Giáo án buổi chiều môn Ngữ văn Lớp 9 - Học kì 2

KHUNG CHƯƠNG TRÌNH ÔN TẬP BUỔI CHIỀU
MÔN NGỮ VĂN LỚP 9 
(chương trình bồi dưỡng đại trà- Thời lượng 32 buổi/năm, 03 tiết/buổi)
HỌC KÌ II
Buổi, số buổi
Nội dung chương trình
Ghi chú
16
TLV: ôn luyện, rèn kĩ năng làm kiểu bài nghị luận về sự việc, hiện tượng đời sống.
17
TLV: ôn luyện, rèn kĩ năng làm kiểu bài nghị luận về sự việc, hiện tượng đời sống..(Luyện tập) 
18
TLV: ôn luyện, rèn kĩ năng làm kiểu bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lý.
19
TLV: ôn luyện, rèn kĩ năng làm kiểu bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lý .(Luyện tập) 
20
TLV: Ôn luyện kiểu bài nghị luận về một tác phẩm truyện, đoạn trích (trọng tâm nghị luận về nhân vật). 
21
VĂN + TLV: văn bản "Làng"- hình ảnh người nông dân thời kì đầu cuộc kháng chiến chống Pháp.
22
VĂN + TLV: văn bản "Lặng lẽ Sa Pa" - hình ảnh người lao động mới XHCN.
23
VĂN + TLV: văn bản " Chiếc lược ngà" - tình cha con; nghị luận nhân vật bé Thu, ông Sáu.
24
VĂN + TLV: văn bản "Những ngôi sao xa xôi"- Hình ảnh con người Việt Nam trong kháng chiến chống Mĩ.
25
TV: ôn luyện các đơn vị kiến thức tiếng Việt lớp 9 học kì II.
26
TLV: Ôn luyện kiểu bài nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ (các dạng bài).
27
VĂN + TLV : ôn luyện "Mùa xuân nho nhỏ".
28
VĂN + TLV: ôn luyện " Viếng Lăng Bác”; “Sang thu”.
29
VĂN + TLV: ôn luyện “Sang thu”.
30
VĂN + TLV : ôn luyện "Nói với con".
Ngày soạn:
Ngày dạy:
BUỔI 16
nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc hiÖn t­îng ®êi sèng 
A. Môc tiªu bài học:
1. KiÕn thøc: Gióp häc sinh n¾m ®ưîc kiÕn thøc vÒ v¨n b¶n nghÞ luËn sù viÖc hiÖn t­îng . HiÓu râ ®­îc yªu cÇu tõng phÇn cña dµn ý mçi kiÓu bµi.
2. Kü n¨ng: RÌn cho häc sinh cã kü n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n nghÞ luËn.
3. Th¸i ®é: Gi¸o dôc häc sinh cã ý thøc chuÈn bÞ bµi ë nhµ, ý thøc thùc hµnh viÕt bµi.
B. TiÕn tr×nh lªn líp.
1. æn ®Þnh tæ chøc
2. KiÓm tra bµi cò: 
3. Bài mới:
A. Củng cố kiến thức lý thuyết
 . I. Khái niệm: Là bàn về một sự việc, hiện tượng có ý nghĩa đối với xã hội, đáng khen, đáng chê hay có vấn đề đáng suy nghĩ.
 . II. Đề bài bài văn nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống.
* Đối tượng nghị luận: -Là sự việc hiện tượng đời sống
* Phần nêu yêu cầu: Thường có mệnh lệnh ( nêu suy nghĩ, nhận xét nêu ý kiến...)
* Có đề cung cấp sẵn sự việc hiện tượng dưới dạng một truyện kể, một mẩu tin để người làm bài sử dụng.
* Có đề không cung cấp nội dung sẵn mà chỉ gọi tên sự việc hiện tượng, người làm phải trình bày, mô tả sự việc hiện tượng đó.
* Ví dụ dạng đề bài;
- Hiện nay hiện tượng vứt rác bừa bãi cả ở nông thôn và thành thị trở thành hiện tượng đáng báo động. Em có suy nghĩ gì về vấn đề này?
Hiện tượng tham nhũng, mê tín dị đoan, bệnh thành tích, tai nạn giao thông, chất độc mầu da cam, những tấm gương trong học tập.
 (Xem them đề bài trong SGK) 
.III. Yêu cầu của bài nghị luận về sự việc, hiện tượng đời sống. 
.-VÒ ND: bµi viÕt ph¶i nªu râ ®­îc SVHTcã vÊn ®Ò,ph©n tÝch mÆt sai,mÆt ®óng,mÆt lîi,mÆt h¹i;chØ ra nguyªn nh©n vµ bµy tá th¸i ®é cña ng­êi viÕt.
.-VÒ h×nh thøc:Bµi viÕt ph¶i cã bè côc m¹ch l¹c,luËn ®iÓm râ rµng,luËn cø x¸c thùc,phÐp lËp luËn phï hîp.
.IV. C¸ch lµm bµi nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc hiÖn t­îng.
1. T×m hiÓu ®Ò, t×m ý.
+ X¸c ®Þnh kiÓu lo¹i ®Ò
+ HiÖn t­îng, sù viÖc g× ®­îc nªu trong ®Ò bµi.
+ §Ò yªu cÇu g×.
2. LËp dµn bµi:
*§èi víi ®Ò bµi chØ gäi tªn sù viÖc hiÖn t­îng:
- MB: Giíi thiÖu sù viÖc hiÖn t­îng cÇn nghÞ luËn
- TB: a/ Nªu thùc tr¹ng t×nh h×nh 
 b/ Ph©n tÝch nguyªn nh©n.
 c/ Ph©n tÝch mÆt ®óng, mÆt sai, mÆt lîi, mÆt h¹i
 d/ Nªu gi¶i ph¸p kh¾c phôc mÆt xÊu, ph¸t huy mÆt tèt.
