Hướng dẫn tự học Ngữ Văn 8 - Tuần 1+2, Chủ đề 1: Kí ức tuổi thơ

 HƯỚNG DẪN HỌC BÀI
 CHỦ ĐỀ : KÍ ỨC TUỔI THƠ
Tuần 1
Tiết 1.2 : Bài dạy : TÔI ĐI HỌC – Thanh Tịnh
 I.Đọc, tìm hiểu chung.
1. Đọc: đọc chậm, sâu lắng, hơi buồn.
2. Tìm hiểu:
? Nêu những nét chính về tác giả, tác phẩm, chia bố cục của vb.
a.Tác giả.
-Thanh Tịnh(1911-1988), quê ở Huế.
- Đời văn gần 50 năm để lại một sự nghiệp khá phong phú.
- Một số tác phẩm chính: Hậu chiến trường (tập thơ, 1937); Quê mẹ (1941); 
- Thơ văn của Thanh Tịnh đậm chất trữ tình, đằm thắm, tình cảm êm dịu, trong 
trẻo.
b.Tác phẩm.
- In trong tập “Quê mẹ-1941”
-Truyện ngắn mang đậm tính tự truyện.
- Kết hợp hài hoà giữa kể, miêu tả với biểu cảm (giàu chất thơ).
c. Bố cục.
Truyện được viết theo dòng hồi tưởng của nhà văn về những ngày đầu tựu trường.
-Đ1: Từ đầu ... rộn rã:Những cảnh cuối thu đã khiến tác giả nhớ về buổi tựu 
trường.
- Đ2:Tiếp... trên ngọn núi: Tâm trạng của nhân vật “tôi” trên con đường cùng mẹ 
tới trường.
- Đ3: Tiếp ... nào hết:Tâm trạng của nhân vật “tôi” trên sân trường, trước khi bước 
vào lớp học.
-Đ4: Còn lại: Tâm trạng của nhân vật “tôi”khi vào trong lớp học.
II.Tìm hiểu văn bản:
1.Khơi nguồn nỗi nhớ.
?Thời điểm khiến tác giả nhớ về buổi tựu trường đầu tiên của mình là gì?Vì sao 
vào thời điểm đó tác giả lại nhớ về buổi tựu trường đầu tiên của mình.
-Thời điểm: Cuối thu
- Lá ngoài đường rụng nhiều, mây bàng bạc... mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ 
tới trường.
- Thời điểm khai giảng hàng năm.
? Khi nhớ về những kỉ niệm buổi tựu trường đầu tiên tâm trạng của nhân vật tôi 
như thế nào.
->Náo nức, tưng bừng, rộn rã, diễn tả những rung động tha thiết và vô cùng trẻ 
trung trong tâm hồn nhân vật bất chấp bao năm tháng đã đi qua. 2. Tâm trạng của nhân vật tôi trên con đường cùng mẹ tới trường.
? Sự thay đổi trong tâm trạng của nhân vật tôi khi đến trường được miêu tả qua 
những chi tiết nào.
- con đường quen đi lại, lần này thấy lạ
-thấy mình trang trọng và đứng đắn.
- Thấy mấy cậu nhỏ trạc bằng tuổi . trao sách vở cho nhau ... mà ... thèm.
- Hai quyển vở mới đang ở trên tay bắt đầu thấy nặng... bặm tay ghì thật chặt, ... 
xóc lên và nắm lại cẩn thận".
- muốn thử sức mình: "Mẹ đưa bút thước cho con cầm".
?Tâm trạng của nhân vật tôi trên con đường cùng mẹ đến trường là tâm trạng như 
thế nào.
 Hồi hộp, bỡ ngỡ, mới mẻ.
3. Tâm trạng của nhân vật "tôi" khi đến trường:
? Khi đến trường, nhân vật "tôi" đã nhìn thấy những gì.
? Lúc này trong suy nghĩ của tôi ngôi trường Mỹ Lí có gì khác so với trước kia.
? Sự thay đổi trong suy nghĩ của tôi về ngôi trường khi chính thức bước vào cánh 
cổng trường với tư cách là một cậu HS của trường có ý nghĩa gì.
