Gợi ý trả lời câu hỏi trong SGK Ngữ văn 6 (Kết nối tri thức) - Học kì 1

BÀI 1: TÔI VÀ CÁC BẠN
Yêu cầu cần đạt:
Nhận biết được một số yếu tó cúa truyện đồng thoại (cốt truyện, nhân vật, lời người kể chuyện, lời nhân vật) và người kể chuyện ngôi thứ nhất.
Nhận biết và phân tích được đặc điểm nhân vật thẻ hiện qua hinh dáng, cử chỉ, hành động. ngôn ngữ. ý nghĩ của nhân vật.
Nhận biết được từ đơn và từ phức (từ ghép và từ' láy), hiểu được tác dụng của việc sử dụng từ láy trong vấn bản.
Viết được bài văn kẻ lại một trải nghiệm dủa bản thân, biết viết văn bản bảo đảm các bước.
Kẻ được một trải nghiệm đáng nhớ đổi với bản thân.
Nhân ái, chan hoà, khiêm tốn; trân trọng tinh bạn, tôn trọng sự khác biệt.
ĐỌC
Tri thức ngữ văn:
1. Truyện và truyện đồng thoại:
Là loại tác phẩm văn học kể lại một câu chuyện, có cốt truyện, nhân vật, không gian, thời gian, hoàn cảnh diễn ra các sự việc
Viết cho trẻ em, có nhân vật thường là đố vật hoặc đồ vật được nhân cahcs hóa. Các nhân vật này vừa mang những đặc tính vốn có của loài vật hoặc đồ vật vừa mang đặc điểm của con người
2. Cốt truyện:
Là yếu tố quan trọng của truyện kể, gồm các sự kiện chính được sắp xếp theo một trình tự nhất định: có mở đầu, diễn biến, kết thúc
Từ phức là từ có hai tiếng trở lên, tạo nên bằng cách ghép các tiếng, giữa các tiếng có quan hệ với nhau vẻ nghĩa được gọi là từ ghép. Những từ phức mà các tiếng chỉ có quan hệ với nhau vẻ âm (lặp lại ăm đầu, vằn hoặc lặp lại cả âm đầu và vân) được gọi là từ láy.
3. Nhân vật: 
Là đối tượng có hình dáng, cử chỉ, hành động, ngôn ngữ, cảm xúc, suy nghiaxm được nhà văn khác họa trong tác phẩm ( VD: thần tiên, ma quỷ, con người, đồ vật,....)
4. Người kể chuyện:
Người kế chuyện là nhân vật do nhả văn tạo ra để kể lại câu chuyện. Người kể chuyện có thể trực tiếp xuất hiện trong tác phẩm, xưng "tôi" (người kẻ chuyện ngôi thứ nhất), kể về những gì minh chứng kiến hoặc tham gia. Người kể chuyện cũng có thể giấu mình” (người kề chuyện ngôi thử ba), không tham gia vào câu chuyện nhưng lại có khả nãng “biết hết" mọi chuyện.
5. Lời người kể chuyện và lời nhân vật
Lời người kể chuyện đảm nhận việc thuật lại các sự việc  trong câu chuyện, bao gồm cả việc thuật lại mọi hoạt động của nhân vật vá miêu tả bối cảnh không gian, thời gian của các sự việc, hoạt động ấy.
Lời nhân vật là lời nói trực tiếp của nhân vật (đối thoại, độc thoại), có thẻ được trình bảy tách riêng hoặc xen lẫn với lời người kế chuyện.
6. Từ đơn và từ phức
Từ đơn là từ chỉ có một tiếng.
BÀI HỌC ĐƯỜNG ĐỜI ĐẦU TIÊN
TRƯỚC KHI ĐỌC
Câu 1. 
Có thể em đã từng đọc một truyện kể hay xem một bộ phim nói về niềm vui hay nỗi buồn mà nhân vật đã trải qua. Khi đọc (xem) em đã có suy nghĩ gì?
Gợi ý trả lời
- Truyện “Chuyện một khu vườn nhỏ” trong sách Tiếng Việt lớp 5, tập 1:
Truyện kể về niềm vui, yêu thích của nhân vật bé Thu dành cho khu vườn trên ban công do ông mình chăm sóc, cùng nỗi buồn nhỏ khi bạn của em là Hằng luôn bảo ban công nhà em không phải là vườn.
Sau khi đọc, em cảm nhận được tình yêu cây cỏ, tình cảm của nhân vật dành cho khu vườn nhỏ, và em cũng mong ước mình được chăm sóc cho một khu vườn xinh xắn như thế.
- Truyện cổ tích “Sự tích cây vú sữa”:
Truyện khắc họa những cung bậc cảm xúc của cậu bé, đặc biệt là nỗi buồn và sự ân hận của cậu ở cuối câu chuyện, khi cậu nhận ra mình đã sai và sẽ không thể trở về bên mẹ như lúc trước được nữa.
Sau khi đọc, em rất cảm động về tình mẫu tử và rút ra được bài học cho mình, rằng phải ngoan ngoãn, nghe lời mẹ, không ham chơi để không phải buồn bã và ân hận như cậu bé trong truyện.
Câu 2. 
Chia sẻ với các bạn vài điều em thấy hài lòng hoặc chưa hài lòng khi nghĩ về bản thân?