- KB: Kh¼ng ®Þnh , phñ ®Þnh sù viÖc hiÖn t­îng vµ ®­a ra lêi khuyªn.
* §èi víi ®Ò bµi sù viÖc hiÖn t­îng lµ mét c©u chuyÖn, mét mÈu tin: 
- MB: Giíi thiÖu sù viÖc hiÖn t­îng cÇn nghÞ luËn
-TB: a/ Ph©n tÝch ý nghÜa cña sù viÖc hiÖn t­îng 
 b/ §¸nh gi¸ sù viÖc hiÖn t­îng ( ®¸ng khen, ®¸ng chª? Häc tËp ®­îc nh÷ng g×?)
 c/ §Ò xuÊt ý kiÕn.
- KB: Kh¼ng ®Þnh, phñ ®Þnh sù vËt hiÖn t­îng vµ ®­a ra lêi khuyªn
3. Viết bài:
4. Đọc, kiểm tra, sửa lỗi:
.B. Bài tập thực hành.
 . 1. §Ò bµi 1:
 HiÖn nay hiÖn tù¬ng vøt r¸c bõa b·i ë c¶ n«ng th«n vµ thµnh thÞ trë thµnh hiÖn t­îng ®¸ng b¸o ®éng. Em cã suy nghÜ g× vÒ vÊn ®Ò nµy.
R¸c th¶i - Mèi ®e do¹ cña toµn nh©n lo¹i
.* Gîi ý dµn ý:
.I. Më bµi: Giíi thiÖu sù viÖc hiÖn t­îng cã vÊn ®Ò (Vøt r¸c bõa b·i)
.II. Th©n bµi:
. 1. Nh÷ng biÓu hiÖn(Thùc tr¹ng t×nh h×nh)
- Vøt r¸c bõa b·i lµ hiÖn t­îng kh¸ phæ bÕn ë nưíc ta, bÊt kú ®©u nh­: BÕn xe, c«ng viªn vØa hÌ bê hå, di tÝch lÞch sö, b·i biÓn... ta còng cã thÓ ®­îc chøng kiÕn nh÷ng c¶nh t­îng rÊt kh«ng ®Ñp m¾t nµy.
- C«ng viªn, bê hå... lµ n¬i c«ng céng mµ con ng­êi cã thÓ th­ gi·n, hÝt thë kh«ng khÝ trong lµnh, d¹o ch¬i, ng¾m c¶nh... vøt r¸c bõa bµi kh«ng nh÷ng lµm cho c¶nh quan xung quanh kh«ng ®Ñp mµ cßn lµm cho con ng­êi kh«ng cßn c¶m gi¸c tho¶i m¸i khi ®Õn ®©y.
- ë nh÷ng khu d©n c­ ®«ng ®óc, r¸c kh«ng nh÷ng vøt lung tung mµ cßn chÊt thµnh ®èng, bèc mïi h«i thèi, cã khi ®èng r¸c to lÊn chiÕm c¶ lßng lÒ ®­êng, c¶n trë giao th«ng.
- C¸c khu chî tõ n«ng th«n ®Õn thµnh thÞ, sau buæi häp chî lµ mét bµi chiÕn tr­êng víi ®Çy ®ñ c¸c chñng lo¹i r¸c vµ mïi h«i thèi.
.2. Nguyªn nh©n:
- Do ý thøc con ng­êi, ®ã lµ th¸i ®é v« tr¸ch nhiÖm, lèi sèng Ých kû. Hä chØ biÕt lµm s¹ch cho m×nh mµ kh«ng nghÜ ®Õn m«i trưêng xung quanh.
- Hä ch­a ý thøc ®­îc t¸c h¹i cña r¸c th¶i ®èi víi søc kháe cña con ng­êi.
- C¸c cÊp chÝnh quyÒn ch­a cã ®­îc gi¶i ph¸p hîp lÝ ®èi víi vÊn ®Ò r¸c th¶i nh­: Ch­a x©y ®ùng ®­îc nh÷ng n¬i chøa r¸c tËp trung, ch­a trang bÞ ®Çy ®ñ c¸c hing r¸c n¬I c«ng céng, ch­a x©y dùng c¸c nhµ m¸y xö lÝ r¸c th¶i...
.3. Hậu qu¶:
- R¸c th¶i bõa b·i sÏ g©y ¤ nhiÔm m«i tr­êng, kh«ng khÝ mÊt trong lµnh, thay vµo ®ã lµ sù h«i thèi ngét ng¹t ®Õn khã chÞu. §©y lµ nguyªn nh©n g©y ra c¸c bÖnh vÒ ®­êng h« hÊp.
- R¸c d­íi s«ng ngßi ao hå sÏ lµm « nhiÔm nguån n­íc cña chÝnh con ng­êi. Nguån n­íc « nhiÔm sinh ra c¸c bÖnh vÒ ®­êng tiªu ho¸, da liÔu, lµm chÕt c¸c lo¹i sinh vËt cã lîi nh­: T«m, cua , c¸...
- R¸c th¶i n¬i c«ng céng sÏ lµm mÊt ®i vÎ ®Ñp tù nhiªn mµ con ngưêi ®· cè g¾ng t¹o ra. Gi¸ trÞ cña ng­êi ViÖt Nam sÏ bÞ h¹ thÊp trong con m¾t cña ng­êi n­íc ngoµi.