- Trước sân trường làng Mĩ Lí dày đặc cả người. Người nào cũng áo quần sạch sẽ, 
gương mặt ai cũng vui tươi và sáng sủa.
- Trường Mĩ Lí vừa xinh xắn, vừa oai nghiêm. 
 ->Tâm trạng: 
-Lo sợ, vẩn vơ, ngập ngừng, rụt rè, thèm vụng và ước ao thầm.
- Chơ vơ, vụng về 
- Giật mình và lúng túng. 
4.Tâm trạng của nhân vật tôi khi ngồi vào trong lớp học.
? Tìm những chi tiết miêu tả suy nghĩ và cảm nhận của tôi khi bước vào lớp học.
 ? Theo em, lúc này nhân vật tôi có cảm giác như thế nào.
- Nhìn cái gì cũng thấy lạ... hay hay... lạm nhận ... nhìn bạn mới quen mà thấy 
quyến luyến 
-> Gần gũi với lớp học và bạn bè 4. Tổng kết
- Nghệ thuật
+Truyện ngắn được bố cục theo dòng hồi tưởng, cảm nhận của nhân vật Tôi theo 
trình tự thời gian của buổi tựu trường.
+ Sự kết hợp hài hòa giữa kể, miêu tả, bộc lộ tâm trạng cảm xúc.Chính sự kết hợp 
trên tạo nên chất trữ tình trong tác phẩm.
- Ý nghĩa:
Buổi tựu trường đầu tiên sẽ mãi không quên trong kí ức của mỗi người.
 Ghi nhớ (SGK)
III. Luyện tập: 
? Hãy tìm và phân tích để thấy rõ tác dụng của một số hình ảnh so sánh được nhà 
văn vận dụng trong truyện ngắn này.
- HS tìm, phân tích.
Gợi ý:
- 3 hình ảnh so sánh đáng chú ý nhất
+ Tôi quên quang đãng.
+ ý nghĩ ấy  trên ngọn núi.
+ Họ như  rụt rè trong cảnh lạ.
=> Các so sánh trên xuất hiện ở các thời điểm khác nhau để diễn tả tâm trạng, cảm 
xúc của nhân vật tôi. Đây là các so sánh giàu hình ảnh, giàu sức gợi cảm được gắn 
với những cảnh sắc thiên nhiên tươi sáng, trữ tình. Nhờ các hình ảnh so sánh như 
thế mà cảm giác, ý nghĩ của nhân vật tôi được người đọc cảm nhận cụ thể, rõ ràng 
hơn. Cũng nhờ chúng, truyện ngắn thêm man mác chất trữ tình trong trẻo
 -----------------------------------------------------
Tiết 3,4:
 TRONG LÒNG MẸ
 (Trích “ Những ngày thơ ấu” – Nguyên Hồng)
I. Đọc, tìm hiểu chung 1. Đọc: đọc chậm rãi, tha thiết; chú ý những từ ngữ thể hiện cảm xúc thay đổi của 
nhân vật tôi. Lời nói ngọt ngào, giả dối của bà cô cần đọc với giọng đay đả, kéo 
dài, thể hiện rõ sắc thái châm biếm, cay nghiệt.
2. Tìm hiểu: 
? Trình bày những hiểu biết của em về tác giả, tác phẩm, bố cục.
a. Tác giả
-Nguyên Hồng (1918 – 1982) tên khai sinh là Nguyễn Nguyên Hồng, quê ở thành 
phố Nam Định.
- Ông được mệnh danh là nhà văn của phụ nữ và trẻ em.
- Tác phẩm chính: Bỉ vỏ (tiểu thuyết, 1938), Những ngày thơ ấu (hồi kí, 1938), 
Cửa biển (bộ tiểu thuyết gồm 4 tập)
b. Tác phẩm
- Trích từ hồi kí Những ngày thơ ấu (1938). Đây là tập hồi kí kể về tuổi thơ cay 
đắng của tác giả ( Hồi kí tự truyện)
- Tác phẩm gồm 9 chương. 