Gợi ý trả lời
- Điều em hài lòng về bản thân:
Chăm chỉ học tập, không lười biếng, ham chơi
Luôn trung thực và thành thật, không nói dối
Biết giúp đỡ bố mẹ những công việc nhà mà mình có thể làm được
Là một người anh/ chị gương mẫu
Là một người bạn hòa đồng, thân thiện, tốt bụng
- Điều em chưa hài lòng về bản thân:
Thỉnh thoảng còn ham chơi, chưa chú tâm vào việc học
Chưa thực sự chăm chỉ, cố gắng học tập hết mình
Có lần đã nói dối vì sợ bị trách phạt
Chưa biết quan tâm đến sức khỏe của bản thân
Chưa có những thói quen, sở thích lành mạnh
Chưa biết cách quản lí quỹ thời gian của mình
ĐỌC VĂN BẢN
Dự đoán 
Câu 1. Em dự đoán thế nào về sự việc sắp được kể?
Câu 2. Lúc rủ Dế Choắt trêu chị Cốc, Dế Mèn có nghĩ đến hậu quả không?
Câu 3. Điều gì đã xảy ra với Dế Choắt? Dế Mèn đã làm gì khi chứng kiến điều đó?
Gợi ý trả lời
Câu 1. Em dự đoán về sự việc sắp được kể: Dế Choắt có tính hung hăng, hống hách, kiêu căng, tự phụ, luôn nghĩ mình "là tay ghê gớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ"  và coi thường những kẻ yếu hơn mình nên sẽ bắt bạt và trêu chọc mọi người.
Câu 2. Lúc rủ Dế Choắt trêu chị Cốc, Dế Mèn đã không nghĩ đến hậu quả của sự việc. Dế Mèn chỉ nghĩ rằng với sức mạnh của mình, sẽ làm chị Cốc tức giận và mình sẽ hả hê.
Câu 3 . Dế Chắt đã chết bởi chính trò đùa tai quái của Dế Mèn. Dế Mèn nằm im thin thít trong hàng cho tới khi chị Cốc đi rồi mới mon men bò lên. Khi thấy Dễ Choặt thoi thóp, Dế Mèn hoảng hốt sợ hãi ăn năn.
Sau khi đọc
1. Câu chuyện được kể bằng lời của nhân vật nào? Kể theo ngôi thứ mấy?
Gợi ý trả lời
- Câu chuyện được kể theo lời của nhân vật chính: Dế Mèn. Kể theo ngôi thứ nhất xưng “tôi”. Tạo sự tin cậy cho câu chuyện. Và qua đó, nhân vật dễ biểu hiện tâm trạng, ý nghĩa, thái độ. 
2. Đọc phần một đoạn trích, nêu một số chi tiết miêu tả Dế Mèn khiến em liên tưởng tới đặc điểm con người. Lối miêu tả này thường được sử dụng ở loại truyện nào?
Gợi ý trả lời
– Các từ miêu tả ngoại hình và hành động của Dế Mèn khiến em liên tưởng đến con người là:
+ Một chàng dế thanh niên cường tráng, đôi càng mẫm bóng, vuốt ở chân và khoeo cứng dần và nhọn hoắt.
+ Tôi đạp phanh phách vào các ngọn cỏ, tôi vũ cánh nghe tiếng phành phạch giòn giã, tôi bước đi bách bộ, đôi cánh bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi.
+ Người tôi rung rinh một màu bóng mỡ soi gương được, cái đầu to ra và nổi từng tảng, cái răng đen nhánh, sợi râu dài và uốn cong, tôi cà khịa bà con trong xóm, tôi quát mấy chị Cào Cào, đá ghẹo anh Gọng Vó.
- Lối miêu tả này thường được sử dụng ở loại truyện ngụ ngôn.
3. Em thích hoặc không thích điều gì trong cách Dế Mèn tự miêu tả và đánh giá về bản thân ở phần một? Vì sao?
Gợi ý trả lời
- Điều em thích:
+ Sự tự tin của Dế Mèn trong cách miêu tả và khẳng định về ngoại hình, cơ thể, lối sống điều độ của bản thân mình. Vì sự tự tin là một điều cần thiết của mỗi người trong cuộc sống.
+ Lối sống khoa học của Dế Mèn đã giúp cơ thể chú khỏe mạnh, dẻo dai. Đây là điều chúng ta nên học tập.
- Điều em không thích: sự kiêu căng của Dế Mèn trong lối nói và tính trịch trượng, thích bắt nạt người khác. Vì đây là một tính xấu và thiếu lịch sự trong cách hành xử với mọi người.
4. Dế Mèn đã nói gì khi sang thăm nhà Dế Choắt và khi Dế Choắt nhờ giúp đỡ? Những lời nói đó thể hiện thái độ gì của Dế Mèn?
Gợi ý trả lời
- Khi sang thăm nhà Dế Choắt và khi Dế Choắt nhờ giúp đỡ, Dế Mèn đã thể hiện thái độ kẻ cả và trịch thượng khi nói rằng: “Chú mày hôi như cú mèo, ta nào chịu được. Đào tổ nông thì cho chết!”.
- Những lời nói đó thể hiện thái độ khinh thường, chế giễu của Dế Mèn đối với Dế Choắt và còn thể hiện thái độ ích kỉ, không biết giúp đỡ người khó khăn, không coi trọng tình làng nghĩa xóm của Dế Choắt.
5. Chứng kiến cái chết của Dế Choắt, Dế Mèn đã có nhũng cảm xúc, suy nghĩ gì? Những cảm xúc, suy nghĩ đó cho thấy sự thay đổi nào ở Dế Mèn?