- Trong khu d©n  c¸c lo¹i r¸c khã ph©n huû nh­ tói ni l«ng vøt bõa b·i sÏ g©y ra hiÖn t­îng t¾c nghÏn nguån n­íc th¶i...
.4. BiÖn ph¸p xö lÝ:
- Gi¸o dôc, tuyªn truyÒn cho mäi ngêi biÕt ®­îc t¸c h¹i do r¸c th¶i g©y ra.
- Mçi ng­êi ph¶i cã ý thøc tr¸ch nhiÖm víi m«I trưêng.
- C¸c c¬ quan chøc n¨ng ph¶i cã kÕ ho¹ch ph©n lo¹i r¸c th¶I vµ xö lÝ r¸c th¶i mét c¸ch hîp lÝ. X©y dùng c¸c hè r¸c xa n¬I d©n cư...
III. KÕt bµi: KÕt luËn, kh¼ng ®Þnh ®­a ra lêi khuyªn.
C. Cñng cè:
Kh¸I qu¸t néi dung «n tËp.
D. H­íng dÉn vÒ nhµ: 
- N¾m v÷ng néi dung «n tËp.
- ViÕt bµi hoµn chØnh
- T×m hiÓu thªm c¸c ®Ò bµi kh¸c.
--------------------------------------------------------------------------------
Ngày soạn: 28/2/2021
Ngày dạy: 4/3/2021
BUỔI 17
luyÖn tËp nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc hiÖn t­îng ®êi sèng (TT).
A. Môc tiªu bài học :
1. KiÕn thøc: Gióp häc sinh n¾m ®­îc kiÕn thøc vÒ v¨n b¶n nghÞ luËn sù viÖc hiÖn t­îng vµ nghÞ luËn t­ t­ëng ®¹o lÝ. HiÓu râ ®­îc yªu cÇu tõng phÇn cña dµn ý mçi kiÓu bµi.
2. Kü n¨ng: RÌn cho häc sinh cã kü n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n nghÞ luËn.
3. Th¸i ®é: Gi¸o dôc häc sinh cã ý thøc chuÈn bÞ bµi ë nhµ, ý thøc thùc hµnh viÕt bµi.
B. TiÕn tr×nh lªn líp.
1. æn ®Þnh tæ chøc
2. KiÓm tra bµi cò: 
3. Bài mới:
.C. Luyện tập thực hành (tiếp)
. 2. §Ò bµi 2	
	 N­íc ta cã nhiÒu tÊm g­¬ng vượt lªn sè phËn häc tËp thµnh c«ng (nh­ anh NguyÔn Ngäc Ký bÞ háng tay, dïng ch©n viÕt ch÷, anh Hoa Xu©n Tø bÞ côt tay, dïng vai viÕt ch÷, anh §ç Träng Kh¬i bÞ b¹i liÖt ®· tù häc thµnh nhµ th¬; anh TrÇn V¨n Th­íc bÞ tai n¹n lao ®éng, ®· tù häc (häc giái) lÊy nhan ®Ò "Nh÷ng ng­êi kh«ng chÞu thua sè phËn" em h·y viÕt bµi v¨n nªu suy nghÜ cña m×nh vÒ nh÷ng con ng­êi Êy.
.* Gîi ý dµn ý:
1. Më bµi: Giíi thiÖu nh©n vËt chÝnh cña bµi viÕt: Ng­êi Êy lµ ai? Cã ®Æc biÖt g× vÒ nghÞ lùc vît khã? (anh NguyÔn Ngäc Ký quª ë H¶i HËu...)
.2. Th©n bµi:
- Nªu nh÷ng suy nghÜ cña em vÒ nh÷ng con ng­êi kh«ng chÞu thua sè phËn ®· ®­îc kh¸i qu¸t ë më bµi.
+ Anh NguyÔn Ngäc Ký quª ë H¶i HËu sinh ra bÞ liÖt c¶ hai tay anh r¸t thÝch häc mét h«m mÑ dÉn ®Õn tr­êng nhưng thÇy c« gi¸o kh«ng nhËn vÒ nhµ anh nh×n thÊy ®µn gµ bíi thãc b»ng ch©n anh n¶y sinh ra ý nghÜ m×nh cã thÓ viÕt b»ng ch©n ®­îc thÕ lµ anh tËp viÕt b»ng ch©n ch÷ r¸t ®Ñp lªn ®­îc c« gi¸o nhËn vµo tr­êng tõ ®ã anh g¾n liÒn víi manh chiÕu ngåi dưới líp hÕt cÊp mét anh ®­îc b¸c hå tÆng huy hiÖu anh häc hÕt cÊp hai hÕt cÊp ba vµ được chuyÓn th¼ng vµo ®¹i häc tæng hîp khoa v¨n anh häc xong vÒ d¹y häc ë quª nhµ trë thµnh mét gi¸o viªn d¹y giái 
+ Nªu nh÷ng sù viÖc thÓ hiÖn phÈm chÊt vµ nghÞ lùc phi th­êng v­ît lªn trªn hoµn c¶nh khã kh¨n cña con ngêi ®ã.
- Nªu suy nghÜ cña em vÒ nh÷ng phÈm chÊt vµ nghÞ lùc cña con người ®­îc giíi thiÖu.
+ Hä chÝnh lµ nh÷ng tÊm g­¬ng s¸ng ®Ó chóng ta häc hái.
+ Nh÷ng ng­êi ®ã thËt dòng c¶m vµ kiªn c­êng v× môc ®Ých cña m×nh mµ ®· v­ît qua nh÷ng khã kh¨n cña cuéc ®êi,cña sè phËn, hä thËt ®¸ng kÝnh,®¸ng kh©m phôc. 