- Đoạn trích: Chương IV của tác phẩm.
c. Bố cục
- 2 phần:
+ Từ đầu...người ta hỏi đến chứ: cuộc đối thoại giữa bà cô và bé Hồng, suy nghĩ, 
cảm xúc của bé về mẹ.
+ Còn lại: Cuộc gặp gỡ bất ngờ với mẹ
II. Tìm hiểu văn bản:
 1. Nhân vật bà cô
 ? Cảnh ngộ của bé Hồng có gì đặc biệt.
 ? Em có nhận xét gì về cảnh ngộ ấy.
- Cảnh ngộ của bé Hồng: Mồ côi cha, mẹ đi tha phương cầu thực, 2 anh em sống 
trong sự ghẻ lạnh của họ hàng.
=> Bé Hồng cô độc, đau khổ, luôn khao khát tình thương của mẹ.
? Là người thân của Hồng nhưng bà cô đã làm trái tim non nớt của Hồng rỉ máu 
bằng cách nào? Tại sao?
- Cười hỏi: + Mày có muốn vào Thanh Hóa chơi với mẹ mày không?
+ Sao lại không vào? Mợ mày phát tài...
+ Mày dại quá, cứ vào đi...
- Mắt long lanh nhòm cháu chằm chặp, giọng vẫn ngọt -> tiếp tục đóng kịch, trêu 
cợt, lôi cháu vào trò chơi tai quái của mình.
- Đổi giọng, vỗ vai, nghiêm nghị, tỏ vẻ thương xót bố bé Hồng.
=>Thâm độc, giả dối, lạnh lùng, vô cảm trước sự đau đớn xót xa đến phẫn uất của 
bé Hồng, bất chấp cả tình máu mủ.
- Bà cô là người lạnh lùng, độc ác, thâm hiểm. 2. Nhân vật chú bé Hồng
a. Cảm xúc, suy nghĩ của bé Hồng trong cuộc đối thoại với bà cô
? Hãy tìm những chi tiết thể hiện cảm xúc, suy nghĩ của bé Hồng khi đối thoại với 
bà cô? Tình cảm của bé Hồng với mẹ?
- Nhận ra những ý nghĩ cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cười rất kịch 
của cô.
- Có ý gieo rắc những hoài nghi để khinh miệt và ruồng rẫy mẹ.
- 2 tiếng “em bé” ngân dài -> Xoắn chặt lấy tâm can tôi
- “Giá những cổ tục...nát vụn”
=> Suy nghĩ, cảm xúc của bé Hồng.
- Nhận ra ý nghĩ cay độc: không đáp lại
- Lòng thắt lại, khóe mắt cay: đáp lại, lòng đau đớn.
- Nước mắt ròng ròng -> Nỗi đau đớn tăng lên.
- Giận dữ vì những cổ tục đày đọa mẹ.
=> Không nói được vì uất ức trước sự độc ác của bà cô.
=>Bé Hồng là người cô độc, bị hắt hủi, căm hờn cái xấu xa độc ác, những cổ tục 
phong kiến. Bé Hồng có trái tim nhân hậu, tâm hồn trong sáng tràn ngập tình yêu 
thương mẹ.
b. Niềm hạnh phúc vô bờ khi gặp mẹ
? Hãy phân tích những chi tiết miêu tả suy nghĩ hành động, lời nói của bé Hồng 
khi gặp mẹ?
- Suy nghĩ: “ảo ảnh của dòng nước...sa mạc”.
- Hành động: Thở hồng hộc, đẫm mồ hôi, ríu cả chân -> òa khóc nức nở -> nước 
mắt hờn dỗi mà hạnh phúc, tức tưởi mà mãn nguyện.
Ngôn ngữ: Mẹ ơi! Mẹ ơi! -> gọi thống thiết, tràn đầy tình yêu thương.
=> Vui sướng tột cùng, hạnh phúc lớn lao khi ở trong lòng mẹ.
3. Tổng kết:
? Nêu những nét chính về ND và NT
a. Nội dung
- Đoạn trích là bài ca cảm động về lòng mẹ dịu êm, tình con cháy bỏng, tình mẫu 
tử thiêng liêng, bất diệt.