Gợi ý trả lời
- Chứng kiến cái chết của Dế Choắt, Dế Mèn cảm thấy vô cùng hối hận vì hành động ngu dại của mình "Tôi cảm thấy vô cùng hối hận và đau xót lắm. Trò đùa ngỗ ngược của tôi đã khiến cho anh Dế Choắt phải vạ lây. Tôi giận cái thoi huênh hoang, hống hách của mình". 
- Những cảm xúc và suy nghĩ ấy cho thấy Dế Mèn đã biết ăn năn hối lỗi, suy nghĩ chín chắn hơn và rút ra bài học đáng nhớ cho mình.
6. Theo em, từ những trải nghiệm đáng nhớ, Dế Mèn đã rút ra được bài học gì?
Gợi ý trả lời
- Sau cái chết của người bạn ốm yếu đáng thương Dế Choắt, Dế Mèn đã rút ra được một bài học đường đời đầu tiên vô cùng lớn của mình: Ở đời không nên kiêu căng, xốc nổi, bắt nạt kẻ yếu. Tính kiêu ngạo, nóng vội của tuổi trẻ có thể làm hại người khác, khiên ta phải ân hận suốt đời.
7. Nêu hình dung của em về nhân vật Dế Choắt. Nếu gặp một người bạn có đặc điểm giống như Dế Choắt, em sẽ đối xử với bạn như thế nào?
Gợi ý trả lời
- Hình dung của em về nhân vật Dế Choắt: một cậu chàng bé nhỏ, thể lực yếu, tính tình hiền lành và nhút nhát. Dế Choắt là nhân vật có dáng dấp nhỏ bé, yếu ớt nhưng khá am hiểu sự đời, cách đối đãi với mọi người xung quanh. Dù có bị Dế Mèn chê bai, Dế Choắt đáng thương, tội nghiệp cũng chỉ than thở, đành chịu sức mình hèn kém. Dế Choắt đã thiệt mạng một cách oan uổng, trong lúc thoi thóp hơi thở cuối cùng, Dế Choắt cũng không hề trách móc Dế Mèn mà còn đưa ra lời khuyên để Dế Mèn tránh được hậu quả về sau. 
- Nếu gặp một người bạn có đặc điểm giống như Dế Choắt, em sẽ ở bên cạnh động viên bạn cố gắng rèn luyện thể lực, trau dồi tri thức và giúp đỡ bạn khi bạn cần.
Viết kết nối với đọc
Viết đoạn văn (khoảng 5 - 7 câu) kể lại một sự việc trong đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên bằng lời của một nhân vật do em tự chọn.
Gợi ý trả lời
Nhân vật: Dế Mèn hoặc Dế Choắt (xưng tôi)
Sự kiện: Dế Mèn sang nhà Dế Choắt chơi, Dế Mèn trêu chị Cốc
Kể truyện theo ngôi kể thứ nhất là Dế Mèn
Một hôm, nhìn thấy chị Cốc bỗng ta nghĩ ra một trò nghịch dại và rủ Choắt chơi cùng. Nhưng khi nghe nhắc đến tên chị Cốc thì Choắt lại hoảng sợ xin thôi, đã thế còn khuyên tôi đừng trêu vào, phải biết sợ. Nghe thật tức cái tai.Tôi nào đâu biết sợ ai. Tức giận, tôi quay lại cất tiếng trêu chị Cốc, chứng minh cho Choắt thấy sự dũng cảm của mình. Nhưng chị Cốc không phải hiền lành. Nghe tiếng trêu, chị ta trợn tròn mắt, giương cánh lên, như sắp đánh nhau. Lúc đó tôi cảm thấy sợ hãi nên vội chui tọt vào hang, lên giường nằm khểnh. Lúc bấy giờ, tôi không hề nghĩ đến anh bạn Dế Choắt tội nghiệp và cũng không thể tưởng tượng được chuyện sắp xảy ra. Đến hôm nay nghĩ lại, tôi vẫn còn thấy rùng mình.
Kể truyện theo ngôi kể thứ nhất là Dế Choắt
Một hôm, anh Dế Mèn sang nhà tôi chơi. Vừa nhìn xung quanh, anh đã chê bai căn nhà của tôi là luộm thuộm, tuềnh toàng. Anh còn dọa nếu như có kẻ xấu nào chui vào tôi thì tôi sẽ đi đời. Tôi lấy làm sợ hãi lắm, buồn rầu giải thích rằng mình vốn yếu ớt, không có sức lực để đào tổ nữa. Tôi xin anh Dế Mèn đào giúp mình một cái ngách sang bên nhà anh để phòng khi tối lửa tắt đèn có nhau. Nhưng tôi chưa nói hết câu, anh đã hếch răng lên, xì một hơi rõ ràng rồi nói với tôi bằng một giọng khinh khỉnh. Anh chê tôi hôi như cú mèo, khiến anh không chịu được. Sau đó, anh ra về không chút bận tâm. Tôi cảm thấy buồn bã và khổ tâm hết sức nhưng cũng không dám nói gì thêm.