+ Hä thËt lµ dòng c¶m, v× môc ®Ých t­¬ng lai cuéc sèng ®· v­ît lªn chÝnh sè phËn kh¾c nghiÖt cña m×nh ®Ó v­¬n dËy.
- Rót ra bµi häc tõ tÊm g­¬ng con ng­êi v­ît lªn sè phËn:...
 .3. KÕt bµi: 
- Nªu kh¸i qu¸t ý nghÜa vµ t¸c ®éng cña tÊm g­¬ng quyÕt t©m v­ît lªn sè phËn.
.3. Bài 3: em có suy nghĩ gì về hiện tượng “nghiện” Internet trong nhiều bạn trẻ hiện nay
.a. MB: 
 - Internet – nơi hội tụ các nguồn thông tin trở thành thế giới thu nhỏ được mọi người đặc biệt quan tâm, nhất là các bạn học sinh, thanh niên -> dẫn đến tình trạng “nghiện” và trở thành vấn đề nóng mà mọi người vô cùng bức xúc.
.b. TB:
*Thực trạng tình hình:
- Nghiện Internet là lạm dụng quá mức, sử dụng vô tổ chức ở mọi lúc mọi nơi, không làm chủ bản thân, bỏ cả ăn uống, nghỉ ngơi, học hành mà sa vào thế giới hư ảo.
- Nhiều bạn hs ham mê đến mức quên thời gian,quên cả học hành..
.*. Nguyên nhân dẫn đến nghiện Internet:
+ Bản thân các bạn trẻ chưa nhận thức được mặt trái của Internet, còn ham chơi, tò mò, hiếu động, muốn chứng tỏ bản thân với người xung quanh. 
+ Các bậc phụ huynh chưa quản lí chặt chẽ con em mình, còn thiếu sót trong vấn đề giáo dục.
+ Nhà nước và chính quyền địa phương không quản lí các tiệm Net, để mặc các chủ tiệm mở cửa sát bên trường học và mọc lên ngày càng nhiều.
.*. Phân tích mặt lợi,mặt hại:
- Mặt lợi của internet mang lại, Internet trở thành từ điển sống của tất cả mọi người. Nhờ Internet, con người có thể tra cứu tài liệu, cập nhật thông tin hàng ngày, hàng giờ mà không mất thời gian, công sức; là công cụ làm việc đối với một số ngành công nghệ thông tin; cung cấp các thể loại giải trí như phim, âm nhạc, trò chơi, 
+ Tác hại : rất nhiều những thông tin mang tính chất đồi trụy; các trò chơi giải trí bạo lực khiến nhiều bạn trẻ nghiện bỏ rơi cuộc sống thực tại. Từ đó tệ nạn xã hội cũng xảy ra nhiều hơn như giết người, trộm cắp để thỏa “cơn nghiện” Rất nhiều bạn mắc bệnh hoang tưởng từ những trò chơi khiến gia đình vô cùng lo lắng, xã hội vô cùng bức xúc. Có thể nói Internet cũng là nguyên nhân dẫn đến suy thoái đạo đức con người.
.*. Giải pháp: 
 + Bản thân...
	+ Gia đình...
	+ Nhà trường...
.c. KB: Trong mỗi chúng ta, ai cũng xứng đáng được hưởng những điều tốt đẹp của cuộc sống, ai cũng có quyền tham gia Internet nhưng đừng lạm dụng nó, phải biết chắt lọc, biết dừng lại đúng lúc trước khi biến thành con nghiện.
“Hãy để chúng ta làm chủ Internet và đừng bao giờ để Internet điều khiển chúng ta”.
.4. Đề 4: 
 Em hãy viết bài nghị luận tuyên truyền đến mọi người từ bỏ thuốc lá trong xã hội hiện nay.
.Gợi ý phần dàn bài:
.1. MB: - dẫn dắt vấn đề.
 - Nêu vấn đề về hiện tượng hút thuốc lá trong xã hội hiện nay.
.2. TB:
- Nêu thực trạng , tác hại, nguyên nhân, giải pháp của việc hút thuốc lá.
( lấy dẫn chứng tiêu biểu minh họa, thuyết phục)
+ Ảnh hưởng tới sức khỏe của mỗi cá nhân. Người hút thuốc dễ sinh ra các căn bệnh hiểm nghèo ảnh hưởng tới những người xung quanh, sức khỏe cộng đồng và vấn đề giống nòi.
+ Ảnh hưởng xấu tới môi trường sống.
+ Gây tốn kém tiền bạc cho người hút thuốc lá.
Ảnh hưởng tác động của thuốc lá đến lứa tuổi thanh thiếu niên như thế nào.
Thái độ và hành động của thế giới , cả nước nói chung và của học sinh chúng ta nói riêng ra sao?
.3.KB: 
- Lời kêu gọi hãy vì sức khỏe cộng đồng và vì một môi trường không có khói thuốc lá.
 - Liên hệ bản thân và rút ra bài học kĩ năng sống.
* GV yêu cầu học sinh viết bài.
.5. Đề 5: Nêu hãy suy nghĩ về vấn đề bạo lực học đường hiện nay trong trường học.
.1. Mở bài: giới thiệu về bạo lực học đường
 Học sinh sinh viên là thời đẹp nhất trong cuộc đời mỗi chúng ta. Thế nhưng hiện nay, sự trong sang, tươi đẹp hồn nhiên của thế hệ học sinh không còn nữa. thay vào đó là những lời nói và hành động thô bạo, bậy bạ. thậm chí những đứa trẻ này còn đánh nhau, chúng xé áo, đánh bạn giữa được. tình trạng này diễn ra phổ biến, tràn lan được lan rộng trên internet, chúng ta cùng đi tìm hiểu tình trạng này.
