Kế hoạch bài dạy Lịch sử 6 - Bài 17: Cuộc đấu tranh bảo tồn và phát triển văn hóa dân tộc của người Việt

 BÀI 17. CUỘC ĐẤU TRANH BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN
VĂN HOÁ DÂN TỘC CỦA NGƯỜI VIỆT
I. MỤC TIÊU
 Sau bài học này, giúp HS:
1. Về kiến thức
 - Trình bày được những biểu hiện trong việc giữ gìn văn hoá của người 
Việt trong thời kì Bắc thuộc.
 - Nhận biết được sự phát triển của văn hoá dân tộc trên cơ sở tiếp thu có 
chọn lọc văn hoá Trung Hoa trong thời kì Bắc thuộc.
2. Về năng lực
 - Khai thác và phân tích được thông tin của một số tư liệu lịch sử trong bài 
học dưới sự hướng dẫn của GV.
 - Tìm kiếm, sưu tầm được tư liệu để phục vụ cho bài học và thực hiện các 
hoạt động thực hành, vận dụng.
3. Về phẩm chất
 Bồi dưỡng lòng tự hào dân tộc về sức mạnh cội nguồn của nền văn hoá 
Việt chính là nền tảng để dân tộc Việt Nam trường tồn, phát triển dù đứng trước 
bất kì khó khăn, thử thách nào.
II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU
1. Giáo viên
 - Hình minh hoạ về cuộc đấu tranh giữ gìn và phát triển văn hoá dân tộc.
 - Máy tính, máy chiếu; giấy AO (nếu có).
2. Học sinh
 Tranh ảnh, tư liệu sưu tầm liên quan đến bài học (nếu có) và dụng cụ học 
tập theo yêu cầu của GV.
III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
1. Hoạt động 1: Khởi động
 a. Mục tiêu:Giúp học sinh nắm được các nội dung cơ bản bước đầu của 
bài học cần đạt được, đưa học sinh vào tìm hiểu nội dung bài học, tạo tâm thế cho 
học sinh đi vào tìm hiểu bài mới. 
 b. Nội dung:HS dưới sự hướng dẫn của GV xem tranh ảnh để trả lời các 
câu hỏi theo yêu cầu của GV.
 c. Sản phẩm: HS lắng nghe và tiếp thu kiến thức.
 d. Tổ chức thực hiện:
 - GV có thể dựa vào nội dung phần mở đầu bài học trong SGK và đặt ra 
câu hỏi: Điều kì diệu nào đã giúp người Việt vẫn giữđược những giá trị của nền 
văn hoá truyển thống trước chính sách đồng hoá văn hoá thâm hiểm của phong 
kiến phương Bắc? Câu hỏi này sẽ được giải đáp qua nội dung của bài học.
 - GV có thể linh hoạt tổ chức hoạt động mở đầu bài học tuỳ theo cách của 
riêng mình bằng những liên hệ thực tế liên quan đến việc bảo tồn, phát triển văn hoá dân tộc qua các thời kì lịch sử.Hình thành kiến thức mới.
2. Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới
2.1.Mục 1. Sức sống của nền văn hoá bản địa
 a. Mục tiêu:HS liên hệ và nhận biết được những nét văn hoá của người 
Việt cổ vẫn được duy trì trong thời Bắc thuộc.
 b. Nội dung:Những biểu hiện trong việc giữ gìn nền văn hoá bản địa của 
người Việt trong thời kì Bắc thuộc.
 c. Sản phẩm:Trả lời được các câu hỏi của GV.
 d. Tổ chức thực hiện:
 HOẠT ĐỘNG CỦA GV-HS DỰ KIẾN SẢN PHẨM
 Bước 1:
 GV hướng dẫn HS đọc thông tin, 
 thảo luận cặp đôi và trả lời câu hỏi: Chỉ 
 ra những phong tục tập quán của người 
 Việt được nhắc đến trong đoạn tư liệu 
 (tr.77, SGK).
 HS chỉ ra được những phong tục 
 tập quán của người Việt: vẽ mình (xăm 
 mình), đứng thì vòng hai tay, ngồi thì 
 xếp bằng hai chân, tiếp khách bằng trầu 
 cau,...
 Bước 2:
 Khi tổ chức dạy - học, GV chú ý 
 khắc sâu những khía cạnh thể hiện việc 
 giữ gìn nền văn hoá bản địa của người 
 Việt trong suốt thời kì Bắc thuộc.