- Khẳng định tình mẫu tử là mạch nguồn tình cảm không bao giờ vơi cạn trong tâm 
hồn con người.
b. Nghệ thuật
- Đoạn trích sử dụng nhiều phương thức biểu đạt tạo nên những rung động mãnh 
liệt trong lòng người đọc, bố cục chặt chẽ, mạch chuyện, mạch cảm xúc chân thực, 
tự nhiên, nghệ thuật khắc họa hình tượng nhân vật thông qua lời nói, hành động 
tâm trạng sinh động.
c. Ý nghĩa:
 Tình mẫu tử là mạch nguồn tình cảm không bao giờ vơi trong tâm hồn con người. Ghi nhớ( SGK)
III. Luyện tập
Viết một đoạn văn nêu suy nghĩ của em về niềm hạnh phúc, cảm giác sung sướng 
đến tột cùng của bé Hồng khi ở trong lòng mẹ.
 ---------------------------------------------------------------------------------
Tuần 2:
Tiết 5
 TÍNH THỐNG NHẤT VỀ CHỦ ĐỀ CỦA VĂN BẢN
I.Chủ đề của văn bản
1. Ví dụ.VB “Tôi đi học”
? Qua văn bản “Tôi đi học”, tác giả nhớ lại những kỉ niệm sâu sắc nào trong thời 
thơ ấu ?
 ? Sự hồi tưởng ấy gợi những ấn tượng gỡ trong lòng tác giả ? 
 ? Văn bản có đề cập đến vấn đề nào khác không? Đối tượng chính được đề cập 
trong văn bản là gì?.
2. Nhận xét
- Hồi tưởng lại những kỉ niệm ngày đầu tiên đi học.
- Ấn tượng sâu sắc, khó quên.
 “Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi”.
3. Kết luận
- Chủ đề là đối tượng và vấn đề chính mà văn bản biểu đạt
II.Tính thống nhất về chủ đề của văn bản
1. Ví dụ.
2. Nhận xét
*Những căn cứ :
- Nhan đề: Tôi đi học
- Nội dung: Các từ ngữ, câu văn đều nói về buổi tựu trường đầu tiên
Những kỉ niệm mơn man.. lần đầu tiên đến trường đi học.. hai quyển vở mới từ 
“ tôi” nhắc lại nhiều lần.
Các câu kể về buổi tựu trường đầu tiên trong đời.
+ Hôm nay tôi đi học
+ Hàng năm cứ vào cuối thu  tựu trường.
+ Tôi quên thế nào được.
+ Hai quyển vở mới  thấy nặng.
+ Tôi bặm tay ghì, thật chật nhưng  chúi xuống đất. Chi tiết
+ khung cảnh hiện tại: “ Hàng năm”
+ Trên đường đi học:
- Cảm nhận về con đường: quen đi lại, thấy lạ. Cảnh vật xung quanh đều thay đổi.
- Thay đổi hành vi: Thả diều + Nô đùa 
+ Trên sân trường:
- Ngôi trường cao ráo khiến  lo sợ vẩn vơ.
- Bỡ ngỡ lúng túng khi xếp hàng vào lớp ( nép bên người thân, nhìn 1 nửa  dám 
đi từng bước nhẹ muốn bay nhưng còn ngập ngừng e sợ, tự nhiên thấy nặng nề 1 
cách lạ, nức nở khóc theo)
- Trong lớp học: Bâng khuâng khi xa mẹ.
=> Như vậy từ nhan đề đến các từ ngữ câu, các hình ảnh, chi tiết nghệ thuật trong 
văn bản đều tập trung khắc họa, tô đậm những kỉ niệm, những cảm giác trong sáng 
nảy nở trong lòng tôi.Đó là tính thống nhất về chủ đề văn bản.
+ Là văn bản chỉ biểu đạt chủ đề đã xác định, không xa rời hay lạc sang chủ đề 
khác.
+ Để đảm bảo tính thống nhất đó, trước hết ta phải xác định rõ chủ đề của VB.Sau 
đó, ta phải xác định nhan đề, đề mục, và các từ ngữ trong văn bản: phải bám sát 
chủ đề.