.2. Thân bài: nghị luận về bạo lực học đường
.a. Thế nào là bạo lực học đường:
- Bạo lực học đường là những hành vi thô bạo, thiếu đạo đức với bạn mình
- Cách cư xử thiếu văn minh, không có giáo dục của thế hệ học sinh
- Xúc phạm đến tinh thần và thể xác người khác, gây ảnh hưởng nghiêm trọng
- Hành vi này càng ngày càng phổ biến
.b. Hiện trạng của bạo lực học đường hiện nay:
- Lăng mạ, xúc phạm, chửi bậy đối với người khác
- Làm tổn thương đến tinh thần bạn bè
- Học sinh có thái độ không đúng với thầy cô
- Thầy cô xúc phạm đến học sinh
- Lập các bang nhóm đánh nhau ở học sinh
.c. Nguyên nhân dãn đến hiện tượng bạo lực học đường:
- Do ảnh hưởng của môi trường bạo lực, thiếu văn hóa
- Chưa có sự quan tâm từ gia đình
- Không có sự giáo dục đúng đắn của nhà trường
- Xã hội dửng dung trước những hành động bạo lực
- Sự phát triển chưa toàn diện của học sinh
.d. Hậu quả của bạo lực học đường:
*. Với người bị bạo lực:
- Bị ảnh hưởng về tinh thần và thể chất
- Làm cho gia định họ bị đau thương
- Làm cho xã hội bất ổn
*. Với người gây ra bạo lực:
- Phát triển không toàn diện
- Mọi người chê trách
- Mất hết tương lai, sự nghiệp
.e. Cách khắc phục nạn bạo lực học đường:
- Nhà trường cần nâng cao nhận thức và dạy bảo học sinh hiệu quả nhất
- Cha mẹ nên chăm lo và quan tâm đến con cái
- Tự bản thân có trách nhiệm xa lách tính trạng bạo lực học đường
.3. Kết bài: nêu cảm nghĩ của em về bạo lực học đường
- Đây là một hành vi không tốt
- Em sẽ làm gi để ngăn chặn tình trạng này
C. Cñng cè:
 -Kh¸i qu¸t néi dung «n tËp.
D. H­íng dÉn vÒ nhµ: 
- N¾m v÷ng néi dung «n tËp.
- ViÕt bµi hoµn chØnh
- T×m hiÓu thªm c¸c ®Ò bµi kh¸c.
Ngày soạn: 7/3/2021
Ngày dạy: 11/3/2021
Buổi 18: ÔN LUYỆN, RÈN KĨ NĂNG LÀM KIỂU BÀI NGHỊ LUẬN VỀ MỘT VẤN ĐỀ TƯ TƯỞNG, ĐẠO LÍ
A.Mục tiêu bài học:
1.Kiến thức trọng tâm:
* Kiến thức đại trà:
- Giúp học sinh củng cố những kiến thức cơ bản về kiểu bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí
* Kiến thức mở rộng và nâng cao:
- Phân biệt kiểu bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí với kiểu bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống
2. Kĩ năng:
* Rèn cho học sinh các kĩ năng:
- Kĩ năng nhận diện kiểu bài
- Kĩ năng tìm ý, lập dàn ý
- Kĩ năng viết đoạn văn, bài văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí
* Định hướng phát triển một số năng lực cho học sinh:
- Năng lực tìm kiếm, tổ chức, xử lí thông tin
- Năng lực sử dụng Tiếng Việt
- Năng lực tạo lập văn bản
- Năng lực tự học, tự giải quyết vấn đề
- Năng lực tư duy, sáng tạo
B. Chuẩn bị:
1. Giáo viên:
- Soạn bài, phiếu học tập
2. Học sinh:
- Ôn lại kiến thức về kiểu bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí
C. Tiến trình tổ chức các hoạt động:
1. KTBC:
2. Bài mới:
Hoạt động của GV-HS
Nội dung ôn tập
* Hoạt động 1
(?)Em hãy cho biết thế nào là nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí?
(?)Hãy nêu những đặc điểm của đề bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí?
-GV phát phiếu học tập cho học sinh thảo luận
 ( .2) THẢO LUẬN
Đọc các đề văn sau và cho biết:
Đề1: (2điểm) Viết đoạn văn nghị luận (không quá 15 câu) trình bày suy nghĩ của em về lòng hiếu thảo.
Đề 2: (2điểm) Viết bài văn nghị luận (không quá 15 câu) trình bày suy nghĩ của em về lòng hiếu thảo.
Đề 3: (5điểm)
 Bầu ơi thương lấy bí cùng
Tuy rằng khác giống, nhưng chung một giàn.
Em hiểu như thế nào về lời khuyên trong câu ca dao trên? Hãy chứng minh rằng: Truyền thống đạo lý đó vẫn được coi trọng trong xã hội ngày nay.
Đề 4: (2điểm) Viết bài văn nghị luận (không quá 15 câu) nêu suy nghĩ của em về đạo lí Uống nước nhớ nguồn.
Đề 5: (2điểm)
“Mặt trời mọc rồi lặn, mặt trăng tròn rồi lại khuyết nhưng ánh sáng mà người thầy rọi vào ta sẽ còn mãi trong cuộc đời.” (Quách Mạt Nhược)
Em hãy viết một bài văn ngắn nêu suy nghĩ của mình về câu nói trên.
Đề 6: (2,5điểm)
Từ nội dung hai câu thơ:
 “Rừng cho hoa
 Con đường cho những tấm lòng”.
 (Y Phương, Nói với con)
Em hãy viết một đoạn văn (khoảng một trang giấy thi) trình bày suy nghĩ của mình về vai trò của quê hương đối với mỗi con người.