 Bước 3:
 Từ đó, GV có thể đặt các câu hỏi Người Việt Nam luôn có ý thức giữ 
 gợi ý để hướng dẫn HS nhận biết nét gìn nền văn hóa bản địa của mình.
 văn hoá từ thời kì Văn Lang - Âu Lạc - Tiếng Việt vẫn được người dân 
 vẫn còn được duy trì trong thời Bắc truyền dạy cho con cháu.
 thuộc (nhuộm răng, ăn trầu, tư thế chào - Những tín ngưỡng truyền thống 
 hỏi,...). tiếp tục được duy trì như thờ cúng tổ 
 HS liên hệ và nhận biết được tiên, thờ các vị thần tự nhiên.
 những nét văn hoá của người Việt cổ - Những phong tục tập quán của 
 vẫn được duy trì trong thời Bắc thuộc. người Việt: vẽ mình (xăm mình), 
 Bước 4: đứng thì vòng hai tay, ngồi thì xếp 
 GV đánh giá kết quả hoạt động của bằng hai chân, tiếp khách bằng trầu 
 HS. Chính xác hóa các kiến thức đã cau,...
 hình thành cho học sinh.
 2.2. Mục 2. Tiếp thu có chọn lọc văn hoá Trung Hoa
 a. Mục tiêu:HS hiểu được sự phát triển của văn hoá dân tộc trên cơ sở tiếp thu có chọn lọc những yếu tố văn hoá Trung Hoa trong suốt thời kì Bắc thuộc.
 b. Nội dung:.Trình bày dưới dạng sơ đồ hoá kiến thức, GV cần chú ý khai 
thác kĩ từng ô trong sơ đổ để làm rõ cả hai khía cạnh: vừa tiếp thu nhưng vừa chọn lọc và tìm cách “bản địa hoá” để phát triển nền văn hoá dân tộc.
 c. Sản phẩm học tập:Trả lời được các câu hỏi của GV.
 d. Tổ chức thực hiện: HOẠT ĐỘNG CỦA GV-HS DỰ KIẾN SẢN PHẨM
Bước 1:
 GV tổ chức cho HS thảo luận để trả 
lời câu hỏi: Trong thời kì Bắc thuộc, 
nhân dân ta đã tiếp thu có chọn lọc văn 
hoá Trung Hoa như thế nào?
 HS nhận biết và trình bày được:
Bước 2:
 GV có thể giới thiệu rõ hơn: Nho 
giáo do Khổng Tử sáng lập và được du 
nhập vào nước ta từ thời thuộc Hán. Sĩ 
Nhiếp, Tích Quang, Nhâm Diên là 
những Thái thú đã có nhiều nỗ lực 
truyền bá Nho giáo vào Việt Nam. 
Những tư tưởng chủ yếu của Nho giáo 
về đạo vua - tôi, cha - con, chồng - vợ 
và việc nhấn mạnh các phạm trù đạo 
đức như nhân, nghĩa, lễ, trí, tín đã được 
các triều đại phong kiến phương Bắc sử 
dụng làm công cụ tinh thần để cai trị 
nhân dân ta.
 GV cần sưu tầm thêm tư liệu về 
nguồn gốc và những đặc trưng “bản địa 
hoá” phong tục tết Hàn thực, tết Đoan 
Ngọ,... đê làm minh hoạ phong phú cho 
bài giảng. Ví dụ: Tết Hàn thực sang 
Việt Nam trở thành tết Bánh trôi, bánh 
chay, tết Đoan ngọ trở thành ngày tết 
“giết sâu bọ”, tết Trung thu của người 
Việt Nam dành cho thiếu nhi trong khi 
ở Trung Quốc dành cho sum họp gia 
đình,... Đó là nét khác biệt thể hiện sự 
tiếp thu và Việt hoá văn hoá Trung 
Quốc của người Việt.
Bước 3: GV có thể đặt thêm cầu hỏi: Nêu Trong thời kì Bắc thuộc, nhân dân ta 
 những ảnh hưởng của tư tưởng Nho đã tiếp thu có chọn lọc văn hoá 
 giáo hay những kĩ thuật tiếp thu được Trung Hoa: 
 từ Trung Quốc còn duy trì đến ngày - Học một số kĩ thuật, phát minh tiến 
 nay. bộ của người Trung Quốc như làm 
 - GV cần hướng dẫn kĩ, cho HS giầy, chế tạo đồ thuỷ tinh, giã gạo 
 thảo luận theo nhóm và trình bày ý kiến bằng cối đạp, ở nhà đất bằng, kĩ thuật 
 của mình. bón phân bắc và dùng sức kéo trâu 
 - Để mở rộng thêm, GV có thể trích bò.
 lời tâu của viên quan Lưu An với vua - Tiếp thu một phần lễ nghĩa của Nho 
 Hán Vũ Đế: “Việt là đất ở ngoài cõi. giáo như một số quy tắc lễ nghĩa 
 Dân cắt tóc vẽ mình, không thể lấy trong quan hệ gia đình, cách đặt tên 
 pháp độ của nước đội mũ mang đai mà họ giống người Hán.
 trị được”. (Ngô Sỹ Liên và các sử thần - Đón nhận tinh thần từ bi, bác ái của 
 thời Lê, Dại Việt sử kí toàn thư (bản Phật giáo được truyến bá từ Trung 
 dịch), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, Quốc sang. Đạo giáo từ Trung Quốc 
 1998, tr.147). dẩn hoà nhập với tín ngưỡng dân 
 Bước 4: gian, thờ thần của người Việt,...
