìn tiếng nói của quê hương như thế nào? 
+ Dùng tiếng nói của quê hương khi giao tiếp với người trong gia đình, dòng họ, cùng quê 
 Gần gũi, trân trọng đối với nguồn gốc của mình giữ được bản sắc của quê hương. 
+ K hi giao tiếp ngoài xã hội nên nói tiếng phổ thông 
 Dễ giao tiếp và thể hiện sự văn minh lịch sự khi giao tiếp . 
+ Không quá lạm dụng ngoại ngữ làm mất đi vẻ đẹp của tiếng Việt . 
 Yêu quý tiếng quê - giữ gìn tiếng mẹ đẻ là một biểu hiện cụ thể và sâu sắc của tình yêu quê hương đất nước . 
+ Giữ gìn tiếng nói của quê hương cũng chính là giữ gìn tiếng nói của Dân tộc. 
NGHỆ THUẬT ĐỐI 
Thay đổi: 
 Tuổi tác 
 Vóc dáng 
 Mái tóc 
Không thay đổi: Giọng nói quê hương 
Khách quan 
Chủ quan 
Tình yêu quê hương sâu nặng, thắm thiết 
Cùng chia sẻ 
Tưởng tượng một ngày em xa quê trở về, mọi người không còn nhận ra em nữa, cảm giác lúc đó của em sẽ như thế nào? 
Khách ở chốn nào lại chơi? 
2. Hai câu thơ cuối 
Nhi đồng tương kiến, bất tương thức,Tiếu vấn, khách tòng hà xứ lai? 
Trẻ con tr ô ng thấy, không nhận ra, 
Cười hỏi, khách từ phương nào đến? 
Trong 2 câu cuối, tác giả đã sử dụng BPNT nào? Tác dụng? 
Sau 50 năm xa cách, Bác Hồ về thăm quê ở Nam Đàn, Nghệ An (1957) trong niềm hân hoan của bà con xóm làng 
Sau 50 năm xa cách, Hạ Chi Trương về quê Tr ở thành khách lạ của mọi người trên chính quê hương của mình 
Nghệ thuật: Sử dụng câu hỏi tu từ, điệp từ, đối 
Tình huống: Đám trẻ con vô tư hỏi khách ở nơi nào đến? 
Tâm trạng: Hụt hẫng, buồn đau, ngậm ngùi, xót xa 
 Nhà thơ trở thành “khách lạ” ngay chính quê hương của mình 
Theo em, chúng ta cần phải làm gì để thể hiện tình yêu quê hương, đất nước? 
3. Tổng kết 
Nghệ thuật 
Biểu cảm kết hợp tự sự và miêu tả . 
 Nghệ thuật đối rất chỉnh . 
Tình huống bất ngờ, độc đáo. 
Ngôn ngữ mộc mạc giản dị. 
3. Tổng kết 
Nội dung 
 Bài thơ thể hiện một cách chân thực mà sâu sắc, hóm hỉnh mà ngậm ngùi tình yêu quê hương thắm thiết của một người sống xa quê lâu ngày, trong khoảnh khắc vừa mới đặt chân về quê cũ. 
HD tự học 
1 
2 
Tìm đọc văn bản Ánh trăng của Nguyễn Duy và cho biết bài thơ có được xếp vào chủ đề Vọng nguyệt hoài hương (Ngắm trăng nhớ quê) không? Nhận xét về nét tương đồng trong tâm trạng của Nguyễn Duy và Lý Bạch trong văn bản Tĩnh dạ tứ 
Chuẩn bị bài sau: Tìm hiểu về nhà thơ Đỗ Phủ và chuẩn bị một bài giới thiệu về tác giả: 
 Nội dung: Tiểu sử, giai thoại, 1 bài thơ, của Đỗ Phủ mà em thấy thú vị. 
 Hình thức: Sử dụng phần mềm pp để thuyết trình/ trình bày trên phần mềm Word, chèn hình ảnh, in màu để tạo thành cuốn sách về Đỗ Phủ 
Tạm biệt các em