Đóng vai nhân vật Dế Choắt và kể lại sự việc nhờ vả Dế Mèn:
      Hàng xóm nhà tôi là anh Dế Mèn khỏe mạnh và cường tráng. Tôi rất ngưỡng mộ sự khỏe khoắn, điều độ và phong thái chững chạc, đường hoàng của anh. Trái lại với anh, tôi không may mắn khi vừa sinh ra đã còi cọc, thân hình ốm yếu và thể lực không được tốt. Nhiều lần tôi lo sợ về những mỗi nguy hại của cuộc sống hoang dã nên nhân dịp Dế Mèn sang chơi, tôi đã đề bạt mong muốn của mình:
- Anh Dế Mèn này, em có điều này muốn nói với anh, nhưng anh có cho phép nói em mới dám nói
      Vừa dứt lời, Dế Mèn đã bảo ngay:
- Ðược, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nào!
      Tôi mừng rỡ, vội tiếp lời:
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang
      Chưa nghe hết câu Dế mèn đã hếch răng, xì một hơi rõ dài rồi, với điệu bộ khinh khỉnh, anh ta mắng tôi:
- Hức! Thông ngách sang nhà ta? Dễ nghe nhỉ! Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta làm sao chịu được. Thôi im cái điệu hát mưa dầm sụt sùi ấy đi. Ðào tổ nông thì cho chết!
      Dế Mèn ra về không một chút bận tâm, còn tôi lủi thủi đi vào hang, lòng nặng trĩu những buồn bã và lo âu về chiếc tổ nông của mình.
Kiến thức mở rộng
1. Tác giả
- Tô Hoài (1920 - 2014), tên khai sinh là Nguyễn Sen.
- Tô Hoài sinh ra tại quê nội ở thị trấn Kim Bài, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Đông cũ. Tuy nhiên, ông lớn lên ở quê ngoại là làng Nghĩa Đô, huyện Từ Liêm, phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Đông (nay thuộc phường Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy, Hà Nội).
- Ông có vốn hiểu biết phong phú, sâu sắc về phong tục, tập quán của nhiều vùng khác nhau trên đất nước ta.
- Sáng tác của ông thiên về diễn tả những sự thật đời thường.
- Các tác phẩm của ông thuộc nhiều thể loại khác nhau như truyện ngắn, truyện dài, hồi ký, kịch bản phim, tiểu luận
- Năm 1996, ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
- Một số tác phẩm tiêu biểu:
Dế Mèn phiêu lưu ký (truyện dài, 1941)
O chuột (tập truyện ngắn, 1942)
Cỏ dại (hồi ký, 1944)
Truyện Tây Bắc (tập truyện, 1953)
Tự truyện (1978)
Quê nhà (tiểu thuyết, 1981)
Cát bụi chân ai (hồi ký, 1992)
Chiều chiều (tiểu thuyết, 1999)
Chuyện cũ Hà Nội (ký sự, 2010)...
2. Đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên
Dế Mèn phiêu lưu kí là truyện đồng thoại nổi tiếng nhất của Tô Hoài, được trẻ em rất yêu thích. Năm 1941, Tô Hoài xuất bản truyện Con dế Mèn; sau đó tác giả viết thêm Dế Mèn phiêu lưu kí. Năm 1954, nhà văn gộp hai tác phẩm trên thành Dế Mèn phiêu lưu kí.
Dế Mèn phiêu lưu kí là tác phẩm văn học Việt Nam được dịch ra gần 40 thứ tiếng trên thế giới.
Dế Mèn phiêu lưu kí đã được chuyển thành truyện tranh, phim hoạt hình và được nhiều hoạ sĩ vẽ minh hoạ.
a. Xuất xứ đoạn trích
- Bài học đường đời đầu tiên trích trong chương I của truyện Dế Mèn phiêu lưu kí.
- Tên của đoạn trích do người biên soạn SGK đặt.
- Dế Mèn phiêu lưu kí được in lần đầu năm 1941, là tác phẩm đặc sắc nhất và nổi tiếng nhất của nhà văn Tô Hoài dành cho lứa tuổi thiếu nhi. Truyện gồm mười chương, kể về cuộc phiêu lưu của nhân vật chính là chú Dế Mèn.
b. Tóm tắt văn bản Bài học đường đời đầu tiên
Dế Mèn là một chú dế cường tráng bởi biết ăn uống điều độ. Tuy nhiên, cậu chàng lại có tính kiêu căng, luôn nghĩ mình “có thể sắp đứng đầu thiên hạ”. Dế Mèn luôn coi thường những người xung quanh, đặc biệt là Dế Choắt - người bạn hàng xóm gầy gò và yếu ớt. Một lần, Dế Mèn bày trò trêu chị Cốc khiến cho Dế Choắt phải chịu oan. Choắt bị chị Cốc mổ đến kiệt sức. Trước khi chết, Choắt khuyên Dế Mèn bỏ thói kiêu căng của mình. Dế Mèn vô cùng ân hận và nhận ra bài học đường đời đầu tiên của mình.
c. Bố cục
Bố cục văn bản Bài học đường đời đầu tiên gồm 3 phần:
Phần 1. Từ đầu đến “có thể sắp đứng đầu thiên hạ”: Dế Mèn giới thiệu về bản thân.
Phần 2. Tiếp theo đến “Tôi về, không chút bận tâm”: Câu chuyện về người bạn hàng xóm là Dế Choắt.
Phần 3. Còn lại: Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn.
THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT
TỪ ĐƠN VÀ TỪ PHỨC
I. Nhận biết từ đơn và từ phức
- Quan sát những từ sau đây để nhận biết từ đơn và từ phức: tôi, dế, đi, nhọn hoắt, cá đuôi cờ, ngơ ngác, lêu nghêu, bè bè.