Đề 7: (2điểm)
Cho đoạn văn sau: 
“Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha phương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến Mặc dầu non một năm ròng mẹ tôi không gửi cho tôi lấy một lá thư, nhắn người thăm tôi lấy một lời và gửi cho tôi lấy một đồng quà”.
 (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
(?)Từ cảm nhận về nhân vật trong đoạn trích trên, hãy viết đoạn văn (khoảng 12 câu) trình bày suy nghĩ của em về lòng hiếu thảo.
(?)Căn cứ vào yêu cầu về hình thức trình bày của đề, bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí có những dạng nào?
(?)Căn cứ vào tính chất của đề (cách đưa vấn đề nghị luận trong đề), bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí có những dạng nào?
-GV gọi đại diện các nhóm trình bày rồi nhận xét và chốt lại kiến thức về các dạng bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí thường gặp.
(?)Hãy nêu các bước làm bài văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí, yêu cầu của mỗi bước.
(?)Mục đích, yêu cầu của việc tìm hiểu đề?
(?)Thế nào là tìm ý? Mục đích của tìm ý?
(?)Bố cục một bài văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí gồm mấy phần? Yêu cầu của mỗi phần?
-Ba phần: MB, TB, KB
(?)Tác dụng của việc lập dàn bài?
Bài viết đủ ý
Các ý được sắp xếp theo trật tự hợp lí
-GV lưu ý học sinh một số vấn đề về bố cục, cách đưa dẫn chứng trong bài
(?)Hãy cho biết mối quan hệ của bốn bước làm bài trên? Có nên bỏ bớt bước nào không? Tại sao?
GV phát phiếu cho học sinh thảo luận:
(?)Hãy phân biệt bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí với bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống?
*Hoạt động 2: B. Luyện đề
(.1). Bài 1: Trong các đề bài sau, đề bài nào vấn đề tư tưởng, đạo lí không được nêu ra trực tiếp trong đề?
 A. Bàn về đạo lí “uống nước nhớ nguồn”.
 B. Lòng biết ơn thầy cô giáo.
 C. Bàn về tranh giành và nhường nhịn.
 D. Cả ba đáp án trên.
- GV chiếu đề bài, gọi học sinh đọc đề. Gọi 1-2 học sinh trả lời.
(.3)2.Bài tập 2:
Viết đoạn văn nghị luận (không quá 15 câu) trình bày suy nghĩ của em về lòng hiếu thảo.
-GV yêu cầu học sinh thực hiện các bước tìm hiểu đề, tìm ý, lập dàn ý
-
GVnhận xét và chốt lại những yêu cầu về kĩ năng và kiến thức cho học sinh
-GV hướng dẫn và tổ chức cho học sinh viết đoạn văn: rèn học sinh viết từng ý trong đoạn. Sau khi viết lần lượt từng ý, giáo viên cho học sinh đọc lại toàn bộ đoạn văn của mình rồi nhận xét và đánh giá.
-GV chiếu đoạn văn mẫu cho học sinh tham khảo.
.3.Bài 3:
Viết bài văn nghị luận (không quá 15 câu) trình bày suy nghĩ của em về lòng hiếu thảo.
(?) Chỉ ra điểm giống và khác nhau của BT2 và BT3.
- Giống: + Đều là bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí.
 + Đều vận dụng mô hình: giải thích khái niệm –bình luận, đánh giá – biểu hiện – mở rộng vấn đề - bài học nhận thức và hành động.
-Khác: về hình thức trình bày:
+BT2: viết đoạn văn
+BT3: viết bài văn ngắn
 THẢO LUẬN NHÓM ĐÔI
(?)Cách chuyển từ đoạn văn (BT2) thành bài văn (BT3)?
-GV gọi đại diên các nhóm trả lời, nhận xét rồi chốt lại kiến thức.
CÁCH CHUYỂN TỪ ĐOẠN VĂN THÀNH BÀI VĂN NGẮN VÀ NGƯỢC LẠI
1.Cách chuyển từ đoạn văn thành bài văn ngắn: 
- Tách câu mở đoạn trong đoạn văn thành đoạn văn mở bài (giới thiệu xong vấn đề nghị luận thì xuống dòng, lùi vào một ô, viết hoa chữ cái đầu).
- Các câu văn phần thân đoạn sẽ là thân bài.
- Tách câu kết đoạn thành kết bài.
*Lưu ý: khi tách, học sinh có thể thêm, bớt từ để đảm bảo tính liên kết giữa các phần nhưng ý không đổi).
2.Cách chuyển từ bài văn ngắn thành đoạn văn:
- Biến mở bài thành câu mở đoạn, thân bài thành thân đoạn, kết bài thành câu kết đoạn. Giữa các phần tuyệt đối không xuống dòng, lùi vào một ô).
*Lưu ý: khi ghép các phần, học sinh có thể thêm, bớt từ để đảm bảo tính liên kết giữa các phần nhưng ý không đổi).
-Sau khi hướng dẫn học sinh các thao tác trên, giáo viên cho học sinh thực hành BT3.
-Sau khi học sinh hoàn thành bài viết, giáo viên gọi học sinh đọc và nhận xét, đánh giá.
-GV chiếu bài văn tham khảo.
4.Bài tập 4
 Viết bài văn nghị luận ngắn (khoảng 300 từ) phát biểu suy nghĩ của em về tính trung thực của học sinh hiện nay.
(?)Hãy đọc và xác định yêu cầu của đề?
(?)Hãy lập dàn ý cho đề văn trên.
-GV tổ chức cho học sinh viết bài văn hoàn chỉnh dựa theo dàn bài đã lập ở trên.