 Trên cơ sở đó, với đối tượng HS - Tiếp thu một sổ lễ tết có nguồn gốc 
 khá, GV có thể yêu cấu HS đọc tư liệu từ Trung Quốc như tết Hàn thực, tết 
 mở rộng này và trả lời câu hỏi: Lời tâu Đoan Ngọ, tết Trung thu,... nhưng đã 
 của viên quan đô hộ người Hán cho em có sự vận dụng cho phù hợp với sinh 
 biết điều gì?, GV gợi mở cho HS hiểu hoạt văn hoá của người Việt.
 rõ: Qua lời tâu của Lưu An cho thấy: 
 Nước ta vốn là một nước độc lập (ngoài 
 cõi), có truyền thống văn hoá, phong 
 tục tập quán riêng (cắt tóc, vẽ mình), 
 khác với người Hán, không thể áp đặt 
 được đồng thời cũng phản ánh sự thừa 
 nhận thất bại từ chính sách cai trị của 
 các triều đại phong kiến phương Bắc.
 GV đánh giá kết quả hoạt động của HS. 
 Chính xác hóa các kiến thức đã hình 
 thành cho học sinh.
 3. Hoạt động 3: Luyện tập
 a.Mục tiêu:Nhằm củng cố, hệ thống hóa, hoàn thiện kiến thức mới mà HS 
đã được lĩnh hội ở hoạt động hình thành kiến thức về những biểu hiện trong việc 
giữ gìn văn hoá của người Việt trong thời kì Bắc thuộc, sự phát triển của văn hoá 
dân tộc trên cơ sở tiếp thu có chọn lọc văn hoá Trung Hoa trong thời kì Bắc thuộc.
 b. Nội dung: GV giao nhiệm vụ cho HS và chủ yếu cho làm việc cá nhân 
để hoàn thành bài tập. Trong quá trình làm việc HS có thể trao đổi với bạn hoặc thầy, cô giáo.
 c. Sản phẩm:Hoàn thành bài tập; 
 d. Tổ chức thực hiện:
 Câu 1. GV hướng dẫn HS tổng hợp kiến thức trong hai mục của bài học 
để trả lời câu hỏi.
 4. Hoạt động 4: Vận dụng
 a. Mục tiêu:Vận dụng kiến thức mới mà HS đã được lĩnh hội để giải quyết 
những vấn đề mới trong học tập.
 b. Nội dung:GV tổ chức cho HS thảo luận nhóm ở lớp và hoàn thành bài 
tập ở nhà 
 c. Sản phẩm:Bài tập nhóm.
 d. Tổ chức thực hiện:
 Câu 2. GV gợi ý HS liệt kê những phong tục có từ thời Bắc thuộc, từ đó 
liên hệ với hiện tại để chỉ ra được những phong tục còn được bảo tồn đến ngày 
nay (HS có thể hỏi thêm người thân để xác định được câu trả lời phù hợp). Qua 
đó, giúp HS nhận thức rõ những giá trị của văn hoá truyền thống lịch sử đối với 
cuộc sống hiện tại.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
 “Nền văn hoá làng xã mới là nền tảng của tâm thức Việt Nam, không phải 
Nho giáo. Người Việt Nam đã tiếp thu ca dao qua lời ru từ khi còn bé, đã hát đồng 
dao, ngâm vè, nghe các chuyện kể về các thần tích về tổ tiên trước khi học Kinh 
Thi; tham dự vào sinh hoạt hội lành tế lễ, trước khi biết đến Kinh Lễ; đã hiểu các 
quy tắc ứng xử, đối xử với người trên kẻ dưới trước khi học Kinh Xuân Thu. Họ 
học sách Nho chỉ để đi thi làm quan nếu đỗ, và dù làm quan họ vẫn nhớ rằng 
“Quan nhất thời dân vạn đại”, do đó không đi ngược lại các thể chế của làng”. 
(Phan Ngọc, Bản sắc văn hoá Việt Nam, NXB Văn hoá Thông tin, Hà Nội, 1998, 
tr.238).
 KÝ DUYỆT
 TỔ CHUYÊN MÔN BAN GIÁM HIỆU
 .. ..
 .. ..
 .. ..
 .. ..