- Có thể thấy, trong những từ này, các từ: tôi, dế, đi là từ đơn vì mỗi từ chỉ có một tiếng.
- Nhọn hoắt, cá đuôi cờ, ngơ ngác, lêu nghêu, bè bè là những từ phức vì mỗi từ gồm có hai hoặc nhiều hơn hai tiếng.
Trong những từ phức trên đây, các từ nhọn hoắt, cá đuôi cờ là từ ghép vì các tiếng có quan hệ với nhau về nghĩa.
Các từ ngơ ngác, lêu nghêu, bè bè là từ láy vì giữa các tiếng có quan hệ với nhau về âm: lặp lại âm đầu (ngơ ngác), lặp lại vần (lêu nghêu), lặp lại cả âm đầu và vần (bè bè).
=> Tổng kết:
- Từ gồm hai loại là: từ đơn và từ phức. Từ đơn là các từ chỉ gồm một tiếng, từ ghép là các từ có hai hay nhiều tiếng.
- Từ phức gồm từ ghép và từ láy. Từ ghép là các từ có quan hệ với nhau về mặt nghĩa, từ láy là các từ có quan hệ với nhau về mặt ngữ âm.
II. Thực hành tiếng Việt
Câu 1.
Kẻ bảng dưới đây vào vở và điền các từ in đậm trong đoạn văn sau vào ô phù hợp:
Đôi cánh tôi, trước kia ngắn hủn hoẳn bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi. Mỗi khi tôi vũ lên, đã nghe tiếng phành phạch giòn giã. Lúc tôi đi bách bộ thì cả người tôi rung rinh một màu nâu bóng mỡ soi gương được và rất ưa nhìn.
Từ đơn
Từ phức
Từ ghép
Từ láy
Gợi ý trả lời
Từ đơn
Từ phức
Từ ghép
Từ láy
tôi, nghe, người
bóng mỡ, ưa nhìn
hủn hoẳn, phành phạch, giòn giã, rung rinh
Câu 2. 
Trong Bài học đường đời đầu tiên có những từ láy mô phỏng âm thanh như: véo von, hừ hừ. Hãy tìm thêm những từ láy khác thuộc loại này trong văn bản.
Gợi ý trả lời
Những từ láy thuộc loại này trong văn bản: thỉnh thoảng, phanh phách, giòn giã, rung rinh, ngoàm ngoạp, hủn hoẳn.
Câu 3. 
Tìm và nêu tác dụng của từ láy trong các câu sau:
- Thỉnh thoảng, muốn thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, tôi co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ.
- Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy làm việc.
- Mỗi bước đi, tôi làm điệu dún dẩy các khoeo chân, rung lên rung xuống hai chiếc râu.
Gợi ý trả lời
- Phanh phách: Diễn tả được sức mạnh, sự cường tráng, khỏe mạnh của Dế Mèn
- Ngoàm ngoạp: diễn tả âm thanh nhai của Dế Mèn nhanh như lưỡi liềm. 
- Dún dẩy: Sự nhún nhẩy vô cùng điêu luyện, uyển chuyển của Dế Mèn.
NGHĨA CỦA TỪ
Câu 4.
Từ ngữ trong Bài học đường đời đầu tiên được dùng rất sáng tạo. Một số từ ngữ được dùng theo nghĩa khác với nghĩa thông thường, chẳng hạn nghèo trong nghèo sức, mưa dầm sùi sụt trong điệu hát mưa dầm sùi sụt. Hãy giải thích nghèo, mưa dầm sùi sụt và nghĩa trong văn bản của những từ ngữ này.
Gợi ý trả lời
- Từ ngữ trong bài Bài học đường đời đầu tiên được dùng rất sáng tạo. Một số từ ngữ được dùng theo nghĩa khác với nghĩa thông thường. Chẳng hạn nghèo trong nghèo sức, mưa dầm sùi sụt trong điệu hát mưa dầm sùi sụt. Giải thích nghĩa thông thường của nghèo, mưa dầm sùi sụt và nghĩa trong văn bản của những từ này:
+ Nghĩa của từ nghèo: có rất ít tiền của, không đủ để đáp ứng những yêu cầu tối thiểu của đời sống vật chất. Trong văn bản, nghèo sức được hiểu là sức khỏe yếu kém, yếu đuối, nhút nhát. 
+ Nghĩa của từ mưa dầm sùi sụt: tiếng mưa nhỏ những kéo dài, rả rích. Trong văn bản này, điệu hát mưa dầm sùi sụt được hiểu là điệu hát kéo dài xen lẫn chút buồn bã. 
Câu 5. 
Đặt câu với mỗi thành ngữ sau: ăn xổi ở thì, tắt lửa tối đèn, hôi như cú mèo.
Gợi ý trả lời
- ăn xổi ở thì: Nếu bạn không học hành cẩn thận thì cuộc sống sau này sẽ ăn xổi ở thì mà thôi.
- tắt lửa tối đèn: Hàng xóm là phải biết yêu thương, giúp đỡ, tắt lửa tối đèn có nhau.
- hôi như cú mèo: Quần áo đi mưa về ẩm ướt hôi như cú mèo.
BIỆN PHÁP TU TỪ
Câu 6.
Trong đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên có những hình ảnh so sánh thú vị, sinh động. Hãy tìm một số câu văn có sử dụng biện pháp tu từ so sánh trong văn bản này và chỉ ra tác dụng của biện pháp tu từ đó.