3.Kết luận:
Ghi nhớ 
III. Luyện tập
Bài 1:
a. - Đối tượng: rừng cọ quê tôi.
- Vấn đề: Vẻ đẹp và ích lợi của rừng cọ 
 Chủ đề: Sự gắn bó của rừng cọ với cuộc sống con người sông Thao 
b. Thứ tự: 
- Mở bài: Giới thiệu đối tượng
- Thân bài: triển khai từng khía cạnh vấn đề
+ Vẻ đẹp rừng cọ
+ Sự gắn bó của rừng cọ với cuộc sống con người quê tôi
+ Tình cảm với rừng cọ
Kết bài: Bộc lộ cảm xúc với đối tượng
c. Từ ngữ lặp lại:
 Từ cọ được lặp lại nhiều lần: rừng cọ, thân cọ, búp cọ, lá cọ, chổi cọ, làn cọ, 
- Gắn bó, nhớ, cơm nắm lá cọ, người sông Thao...
- Câu: Cuộc sống quê tôi gắn bó với cây cọ, người sông Thao đi đâu cũng nhớ về 
Như vậy: Văn bản này có bố cục 3 phần rõ ràng. Các ý lớn trong tác phẩm sắp xếp 
theo 1 trình tự hơp lí, cân đối, mạch lạc. Tác giả đi từ cái cụ thể ( từ cây cọ) đến sự gắn bó riêng của đối tượng với rừng cọ và đến cái rộng hơn là sự gắn bó của rừng 
cọ với cuộc sống của quê hương => Đây là văn bản có tính thống nhất về chủ đề 
văn bản rõ nét.
- Bỏ ý b,d.
Bài 3 SGK
+Lạc đề:c, d
+Diễn đạt chưa rõ:b, e.
Sửa lại:
a,Cứ mùa thu... xốn xang.
b,Cảm thấy con đường, cảnh vật quen... thay đổi.
c,Muốn thử...thực sự.
d,Cảm thấy ngôi trường nhiều biến đổi
+ cảm giác sợ hãi.
e,Thấy gần gũi, thân thương với bạn.
 ------------------------------------------------------------
Tiết : 6
 BỐ CỤC CỦA VĂN BẢN
I. Bố cục của văn bản:
? Văn bản có mấy phần. Chỉ ra các phần đó. Nhiệm vụ từng phần.
1. Ông ... lợi: Giới thiệu Chu Văn An.
2. Học ... vào thăm: Chu Văn An có tài.có đức.
3. Đoạn còn lại: Tình cảm của mọi người đối với ông.
? Mối quan hệ giữa các phần trong văn bản.
- Có 3 phần: mở bài, thân bài, kết bài.
- Mỗi phần có nhiệm vụ riêng nhưng có mối quan hệ chặt chẽ 
II. Cách bố trí, sắp xếp nội dung phần thân bài:
1. Văn bản Tôi đi học ( ThanhTịnh): Sắp xếp theo dòng hồi tưởng, theo thứ tự thời 
gian, theo sự liên tưởng.
2. Văn bản Trong lòngmẹ (NNTA - Nguyên Hồng): 
- Thương mẹ, căm ghét những cổ tục đã đày đoạ mẹ.
- Vui sướng khi gặp mẹ.
3. Tả người, vật, con vật, phong cảnh theo trình tự:
- Hình dáng  tính tình.
- Tả bên ngoài lợi ích.
- Khái quát  cụ thể (thứ tự không gian).
4. Văn bản Người thầy... trọng: Hai sự việc: - CVA là người tài cao.
- CVA là người đạo đức.
 Ghi nhớ( SGK)
III. Luyện tập:
1. Trình bày ý:
a. Thứ tự không gian.
b. Thứ tự thời gian.
c. Sắp xếp theo tầm quan trọng của chúng đối với luận điểm cần chứng minh.
2. Trình bày và sắp xếp theo diễn biến của tâm trạng:
- Suy nghĩ và cảm xúc của Hồng đối với mẹ khi trò chuyện với bà cô.
- Vui khi gặp mẹ.