-GV gọi 1-2 học sinh đọc bài văn của mình. Gọi học sinh khác nhận xét. GV nhận xét và chốt kiến thức.
-GV yêu cầu học sinh chuyển bài văn vừa viết thành đoạn văn.
* HĐ4: Củng cố
-Củng cố:
(?)Kể tên ba dạng bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí.
(?)Nêu các bước làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí.
(?)Dàn bài mẫu khi làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí.
-HDVN:
+Ôn lại những kiến thức đã học.
+Sưu tầm một số đề bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí thuộc dạng 2 và dạng 3
.A. Lí thuyết:
.I. Khái niệm: 
l- Nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí là bàn về một vấn đề thuộc lĩnh vực tư tưởng, đạo đức, lối sống của con người
.II. Đề bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí
.* Có đề nêu rõ  yêu cầu nghị luận (dạng mệnh lệnh), có đề chỉ đưa ra vấn đề nghị luận mà không đưa ra yêu cầu cụ thể nào (dạng mở, không có mệnh lệnh).
-VD:
+Dạng mệnh lệnh: Suy nghĩ từ truyện ngụ ngôn “Đẽo cày giữa đường”.
+Dạng không có mệnh lệnh: Đạo lí “Uống nước nhớ nguồn”.
.*Có đề nêu trực tiếp vấn đề nghị luận, có đề gián tiếp đưa ra vấn đề nghị luận qua một câu danh ngôn, một câu ngạn ngữ, một câu chuyện ...
-VD:
+ Đề nêu trực tiếp vấn đề nghị luận: Lòng biết ơn thầy, cô giáo
+ Đề gián tiếp đưa ra vấn đề nghị luận: Đạo lí “Uống nước nhớ nguồn”.
(. 1)III.Các dạng bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí thường gặp:
(.3)1. Căn cứ vào hình thức trình bày: có 2 dạng:
a. Dạng 1: Viết dưới dạng một đoạn văn: dạng bài này thường được 2-3 điểm
*VD: 
Viết đoạn văn nghị luận (không quá 15 câu) trình bày suy nghĩ của em về lòng hiếu thảo.
(4)b.Dạng 2: Viết dưới dạng một bài văn: có 2 kiểu:
* Một bài văn ngắn
- Dạng này được 2-3 điểm
- Độ dài: thường 15 câu (một trang giấy thi)
* VD:	
Viết bài văn nghị luận (không quá 15 câu) trình bày suy nghĩ của em về lòng hiếu thảo.
* Một bài văn thường
- Dạng bài này thường được 5-7 điểm
-Độ dài: không hạn định
*VD:
Bầu ơi thương lấy bí cùng
Tuy rằng khác giống, nhưng chung một giàn.
Em hiểu như thế nào về lời khuyên trong câu ca dao trên? Hãy chứng minh rằng: Truyền thống đạo lý đó vẫn được coi trọng trong xã hội ngày nay.
(5) 2. Căn cứ vào tính chất của đề (cách đưa ra vấn đề nghị luận trong đề): có ba dạng bài
.a. Dạng 1: nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí được nêu ra trực tiếp trong đề.
*VD: Viết bài văn nghị luận (không quá 15 câu) trình bày suy nghĩ của em về lòng hiếu thảo.
.b. Dạng 2: nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí được gợi mở gián tiếp qua câu tục ngữ, ca dao, danh ngôn, câu nói của các bậc hiền triết, lãnh tụ, các nhà văn hóa, khoa học, nhà văn nhà thơ nổi tiếng ...
*VD1: Viết bài văn nghị luận (không quá 15 câu) nêu suy nghĩ của em về đạo lí Uống nước nhớ nguồn.
*VD2: 
“Mặt trời mọc rồi lặn, mặt trăng tròn rồi lại khuyết nhưng ánh sáng mà người thầy rọi vào ta sẽ còn mãi trong cuộc đời.” (Quách Mạt Nhược)
 Suy nghĩ của em về câu nói trên.
.c. Dạng 3: nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí được đặt ra trong tác phẩm văn học (câu thơ, đoạn thơ, câu chuyện, đoạn truyện ...)
VD1: Cho đoạn văn sau: 
“Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi, cô chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một người đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha phương cầu thực. Nhưng đời nào tình thương yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến Mặc dầu non một năm ròng mẹ tôi không gửi cho tôi lấy một lá thư, nhắn người thăm tôi lấy một lời và gửi cho tôi lấy một đồng quà”.
 (Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)
(?)Từ cảm nhận về nhân vật trong đoạn trích trên, hãy viết đoạn văn (khoảng 12 câu) trình bày suy nghĩ của em về lòng hiếu thảo.
VD2: Trong bài thơ “Quê hương” của nhà thơ Đỗ Trung Quân có viết:
“Quê hương mỗi người chỉ một,
Như là chỉ một mà thôi.
Quê hương nếu ai không nhớ,
Sẽ không lớn nổi thành người”
Dựa vào ý thơ trên, em hãy viết bài văn nêu suy nghĩ của bản thân về vai trò của quê hương, đất nước đối với đời sống tâm hồn mỗi người.
VD3: Từ nội dung hai câu thơ:
“Rừng cho hoa
 Con đường cho những tấm lòng”.
 (Y Phương, Nói với con)
Em hãy viết một đoạn văn (khoảng một trang giấy thi) trình bày suy nghĩ của mình về vai trò của quê hương đối với mỗi con người.
.IV. Cách làm bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí: thực hiện 4 bước
.1. Bước 1: tìm hiểu đề, tìm ý
*Tìm hiểu đề: 
- Đọc kĩ đề và gạch chân những từ quan trọng trong đề để xác định yêu cầu của đề:
+ Xác định tính chất của đề (kiểu bài): Nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí
+Xác định vấn đề nghị luận
+Yêu cầu về phạm vi dẫn chứng: trong văn học, trong đời sống thực tiễn (chủ yếu là đời sống thực tiễn). 