Gợi ý trả lời
- Trong đoạn trích Bài học đường đời đầu tiên có những hình ảnh so sánh thú vị, sinh động. Một số câu văn có sử dụng biện pháp tu từ so sánh trong văn bản này
+ Những ngọn cỏ gãy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua.
+ Hai cái răng đen nhánh lúc nào cũng nhai ngoàm ngoạp như 2 lưỡi liềm máy làm việc.
+ Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện.
+ Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn củn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo gi-lê.
+ Chú mày hôi như cú mèo thế này, ta nào chịu được.
+ Đến khi định thần lại, chị mới trợn tròn mắt, giương cánh lên, như sắp đánh nhau.
+ Mỏ Cốc như cái dùi sắt, chọc xuyên cả đất.
+ Như đã hả cơn tức, chị Cốc đứng rỉa lông cánh một lát nữa rồi lại bay là xuống đầm nước, không chút để ý cănh đau khổ vừa gây ra
=> Tác dụng: Các hình ảnh so sánh trên giúp khắc họa một cách sinh động đặc điểm của các nhân vật trong truyện: sự khỏe mạnh cường tráng của Dế Mèn, sự yếu ớt của Dế Choắt hay sự tức giận của chị Cốc. Qua các hình ảnh so sánh, các nhân vật trở nên gần gũi hơn, giống như con người.
NẾU CẬU MUỐN CÓ MỘT NGƯỜI BẠN
TRƯỚC KHI ĐỌC
Câu 1.
Hãy ghi lại một số từ miêu tả cảm xúc của em khi nghĩ về một người bạn thân. Điều gì khiến các em trở thành đôi bạn thân?
Gợi ý trả lời
- Một số từ miêu tả cảm xúc khi nghĩ về một người bạn thân: vui vẻ, thoải mái, hạnh phúc, vui tươi, xúc động, thích thú, tự hào, bồi hồi
- Điều khiến chúng em trở thành đôi bạn thân là:
Có chung sở thích (đọc sách, chơi đá bóng, bơi lội) hoặc có chung thần tượng, mục tiêu trong tương lai
Gia đình sống gần nhau, chơi với nhau từ nhỏ đến lớn
Học cùng nhau và được ngồi cùng một bàn
Thường xuyên quan tâm, giúp đỡ, an ủi, động viên nhau những khó khăn trong học tập, cuộc sống
Đối xử với nhau bằng tình cảm chân thành, trong sáng
Câu 2. 
Em và người bạn thân ấy đã làm quen với nhau như thế nào?
Gợi ý trả lời
- Em và người bạn thân làm quen nhau như sau:
Là hàng xóm ở gần nhà nhau, thường xuyên qua lại, vui chơi cùng nhau nên trở nên thân thiết.
Ở lớp, được cô giáo xếp ngồi cùng bàn, trải qua những giờ học vui vẻ, hoạt động chung thú vị đã dần trở nên thân thiết.
Cả hai có chung sở thích là bóng đá, cùng tham gia đội bóng của trường, thường xuyên chơi chung nên trở nên thân thiết.
Bạn thân đã từng giúp em đẩy xe đạp về nhà khi xe bị hỏng lốp, sau đó chúng em thường xuyên đi chơi với nhau, nhờ sự tốt bụng và nhiệt tình mà chúng em trở nên thân thiết với nhau.
ĐỌC VĂN BẢN
Theo dõi 1. 
Cáo đã chỉ cho hoàng tử bé cách “cảm hóa” mình như thế nào?
Gợi ý trả lời
Cáo đã chỉ cho hoàng tử bé cách cảm hóa mình đó là: Cần phải thật kiên nhẫn. Đầu tiên, hoàng tử bé phải ngồi xa cáo một chút, ở trên bãi cỏ. Và hoàng tử bé không được nói gì vì lời nói là nguồn gốc của mọi sự hiểu nhầm. Rồi mỗi ngày, hoàng tử bé có thể ngồi xích lại gần cáo hơn. Cứ như thế, hoàng tử bé sẽ cảm hóa được cáo.
Theo dõi 2.
Điều gì đã khiến cho những bông hồng trên Trái Đất và bông hồng của hoàng tử bé khác hẳn nhau?
Gợi ý trả lời
Điều khiến cho những bông hồng trên Trái Đất khác hẳn bông hồng của hoàng tử bé là: những bông hồng trên Trái Đất không được ai cảm hóa, và chúng không cảm hóa được ai.
Theo dõi 3.
Hoàng tử bé đã nhắc lại lời nói nào của cáo?
Gợi ý trả lời
Hoàng tử bé đã nhắc lại lời nói “Điều cốt lõi vô hình trong mắt trần” của con cáo.
SAU KHI ĐỌC
1. Hoàng tử bé đến từ đâu và gặp cáo trong hoàn cảnh nào?
2. Từ cảm hóa xuất hiện bao nhiêu lần trong đoạn trích? Qua những lời giải thích của cáo, em hiểu cảm hóa có nghĩa là gì?
3. Điều gì ở hoàng tử bé khiến cáo tha thiết mong được kết bạn với cậu?
4. Nếu được hoàng tử bé "cảm hóa", cuộc sống của cáo sẽ thay đổi như thế nào? Qua đó, em cảm nhận được ý nghĩa gì của tình bạn?
5. Khi chia tay hoàng tử bé, cáo đã có những cảm xúc gì? Những cảm xúc ấy có khiến cáo hối hận về việc kết bạn với hoàng tử bé không?
6. Hoàng tử bé đã nhắc lại những lời nào của cáo "để cho nhớ"? Nêu cảm nhận của em về ý nghĩa của một trong những lời nói đó.
7. Cáo đã chia sẻ với hoàng tử bé nhiều bài học về tình bạn. Em thấy bài học nào gần gũi và có ý nghĩa nhất với mình?
8. Theo em, nhân vật cáo có phải là một nhân vật của truyện đồng thoại không? Vì sao?
Viết kết nối với đọc
Tưởng tượng và viết đoạn văn (khoảng 5 - 7 câu) miêu tả cảm xúc của nhân vật cáo sau khi từ biệt hoàng tử bé.
Gợi ý trả lời
1. Hoàng tử bé đến từ một hành tinh khác tới. Hoàng tử bé đã phiêu lưu tới nhiều hành tinh khác nhau, phát hiện nhiều điều thú vị và nếm trải cả những thất vọng, đau khổ. Cuối cùng, cậu quyết định quay trở về hành tinh của mình với một bông hồng duy nhất. Hoàng tử bé gặp cáo trong hoàn cảnh cậu đang trên đường đi tìm con người. 
2. Từ "cảm hóa" xuất hiện 13 lần trong đoạn trích. Qua những giải thích của cáo, em hiểu "cảm hóa có nghĩa là làm cho  người khác cảm phục cái hay, cái tốt của mình để từ bỏ tính xấu, làm cho nhau trở nên gần gũi hơn. Trong tiếng Anh, từ này biểu thị ý thuần hóa và hạ cấp. Tuy nhiên, hoàng tử bé sử dụng động từ "cảm hóa" ám chỉ sự kết nối yêu thương qua lại.
3. Cáo đã tha thiết mong được làm bạn với hoàng tử bé. Bởi, cuộc sống của cáo thật đơn điệu, "mình săn gà, còn người săn mình. Mọi con gà đều giống nhau, mọi con người đều giống nhau. Cho nên mình hơi chán". Cáo cũng nghĩ hoàng tử bé cần có một người bạn và vì thế nó dậy cho hoàng tử bé cách "cảm hóa" nó. 
4. Nếu được hoàng tử bé "cảm hóa", cuộc sống của cáo sẽ được "chiếu sáng". "Mình sẽ biết thêm một tiếng chân khác hẳn mọi bước chân khác". Đó là bươc chân sẽ gọi cáo ra khỏi hang, như là tiếng nhạc. Màu vàng óng ả của lúa mì sẽ gợi nhớ cho cáo đến mái tóc vàng của hoàng tử bé. Qua đó, có thể thấy được ý nghĩa của tình bạn: Tình bạn thật sự chạm đến sự chân thành khi cả hai "cảm hóa" được lẫn nhau, khi cả hai tầm hồn luôn hướng về nhau, luôn trông đợi sự hội ngộ. Tình bạn chính là sự cảm nhận bằng trái tim, nó khiến thế giới của ta tốt đẹp hơn
5. Khi chia tay hoàng tử bé, cáo đã không hối hận về việc kết bạn với hoàng tử bé. Cáo đã khiến cho hoàng tử bé hiểu tại sao bông hồng lại là duy nhất. Như cách lý giải của cáo, đối với cậu thì cáo cũng như hàng trăm con cáo khác. Nhưng nếu cậu có thể thấy sự khác biệt của nó giữa hàng ngàn con cáo khác, thì đó mới chính là tình bạn chân thành. Tình bạn chính là giản dị như vậy. 
6. Hoàng tử bé đã nhắc lại những lời của cáo "để cho nhớ": "Điều cốt lõi vô hình trong mắt thần", "chính thời gian của mình bỏ ra cho bông hồng của mình", "minh có trách nhiệm với bông hồng của mình". 
7. Cáo đã chia sẻ với hoàng tử bé nhiều bài học về tình bạn. Bài học gần gũi và có ý nghĩa nhất đối với em là: Đôi khi chúng ta sẽ cảm thấy lạc lõng và bối rối không biết đối mặt với những vấn đề trước mắt như thế nào. Nhưng sẽ luôn có câu trả lời ở đâu đó. Câu trả lời từ một người bạn hoặc cũng có thể chính từ bản thân mỗi chúng ta. Những người đó, có thể sẽ giống tất cả mọi người khác trên thế giới này, nhưng họ sẽ trở nên đặc biệt nếu chúng ta biết quan tâm và gần gũi với nhau hơn. 
8. Theo em, nhân vật cáo là một nhân vật của truyện đồng thoại. Bởi đây là một câu chuyện dành cho thiếu nhi, nhà văn lấy loài cáo làm nhân vật, nhân cách hóa trên cơ sở "không thoát ly sinh hoạt thật" của loài cáo, đồng thời không xa rời cách nhìn theo thói quen của đối tượng độc giả là thiếu nhi.
Viết kết nối với đọc
Sau khi hoàng tử bé trên tay cầm bông hồng duy nhất rời đi, cáo quay trở về nhìn những cánh đồng lúa mì vàng óng. Nó ngồi lặng im. Hướng con mắt ra xa tận chân trời. Nó tưởng tượng một cậu bé có mái tóc vàng óng đã cảm hóa được mình. Cứ thế, cáo và hoàng tử bé ngồi xích lại gần nhau. Nó mong một ngày gặp lại cậu và rồi nó sẽ lại tặng cho hoàng tử bé một món quà bì mật. 
THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT
NGHĨA CỦA TỪ
Câu 1. 
Hóa trong cảm hóa là yếu tố thường đi sau một yếu tố khác, có nghĩa là "trở thành, làm cho trở thành hay làm cho tính chất mà trước đó chưa có". Hãy tìm một số từ có yếu tố hóa được dùng theo cách như vậy và giải thích ý nghĩa của những từ đó.
Gợi ý trả lời
- Một số từ có yếu tố hóa: biến hóa, hiện đại hóa, công nghiệp hóa...
- Giải nghĩa:
Biến hóa: biến đổi, thay đổi từ hình thức này sang hình thức khác, từ trạng thái này sang trạng thái khác, từ cai này sang cái khác
Hiện đại hóa: quá trình ứng dụng và trang bị những thành tựu khoa học và công nghệ tiên tiến, hiện đại vào sản xuất, đời sồng.
Câu 2. 
Hãy đặt một câu với mỗi từ sau: đơn điệu, kiên nhẫn, cốt lõi.
Gợi ý trả lời
- HS tham khảo các câu sau:
Căn phòng được trang trí rất đơn điệu.
Bố kiên nhẫn chờ em buộc nốt dây giày để đi đến lớp.
Cốt lõi của việc học là chúng ta phải thu về được cho mình những kiến thức hay và bổ ích.
BIỆN PHÁP TU TỪ
Câu 3. 
Chỉ ra và nêu biện pháp tu từ so sánh trong đoạn văn sau:
Mình sẽ biết thêm một tiếng chân khác hẳn mọi bước chân khác. Những bước chân khác chỉ khiến mình trốn vào lòng đất. Còn bước chân của bạn sẽ khiến mình ra khỏi hang, như là tiếng nhạc.
Câu 4. 
Trong văn bản Nếu cậu muốn có một người bạn, nhiều lời đối thoại của nhân vật lặp lại chẳng hạn: "Cảm hóa” nghĩa là gì?, cảm hóa mình đi,... Hãy tìm những lời thoại được lặp lại trong văn bản này và cho biết tác dụng của chúng.
3. Tác giả so sánh tiếng bước chân khác, của mọi loài khác, mọi con người khác với tiếng bước chân của hoàng tử bé. Đó là tiếng nhạc, sẽ đưa con cáo ra khỏi hang. Điều đó nói lên triết lý giản dị của tình bạn, tình bạn sẽ thấy thật rõ ràng bằng trái tim của mình, cái chủ yếu mà mắt không thể thấy, tai không thể nghe.
4. Trong văn bản Nếu cậu muốn có một người bạn, nhiều lời đối thoại của nhân vật lặp lại chẳng hạn: "cảm hóa nghĩa là gì", "cảm hóa mình đi". Những lời thoại được lặp lại trong văn bản này là:
Mình đi tìm con người. Hoàng tử bé nói - "cảm hóa" nghĩa là gì.
Không mình đi tìm bạn bè. "Cảm hóa" nghĩa là gì.
Bạn làm ơn "cảm hóa" mình đi
Nếu muốn có một người bạn, hãy "cảm hóa" mình đi
Tác giả nhấn mạnh động từ "cảm hóa" rất nhiều lần trong đoạn văn với mục đích nhấn mạnh sự kết nối yêu thương qua lại giữa hai nhân vật, không có hàm nghĩa là ông chủ và kẻ phục tùng. Đó là một câu chuyện đạo đức bao trùm cuốn tiểu thuyết. Tình cảm cần được trải nghiệm hơn là dạy dỗ. Chính hành trình của hoàng tử nhỏ đã khiến cậu khám phá được bản thân cũng như thế giới xung quanh.
TỪ GHÉP VÀ TỪ LÁY
Câu 5.
Viết đoạn văn (khoảng 5 - 7 câu) trình bày cảm nhận của em về nhân vật hoàng tử bé hoặc nhân vật cáo. Trong đoạn văn có sử dụng ít nhất 2 từ ghép và 2 từ láy.
Gợi ý trả lời
Hoàng tử bé chính là một mảng tuổi trơ trong trẻo và mát lành. Hoàng tử yêu mến đóa hoa hồng lấp lánh, lung linh bởi những điều mà đôi mắt không nhìn thấy được nhưng chính cậu không biết mình bị vẻ đẹp bên ngoài đánh lừa nên quên đi bản chất của tình yêu. Đó là sự rung cảm xuất phát từ trái tim. Hoàng tử bé cũng nhận ra sự liên hệ của mình với con cáo là nhờ sự cảm hóa. Cậu đã dành thời gian, công sức, sự kiên nhẫn, dịu dàng từng chút một để có thể đến gần nó hơn. 
BẮT NẠT
Câu 1. 
Nhân vật “tớ” trong bài thơ thể hiện thái độ như thế nào với các bạn bắt nạt và các bạn bị bắt nạt?
Gợi ý trả lời
Nhân vật "tớ" trong bài thể hiện thái độ :
Với các bạn bắt nạt: Nhân vật đưa ra những câu đừng bắt nạt tất cả mọi thứ như: đừng bắt nạt người lớn, trẻ con, đừng bắt nạt chó mèo, cái cây. Vì bắt nạt là người rất xấu, rất hôi. Dù bị bắt nạt quen