*Tìm ý: Xác định các ý chính cần triển khai trong bài viết
.2.Bước 2: Lập dàn bài
a.Mở bài
- Dẫn dắt vào vấn đề cần nghị luận
- Nêu vấn đề cần nghị luận
- Chép lại câu tục ngữ, danh ngôn ... (nếu có)
b.Thân bài
* Giải thích
- Tùy theo yêu cầu đề bài có thể có những cách giải thích khác nhau:
+Giải thích khái niệm, trên cơ sở đó giải thích ý nghĩa, nội dung vấn đề.
 +Giải thích nghĩa đen của từ ngữ, rồi suy luận ra nghĩa bóng, trên cơ sở đó giải thích ý nghĩa, nội dung vấn đề.
+Giải thích mệnh đề, hình ảnh trong câu nói, trên cơ sở đó xác định nội dung, ý nghĩa của vấn đề mà câu nói đề cập.
* Lưu ý: Tránh sa vào cắt nghĩa  từ ngữ ( theo nghĩa từ vựng).
*Bàn luận, đánh giá
-Khẳng định vấn đề đúng hoặc phủ định vấn đề sai. Vì sao?
- Nêu vai trò,ý nghĩa của vấn đề,  mức độ đúng – sai, đóng góp – hạn chế của vấn đề.
*Biểu hiện (dẫn chứng)
- Làm rõ các biểu hiện của tư tưởng, đạo lí ở những phương diện khác nhau trong đời sống: dùng thực tế xã hội để chứng minh.
- Đặt câu hỏi: Người thật việc thật nào? Ở đâu? Bao giờ? Như thế nào? .
*Mở rộng vấn đề
-Phê phán mặt trái của vấn đề
*Rút ra bài học nhận thức và hành động
– Về nhận thức: Vấn đề xã hội đó giúp ta hiểu sâu sắc về điều gì? Rút ra được điều gì có ý nghĩa?
-Về hành động: Xác định hành động bản thân phải làm gì? Việc làm cụ thể, thiết thực (trả lời câu hỏi: Phải làm gì? )
c.Kết bài:
– Khẳng định chung về tư tưởng, đạo lí đã bàn luận ở thân bài.
– Lời nhắn gửi đến mọi người.
*Lưu ý: 
- Bố cục bài viết trên đây chỉ là một cách, trong khi triển khai có thể linh hoạt đề xuất ra nhiều ý và bố cục khác, miễn là làm sáng tỏ được vấn đề và có sức thuyết phục cao.
-Trong bài văn nghị luận, bên cạnh việc cắt nghĩa, lí giải và đánh giá vấn đề đặt ra thì khâu lấy dẫn chứng để chứng minh cũng rất quan trọng. Tuy nhiên để bài viết gọn, tránh trùng lặp thì không nhất thiết lúc nào cũng phải tổ chức thành một phần riêng cho việc chứng minh. Học sinh nên linh hoạt gắn việc chứng minh với các khâu khác trong quá trình viết bài.
- Dẫn chứng cần có hệ thống thích hợp. Đó phải là những dẫn chứng có tính thuyết phục cao. Nên hạn chế lấy những dẫn chứng trong tác phẩm văn học vì dù tác phẩm văn học có phản ánh thực tế đời sống thì nó vẫn là sản phẩm của sự hư cấu, tưởng tượng.
- Dẫn chứng cần ngắn gọn. Đưa dẫn chứng đúng lúc, đúng chỗ và có tính mục đích chứ không nên tùy tiện.
.3. Bước 3: Viết bài.
.4. Bước 4: Đọc lại bài viết và sửa lỗi
.V. So sánh kiêu bài nghị luận về tư tưởng, đạo lí với bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng, đời sống
.1. Giống nhau: 
 - Mục đích nghị luận: bày tỏ ý kiến quan điểm,thái độ khen chê, đúng sai, xây dựng lối sống đúng đắn cho mình và mọi người
.2. Khác nhau
 Kiểu bài
 Đặc điểm
 NL SVHTĐS
NL TT ĐL
 Đối tượng
 NL 
- SV hiện tượng đ/s
 - lĩnh vực tư tưởng,đạo đức, lối sống
Trật tự NL
 -Xuất phát từ thực tế đời sống →PT, CM,GT→nêu ra tư tưởng, đạo lí
 - Xuất phát từ tư tưởng, đạo lí → PT, CM, GT→ soi vào thực tế đời sống
.B. Bài tập (luyện đề)
 . I. Luyện dạng 1: nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí được nêu ra trực tiếp trong đề
 ( .2)1. Bài 1:
–Đáp án: A. Bàn về đạo lí “uống nước nhớ nguồn”.
-	
( .4) 2.Bài tập 2:
A a. Yêu cầu về kĩ năng:
 - Viết đúng kiểu bài nghị luận xã hội: nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí
-Đúng mô hình là một đoạn văn, độ dài không vượt quá số câu theo quy định. Vì đề không yêu cầu kiểu đoạn văn nên học sinh có thể viết theo kiểu đoạn văn phù hợp với khả năng của mình: đoạn văn điễn dịch, đoạn văn quy nạp, đoạn văn T-P-H ... Tuy nhiên, để đảm bảo kết cấu chặt chẽ nên viết đoạn văn T-P-H.
-Kết cấu chặt chẽ, có sự liên kết nội dung và hình thức, diễn đạt trôi chảy, không mắc lỗi chính tả, từ ngữ, ng